Салық туралы жалпы түсінік.

Кіріспе

Салық - бү гінгі кү ннің ө те ө зекті мә селесі. Еліміздің

экономиксының ө ркендеп, халық тұ рмысының жақ сару негізінен салық ү лкен роль атқ арады.

Салық кодексін дайындап - жасаушылар халық тың салық мә дениеті мен кә сіборын басшыларының кә сіби дең гейін кө теріп, салық Кодексін ө мірге тиімді тү рде енгізіп, жү зеге асуын қ адағ аламайды.

Жаң а салық есептемесінің тә сілі бұ рың ғ ы жү йеден ә лде қ андай тиімді. Ол салық саласы қ ызметкерлеріне нақ ты, дә л есеп жү ргү зуге мү мкіндік берсе, салық тө леушінң салық шымен тікелей байланыс орнатуына жол ашады. Тиімділігі – жолай бұ рмаланбай электронды қ ұ ралдар арқ ылы тура есепке алынады.

Сондық танда салық тө леу барысында ә р тү рлі келең сіз жағ дайларғ а (тамыр – танысқ а арқ а сү йеу, салық кө лемін жасырып қ алу т.б.) жол берілмейді.

Салық тар шаруашылық жү ргізуші субьектілер мен халық табысының қ алыптасуындағ ы қ аржылық қ атынастардың бір бө лігін білдіреді. Мемлекет салық тарды экономиканы дамыту жә не оны тұ рақ тандыру барысында экономикалық тетік ретінде пайданылады.

Салық қ оғ ам ө міріндегі орның айрық ша екенін ө з жұ мысымызда сө з етпекпіз.

I бө лім. Салық оның тү рлері жә не тү сінігі.

Салық туралы жалпы тү сінік.

Салық жә не басқ а тө лемдер деп заң актілерімен белгіленген тә ртіпен шарттарғ а сә кес тө леушілердің бюджетке немесе бюджеттік емес қ орларғ а міндетті тү рде жасайтын жарнамалары аталады. Ұ лттық табысты қ айта бө лу фкторы бола отыра салық тар мына жағ дайларда жү зеге асырады. Бө лу жү йесінде пайда болатын қ атерлерді жоюғ а мү мкіндік туғ ызады. Адамдардың осы немесе басқ а ә рекеттерінің дамуын ынталандырады (немесе ынталандырмайды).

Мемлекетке тү сетін салық тардың алымдардың, баждардың жә не басқ а тө лемдердің (бұ дан кейін салық тар) жиынтығ ы жә не олардың қ ұ рылуын формалары мен ә дістерінің жиынтығ ы салық жү йесін қ ұ райды.

Салық жү йесі мемлекеттің сә йкес келетін заң дылық актілеріне негізделеді. Оның арқ асында салық тың қ ұ рылуының жә не жиналуының нақ ты ә дістері, яғ ни салық тар элементтері белгіленеді.

Салық тың субъктісі немесе салық тө леуші – заң арқ ылы салық тө леу міндеті артылғ ан адам. Бірақ салық тың ауыртпалығ ы бағ алар механизмі арқ ылы басқ а тұ лғ ағ а жү ктелуі мү мкін. Сондық тан арнайы салық тө лем қ ызметін атқ арушы - салық ты ақ иқ ат тө лейтін тұ лғ а, белгіленеді.

Салық тың объектісі - салық есептелетін табыс немесе мү лік

(жалақ ы, пайда, қ ұ нды қ ағ аздар, жылжымайтын мү ліктер т.б.).

Табыс кө зі - есебін салық тө ленетін табыс.

Салық ставкасы – салық салыну бірлігіне келетін салық тың кө лемі (табыстардың ақ ша тү ріндегі бірлігі, тауардың ө лшем бірлігі жә не т.б.).

Тұ рақ ты прапорционалдық прогрессивтік салық ставкалары болды. Тұ рақ ты ставкалар табыстар кө лемінің мө лшеріне байланысыты емес, салым бірлігіне абсалюттік сомада белгіленеді.

Прапорционалдық тар - салық объектісіне, оның жіктелінуіне байланысты болмай, біркелкі проценттік қ атынаста салынады.

Прогресивтік ставкалар - табыстың ө сіп отыруына байланыты прогресивттік салық тың орташа ставкас ө сіп отырады. Салық салуда прогресивттік ставкасы бойынша салық тө леуші табысының ү лкен ү лесін тө лейді. Прогресивтік салық тардың зардабының ү лкен табысы бар адамдар тартады.

Регрессивтік - табыстың ө сіп отыруына сә йкес. Регрессивтік салық тардың ү лкен табыстары барларғ а пайданы, ал табыстары кө п емес физикалық жә не заң ды тұ лғ алар ү шін ө те ауыр келеді.

Салық салу - бұ л табысты жә не қ айнар кө здері мемлекеттік қ ұ ралдарды толтыру ү шін реттеуші қ ұ рал. Мемлекет пайда болысымен тарихи салық та пайда болды. Салық неше ғ асыр бойы ө мір сү реді, соншама экономикалық теория оптималды салық салу қ ағ идасын іздеуді алғ аш рет Адам Смит қ алыптастырғ ан.

Қ азіргі заманғ ы салық жү йесі бірнеше қ ағ иданы қ олданады:

Ø Жалпылай, яғ ни табыс табатын барлық экономикалық тұ лғ аларды дамыту;

Ø Тұ рақ тылық, яғ ни уақ ытында салық мө лшері мен салық тү рінің тұ рақ тылығ ы;

Ø Тең кү штеу, яғ ни салық ты салу барлық салық тө леуші ү шін бірдей болуы керек;

Ø Міндеттеме, яғ ни салық тың мә жбү рлігі тө леммен қ ұ тқ армау, салық ты тө леуде жә не есептеуде тұ лғ аның дербестілігі;

Ø Ә леуметтік-ә ділеттілік, яғ ни салық мө лшері жә не салық жең ілдігін қ ұ ру, бұ л аз табысты кә сіпорынғ а, халық қ а аяушылық ық пал жасау;

Салық жү йесі мемлекеттің заң актілерінде негізделеді, мұ нда салық элементтері қ ұ ралады.

Бұ ғ ан кіретіндер:

1. Салық тұ лғ асы немесе салық тө леуші, яғ ни салық тө леу міндетін артырғ ан тұ лғ а, ол заң ды жә не жеке тұ лғ а бола алады.

2. Салық нысан, яғ ни табыс жә не мү лік, осылардың салық есептеу (жалақ ы, табыс, бағ алы қ ағ аз, қ озғ алмайтын мү лік).

Салық кө зі – бұ л қ оғ амның таза табысты нысандарының тә уелдігін байланысыз салық салу.

Салық мө лшері - салық тың маң ызды элементті, бұ л элемент салым бірлігіне байланысты салық шамасын анық тайды.