Streszczenie

Jesli pozostawimy na uboczu wszelkie rekonstrukcje, analogie, domysly oraz przypuszczenia i przeanalizujemy jedynie & #382; r& #243; dla, ok& #225; & #382; e si? w& #243; wczas, & #382; e zar& #243; wno czas jak i religia chrzescija& #328; ska zrujnowaly poga& #328; skq. religi? Slowian. Zachowane do naszych czas& #243; w informacje dotycz^ce Pioruna sq. niezwykle sk^pe i fragmentaryczne. O b& #243; stwach wschodnioslowia& #328; skich zachowalo si? w kronik& #225; ch jedynie kilka obel& #382; ywych st& #243; w, dwie czy trzy opowiesci o odnalezieniu i obaleniu pos^g& #243; w Pioruna czy innych bog& #243; w w Kijowie i Nowogrodzie oraz przysi? gi skladane przed dow& #243; dcy Bizancjum na imiona tych& #382; e bog& #243; w. Sk^pe wiadomosci znale& #382; & #269; mo& #382; n& #225; w kazaniach ojc& #243; w kosciola, kt& #243; rzy zamieszczali w nich informacje o innowiercach. Podobn& #233; imiona bog& #243; w stowia& #328; skich wyst? puj^ w jazyk& #225; ch pokrewnych. Wszystkie wymienione wy& #382; ej wiadomosci zwi^zane s^ z kultem a nie z mitologi^. Do naszych czas& #243; w nie zachowafy si? mity o Piorunie. Ich niema.

Dopiero okres Odrodzenia przyni& #243; st zainteresowanie kultury oraz mitologiq. antycznq, i wraz z пщ przyszlo zainteresowanie wlasnq. przesztosci% kt& #243; rq. zestawiano z kultury antyczn^. Zgl? biaj^c mitologi? s^siaduj^cych narod& #243; w Polscy badacze z XV-XVI wieku J. Dtugosz i M. Stryjkowski, przeka- zywali (i przeinaczali) relacje rosyjskich kronikarzy oraz wszelkie wiadomosci zaslyszane na Wschodzie. Od XVII wieku powolywano si? r& #243; wnie& #382; na relacje niemieckich, angielskich a innych podr& #243; & #382; nik& #243; w powracaj^cych z teren& #243; w Rosji.

Pocz^tki zainteresowania czasami poga& #328; skimi w Rosji wi^za& #269; nale& #382; y z epokq. Piotra Wielkiego (XVIII wiek), jednak& #382; e w& #243; wczas opierano si? na przeinaczonych zachodnich relacjach. W pocz^tkach XIX wieku uczeni nadal opierali si? jedynie na spekulacjach, powstawaly w& #243; wczas dtugie listy bog& #243; w stworzone na podstawie analizy zagadkowych nazw w przyslowich i & #353; piewach ludowych (A. S. Kajsarow, G. Glinka i inni). Wedle ich koncepcji religia ta przesci^gala inne poga& #328; skie religie, nabli& #382; aj^c si? do chrze& #353; cijanstwa (P. Stroew, M. Kastorski, N. Kostomarow, S. M. Solowjew). Jednak& #382; e ta tradycja nie byla podtrzymywana przez slowianofil& #243; w, w swych pracach zaprzeczali oni koncepcji rozwini? tego politeizmu u Siowian a w pierwotnej religii widzieli prawoslawny monoteizm. Wedle nich poga& #328; scy bogowie, kt& #243; rzy znale& #382; li si? w kronik& #225; ch rosyjskich przyw? drowali na Ru& #353; wraz z Waregami (Normanami).

W poiowie XIX wieku rozpoczynaj^ si? komparatystyczne badania, kt& #243; rych & #269; elem bylo ustalenie pokrewie& #328; stwa b& #243; stw narod& #243; w indoeuro- pejskich — zestawiano w& #243; wczas panteon b& #243; stw siowia& #328; skich z panteonem greckim, rzymskim i indyjskim. W efekcie tych bada& #328; naukowcy doszli w& #243; wczas do wniosku, & #382; e panteony te wywodzq. si? od n& #225; rodu praindoeuro- pejskiego. Zwolennicy szkoly solarno-mitologicznej, poshiguj^c si? poetyckimi alegoriami, wi^zali istnienie antropomorf& #237; cznych b& #243; stw z kultem otaczaj^cej przyrody (D. O. Szepping, A. N. Afanasjew). A. S. Famincyn opieraj^c si? na zasadach dyfiizjonizmu, rozwijal koncepcj? slowianofilsk^. N. I. Kareew bronil zas idei o pierwotnym monoteizmie. Natomiast w koncepcji ewolucjo- nist& #243; w, rozwini? tej w latach siedemdziesi^tych i osiemdziesi^tych XIX wieku, postacie bog& #243; w wywodz^si? z demonologii ludowej (w Rosji N. F. Sumcow).

