World Wіde Web және HTML тілі

МАЗМҰ НЫ

1. HTML ТІЛІНЕ КІРІСПЕ 4

1.1. World Wіde Web жә не HTML тілі 4

1.2. HTML тілінің атқ аратын қ ызметі 5

1.3. HTML командалары 6

1.3.1. Тә г атрибуттары 6

1.4. HTML-қ ұ жатты дайындау 8

2. HTML ТІЛІНІҢ НЕГІЗГІ ТӘ ГТЕРІ 10

2.1. HTML қ ұ жатының қ ұ рылымын анық тау тә гтері 10

2.2. HTML тілінің негізгі тә гтері 11

2.3. Қ ұ жаттың негізгі бө лігі 13

2.4. Қ ұ жаттардағ ы тү стерді анық тау 14

2.5. Мә тіндерді тү рлендіру тә гі 15

3. Қ Ұ ЖАТТЫ ФОРМАТТАУ 19

3.1. Қ аріптерді форматтау 19

3.1.1. Физикалық стиль 19

3.1.2. Логикалық стильдер 19

3.1.3. Жоғ арғ ы жә не тө менгі индекстер 21

3.2. Гиперсілтеме бойынша ауысу 21

3.3. HTML-қ ұ жатқ а суреттер енгізу 23

3.4. Қ ұ жаттарда сырғ ымалы жолдарды ұ йымдастыру 26

4. Қ Ұ ЖАТ ІШІНЕ ТІЗІМДЕР ОРНАЛАСТЫРУ 30

4.1. Нө мірленбеген тізімдер 30

4.2. < OL> тә гі арқ ылы жазылатын нө мірленген тізімдер 30

4.3. < DL> тә гі арқ ылы жазылатын анық тау тізімдері 31

4.4. Қ абатталғ ан тізімдер 33

5. КЕСТЕЛЕР ТҰ РҒ ЫЗУ 35

6. БІР WEB-ПАРАҚ ТА ФРЕЙМДЕР АРҚ ЫЛЫ БІРНЕШЕ Қ Ұ ЖАТТАРДЫ ОРНАЛАСТЫРУ 39

6.1. Фреймдер қ ұ ру тә сілдері 39

6.2. < FRAMESET> … < /FRAMESET> тә гтері 43

6.3. < FRAME> тә гі 44

6.4. Фреймдер арқ ылы сілтемелер ұ йымдастыру 45

7. HTML ТІЛІНІҢ МУЛЬТИМЕДИЯЛЫҚ МҮ МКІНДІКТЕРІ 49

7.1. < EMBED> тә гін пайдалану 49

7.2. Фондық дыбыс 50

7.3. Бейнекадрды пайдалану 50

8. HTML Қ Ұ ЖАТТАРЫНДАҒ Ы ФОРМАЛАР 52

8.1. < FORM> тә гі 52

8.2. Форма жасау тә гтері 52

8.3. < ТEXTAREA> тә гі 53

8.4. SELECT тә гі 54

8.5. < INPUT> тә гі 56

8.6. Енгізу ө рісі тү рі, < TYPE> атрибуты 57

8.7. Форма элементтерін стандарттан тыс қ олдану 61

9. HTML ТІЛІН Ү ЙРЕНУГЕ АРНАЛҒ АН ТАПСЫРМАЛАР 65

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер тізімі 79

1-Қ ОСЫМША. HTML ТІЛІНІҢ ТҮ СІНІКТЕМЕ СӨ ЗДІГІ 80

2-Қ ОСЫМША. Қ Ұ ЖАТТАРДАҒ Ы ТҮ СТЕР ЖӘ НЕ Ө ЛШЕМ БІРЛІКТЕРІ 84

HTML ТІЛІНЕ КІРІСПЕ

Интернеттің бар мә ліметтерінің, яғ ни барлық Web-қ ұ жаттарының бір ортақ қ асиеті – олардың барлығ ы да HTML тілінде жазылғ ан. HTML тілінде Web-қ ұ жаттарды жасау программалауғ а ұ қ сас болғ ан­мен, ол қ арапайым программалау тілі емес. HTML – гипермә тіндік белгілеу тілі. Ол кә дімгі мә тіндерді Web-парақ ­тар тү рінде бейне­леуге арналғ ан ережелер жиынын анық тайды.

World Wіde Web жә не HTML тілі

Интернеттің қ азіргі дамуы 90-жылдар басында компьютерлер ара­сында мә ­лі­мет алмасудың жаң а хаттамасы (protocol) пайда болғ аннан кейін басталды. Бұ л хаттама HTTP (HyperText Transfer Protocol – гипермә тінді тасымалдау ха­т­тамасы) деп аталғ ан болатын. Осы хаттамамен қ атар НТТР серверлерінің кең ейтілген желілері болып табылатын Интернет арқ ылы файлдар тасымалдай алатын World Wіde Web қ ызмет бабы(WWW немесетек Web) пайда болды.

