Иял бейнелерінің жасалу жолдары

Қ иял тү рлі елестеулердің ө згеріп, ө нделуінің арқ асында жасалып отырады. Қ иялда анализ, синтез ә дістері, агглютинация, схематизация тү рлі схемалар мен суреттердің акцентировка (образдың типтік басты белгілерін жасау) тә сілдері жиі кодданылады. Қ иялдағ ы елестерді топтастырудың қ арапайым тү рі агпютинация деп аталады. Осы ә діс арқ ылы мифологиялык, бейнелср (кентавр, сфинкс, жезтырнақ) мен тү рлі механизмдердің, машиналардың конструкциялары (амфибия — танк, судан ө те алатын жең іл танк, аэрошана — суғ а қ онып, ү ша алатын самолет) қ ү растырылады.

Агглютинация ә дісі ежелгі Мысыр елінде, сондай-ақ, Солтү стік Америка индеецтерінің ө нер ескерткіштерінен ү лкен орын алғ ан.

Кдял бейнелерін жасауғ а қ атысатын ә дістердің бірі – гипербола.

Гипербола деп нә рсенің жеке сипаттары, белгілері ү лкейтіліп кө рсетілуін айтады. Сө йткенде образ ашық, мә нерлі болып шығ ады, гиперболада белгілі бір бсйнелердің алғ а шығ ып айқ ын байқ алуына жағ дай жасалады. Ертегілерді, киял-ғ ажайып бейнелсрді жасауда гипербола кө п коллапылады. Мә селен, Д. Свифтің «Гулливердіц саяхатындағ ы» ергежейлілердің, В. Маяковскийдің «150000000» поэмасындағ ы капиталистердің кө семі В. Вильсонныц бейнелері гипербола ә дісімен жасалғ ан. Мү нда, сондай-ақ, тү тас заттың жекс бө ліктерінің саны озгертілсді, олардың орны ауыстырылады. Мә селен, ү нді мифологиясындагы кө п қ олды кү дайлар мен жегі басты айдаһ ардыц бейнелері осылайша қ ү растырылғ ан.

Қ иял бейнелерін жасаудың енді бір ә дісі нә рсенің бір жағ ын ерекше ә серлей кө рсету. Карикатуралар мен достық ә зілдер осылайша жасалынады.

Егер затгардың айырмашылық тарын ескермей, оның ү қ састық тарына кө бірек кө ң іл белінетін болса, схематизация ә дісі қ олданылады. Сурет ө сімдіктер дү ниесінің элементтерінен ою қ иыстыруы осығ ан мысал бола алады.

Қ иял образдарының кү рделі тү рі - типтік образдар жасау. Типтік образдар жасауда бірінші орында нақ ты адамның ортақ бейнелері кө зге тү седі: «Бір жү мысшының, поптың, дү кенші саудагердің портретін дү рыс суреттеп жазу ү ш жү з, екі жү з шамалы поп, жү мысшы, саудагерлерді қ адағ алап қ арауымыз керек», - дейді М. Горький. Типтік образдар жасау дегеніміз тү тас бірқ атар объектілердің барлығ ына бірдей, ортақ белгілері бар бір образ жасап, жанастыру. Жазушының осылайша жасағ ан типтік образы бір жағ ынан жеке адамның даралық ерекшеліктерін білдіретін образ больш та есептелінеді. Мә селеы, «Абай» романындағ ы Қ ү нанбай образы сол кездегі ү стем тап ө кілдерінің жай ғ ана жиынтығ ы емес, сонымен қ атар, ол ө зіндік психологиялық касиеттері бар жеке адамның да образы. Осы ә дістер арқ ылы айтарлық тай маң ызды творчестволық қ иял образдарын ү немі туғ ызу қ иын. Мә селең, агглютинацияда жеке фактілерді зертгеу, жинақ тау, мә селелердің тү пкі ниетін кө здеу дегендер жетіспей жатады. Сондық тан да творчестволық қ иялдың жоғ ары формаларында ғ ылыми-техникалық кө ркем ә дебиет т. б. онша кө п қ олданылмайды. Творчестволық ә рекетте адамдар кө бінесе интуицияғ а жү гініп отырады.