Шығыс моншасы XVI - XVIII ғасыр

·

Оң тү стік Қ азақ стан облысы Шығ ыс моншасы XV ғ асыр Тү ркістан қ аласындағ ы «Хазірет сұ лтан» мемлекеттік тарихи - мә дени мұ ражай-қ орық Кү мбездер қ алпына келтіру кірпіштерімен кейпіне келген. Кірпіштің сыртқ ы беті шыны араласқ ан сұ йық тық пен жабылғ ан, кірпіштен қ ара тү сті дақ тар нобайы кө рінеді. Кү мбездің жекеленген кірпіштері суық қ а шыдамастан сынғ ан, алайда олар-ауыстырылды.

Кірпіштер арасының жігі, кірпіш ү гінділері жә не шыны сұ йық тығ ымен толтырылды. Кү мбездің жіктерінен жаң быр сулары тамшылайды. Сондай-ақ кү мбездің қ аланғ ан байланыстары цемент қ оспасынан ажырап сынғ ан, соның салдарынан жаң быр суы ағ ады. Жалпы жағ дайы қ анағ аттандырарлық. Плиткаларымен қ аланды қ алпына келтірілді. Нысан ө ткізілді.

Ә улие Кү мшік-Ата Халветі, 12 ғ асыр. Ә улие Кү мшік-Атаның халветі орта ғ асырлық қ ала жерінің сыртында, ашық алаң да, Қ ожа Ахмет Яссауидің жер асты ү ң гірінен, оң тү стікке қ арай 1 километр қ ашық тық та орналасқ ан. Сопылардың ритуалдарына байланысты болып, культтық қ ұ рылыстардың қ атарына жатады. Қ азақ станның оң тү стік аймақ тарында халветтердің салына бастауы 9 ғ асырда басталғ ан, жә не бә лкім ислам дінінің қ ұ ғ ындағ ан-шафиилердің осы аймақ қ а келуіне байланысты, ал шафиилердің жер асты қ ұ рылыстарда-шұ ң қ ырларда, ү ң гірлерде тығ ылғ андары мә лім. Ә улие Кү мшік-Атаның Халветі – ұ зын жә не тар коридордың (10 метрге жуық) басында жасалғ ан қ ұ дық тә різді кіре-берісі бар, жер асты 2-бө лмелі қ ұ рылыс болып табылады. Балшық тан жасалғ ан, тік тө ртбұ рыш пішініндегі кү йдірілген кірпіштен қ аланғ ан. Ең ұ зақ тағ ы соң ғ ы бө лме, қ абырғ а жақ тары 2 метрге жуық жә не биіктіктігі 1, 6 метр тө ртбұ рыш пішінінде, ү сті шатырмен жабылғ ан. Осы бө лмеге тиіп тұ рғ ан шең бер пішініндегі бө лменің, диаметрі 2, 5 метр жә не биіктігі 2 метрге жуық, кү мбезбенен жабылғ ан. Бө лмелердің қ абырғ аларында, майшамдар ү шін кішкентай қ уыстар жасалғ ан. Коридоры жобада майысқ ан, негізгі бө лмелер сияқ ты, кү йдірілген кірпіштен қ аланғ ан, жә не арка тә різді шатырмен жабылғ ан. Сол жабудың ортасында, кү н шуақ тарымен жарық тандыру ү шін, диаметрі 1 метрге жуық жә не коридордың еніне тап келтірілген, қ ұ дық тә різінде жарық тесігі жасалғ ан. Халветке апаратын кіре-берісі ө те нашар кү йде, қ ұ лап жатыр, басқ ыштың баспалдақ тары аң ық талмағ ан. Бү кіл қ ұ рылыстың іші сыланбағ ан.