Бұ л файлдардың басым кө пшілігі Web-парақ тар тү рінде – HTML (Hyper­Text Markup Language – гипермә тінді белгілеу тілі) тілінде жазылғ ан арнаулы файлдар тү рінде болады. Осы файлдарды НТТР серверлерінде (Web- торапта­рында) орна­ластыру жолымен Web- парақ тар қ алың кө пшілік пайдаланатындай тү рде Интер­нетте жарияланады. Web- парақ тар мазмұ ны ә р тү рлі бола береді жә не олар кө птеген тақ ырыптарды қ амти алады, бірақ олардың бә рінің де негізгі жариялану, яғ ни жазылу тілі HTML болып табылады. Осындай HTML қ ұ жат­тарының бә рінің де файл аттарының кең ейтілуі (тіркеуі) *.HTM немесе *.HTML болуы тиіс.

HTML тілі World Wіde Web қ ызмет бабымен бірге дами отырып, Web-парақ тарының ең жақ сы деген мү мкіндіктерін жү зеге асырып, оны кең пайдалану жолдарымен толық тырылып отырылды. Ол World Wіde Web жү йесінің негізі бола отырып, оның ө те кең тарауына себепші болды. World Wіde Web сө зі қ азақ тіліне кең ейтілген бү кілә лемдік ө рмек болып аударылады. HTML тілінің мағ ынасы мен атқ аратын қ ызметін оның атынан анық тауғ а болады.

Гипермә тін – қ осымша элементтерді басқ ару мақ сатында ішіне арнаулы код, яғ ни екпінді элемент (anchor) орналасқ ан мә тін. Ол – мә тін ішіне сурет, дыбыс енгізу, мә тінді безендіру, пішімдеу (форматтау) ісін орындайтын немесе осы қ ұ жаттың басқ а бө лігіне сілтемесі бар алғ ашқ ы нү кте ретінде қ арастырылатын белгіленген сө з. Сө зді ерекшелеп белгілеу дегеніміз – келесі кө рсетілетін қ ұ жат бө лігі қ алай бейнеленетінін анық тайтын айрық ша кодты осы сө з ішіне енгізу. Гипермә тін экранда белгіленіп ерекшеленген қ арапайым сө з ретінде тұ рады, егер курсорды сол сө зге жеткізіп, тышқ анды шертсек (ENTER пернесін бассақ), онда сонымен байланысты (ол сілтеп тұ рғ ан) басқ а қ ұ жат ашылады. Ол қ ұ жаттар мә ліметтер ішіндегі басқ а парақ тарда немесе Интернет жү йесіндегі басқ а компьютерде орнала­сып, бейне­жазба, сурет, жазылғ ан дыбыс кү йінде болуы мү мкін.

Гипермә тінді экранғ а шығ арып бейнелеу ү шін броузер (browsers) деп ат­алатын арнайы кө рсету программалары қ олданылады. Броузер арнайы командалармен – тә гтермен толық тырылғ ан мә тіндік қ ұ жатты қ абылдап алып, оның тақ ырыптарын экранғ а ү лкен ә ріптермен, ал жай мә тіндерін кішірек таң балармен жазады, оның ішіндегі суреттерді де адрестеріне сә йкес басқ а немесе осы компьютерден оқ ып экранда кө рсетеді. Ең кең тарағ ан броузерлерге Windows операциялық жү йесі­мен бірге қ ойыла­тын Internet Eхplorer жә не жеке қ олданылатын Netscape Navigator прог­раммасы жатады. Осы екеуі (олардың бұ рынғ ы нұ сқ аларын қ оса есеп­тегенде) бү гінгі қ олданылып жү рген броузерлер­дің 90 %-ын қ ұ райды.

Сонымен, web-қ ұ жат дегеніміз тә гтермен толық тырылғ ан мә тіндік файл болып табылады, оның мә тіндерін бір-бірімен байланыстыра оты­рып белгілеуге мү мкіндік беретін HTML тілі. Оның дұ рыс нә тиже алуды қ амтамасыз ететін ө з заң ды­лық ­­тары мен ережелері бар. Web-қ ұ ­жат­тың алғ ашқ ы нұ сқ асын Блокнот сыяқ ты редакторлардың бірінде дайындап алып, броузер арқ ылы экранда кө реміз. Егер оны тү ­зету ке­рек болса, броузер арқ ылы мә тін нұ сқ асын экранғ а шығ а­рып тү рлен­діру қ ажет. Web-қ ұ жаттарды жасап, оны кө рнекті тү рге келтіріп безен­ді­ретін мамандарды web-шебер немесе web-дизайнерлер деп атай­ды. Шағ ын кө лемді web-қ ұ жатты HTML тілінің негізін білетін кез келген студент жасай алады.

Негізінде гипермә тіндік web-қ ұ жаттар жасаудың екі тә сілі бар, олар: HTML тілін пайдалану жә не арнаулы HTML-редакторларды қ олдану. Соң ғ ы тә сіл “экранда не кө рсең, соны аласың ” деген WYSI­WYG принципімен диалог режимінде істейтін Netscape Editor, Hot Dog, Front Page сыяқ ты программалар арқ ылы гипермә тін жасауды жү ­зе­ге асырады, олар қ ұ жаттың ішкі қ ұ рылымына араласпай, тек меню командалары немесе батырмалар арқ ылы керекті қ ұ жат бейнесін қ а­лып­тастырады. Дегенмен, ең қ ысқ а, ә рі жылдам істейтін тә сіл болып HTML тілі есептеледі жә не редакторлар арқ ылы жасалғ ан Web-парақ ­тың ең соң ғ ы нұ сқ асына ө згертулер енгізу де HTML тілі арқ ылы орын­далады.