Dyfiizjonizm i ewolucjonizm uwidocznili si? r& #243; wnie& #382; w pracach Lubora Niederle i A. N. Weseiowskiego, kt& #243; rzy uwa& #382; ali, & #382; e Slowianie nie rozwin? li mitologii wy& #382; szej, pozostaj^c na poziomie demonologii. Inni badacze odrzucali koncepcje szkoly mitologicznej z innych powod& #243; w: przede wszystkim zwracali uwag? na brak fakt& #243; w i tym sam& #253; m nie wierzyli w prawdziwo& #353; & #269; stawianych hipotez (W. Jagi& #269;, H. Machal, L. Lezer or Le& #382; e, A. Kiripicznikow).

W pracach badaczy z pocz^tk& #243; w XX w. (E. W. Aniczkow, N. M. Galkowski, V. J. Mansikka) przeiamywany byl sceptycyzm w stosunku do zastan& #253; ch & #382; r& #243; dei, dlatego te& #382; swe pra& #269; e oparli oni na analizie zachowanych kaza& #328; prawoslawnych ojc& #243; w ko& #353; cioia, kt& #243; re dotyczyly prze& #382; ytk& #243; w poga& #328; skich. Opieraj^c si? na nich, badacze ci mimo woli przej? li negatywn^ ocen? religii poga& #328; skiej jako wiar? rozleglq. i prymitywn^. Aniczkow, b& #225; zuj& #237; c na pracy R& #243; & #382; nieckiego o Piorunie, wywodz^cej go od germa& #328; skiego Tora, uwa& #382; al, & #382; e Ru& #353; rotfa si? od drobn& #253; ch bo& #382; k& #243; w, natomiast znaczniejsi antropomorf& #237; czni bogowie zapo& #382; yczeni byli od Wareg& #243; w.

W XX w. badacze polscy (H. Lowmia& #328; ski, W. Szafra& #328; ski, K. Moszynski) te& #382; uwa& #382; ali slowia& #328; skq. religie poga& #328; skq. za monoteistyczn^, co niew^tpliwie nale& #382; y wi^za& #269; z siln& #253; m wptywem katolicyzmu. Dia nich Piorun jest nie tyle gl& #243; wnym bogiem co bogiem jedynym, pozostali sq. jedynie jego hypostazami.

W Rosji Radzieckiej wojowniczy ateizm na dhigo zatrzymal badania nad religiq. slowia& #328; skq.. Krytycyzm marksist& #243; w zwr& #243; cil si? przede wszystkim przeciwko ich gl& #243; wnym wrogom — chrzescijanstwu i islamowi. Jednak& #382; e, niedhigo przed rozpocz? ciem drugiej wojny & #353; wiatowej wzroslo zainteresowanie rodzinnymi religiami przedchrze& #353; cijanskimi. & #268; elem tego nurtu bylo rozbudzenie patriotycznych postaw spolecznych w kraj& #367;. Powstaly w& #243; wczas cztery koncepcje religii slowianskiej, kt& #243; re w przeciwie& #328; stwie do poprzednich byly opa& #345; te nie tyle na materialach historycznych ile na archeologicznych i etnograf& #237; cznych.

Pierwsza koncepcja zostala rozwini? ta przez czolowych akademik& #243; w nauki radzieckiej B. D. Grekowa i B. A. Rybakowa. Wedle niej, Slowianie, & #382; yj^c od niepami? tnych czas& #243; w na tych sam& #253; ch terenach co obecnie, stworzyli gospodark? opartq. na rolnictwie, podstawy pa& #328; stwowo& #353; ci oraz rozwin? li wspanialy system religijny, kt& #243; ry zbli& #382; ony byl do religii chrze& #353; cija& #328; skiej.

Drug^ koncepcj? zaproponowal uczony banita prof. Wladimir Propp, tw& #243; rca semiotyki radzieckiej i inicjator strukturalizmu w Rosji. Wedle niego wszelkie doroczne kalendarzowe & #353; wi? ta rosyjskie zawierajq. szereg wsp& #243; lnych dla siebie komponent& #243; w co jest uwarunkowane wzajemnym podobie& #328; stwem prac rolniczych. Propp zauwa& #382; yl, & #382; e pierwotna przedchrze& #353; cija& #328; ska religia rosyjska byla religi^ archaicznq. poniewa& #382; w & #353; wi? tach tych nie ma rozwini? tego panteonu b& #243; stw. Dlatego te& #382; doszedl do wniosku, & #382; e pierwotna religia rosyjska ich w og& #243; le nie posiadata (podobnie s^dzili Aniczkow, Niederle i Weselowski). Zar& #243; wno Kupajlo (Kupala), Jarylo jak i inni s^Jedynie «niedorozwini? tymi b& #243; stwami». Dlatego te& #382; uwaga profesjonalnych etnograf& #243; w, etnolingwist& #243; w oraz folkloryst& #243; w zwr& #243; cona zostala na demonologi? ludow^.

Pogl^dy Proppa staly si? dodatkowym impulsem dla nurtu starego etnografa rosyjskiego Dmitrija Zelenina, kt& #243; rego badania nad demonologi^ opieraly si? na metodzie retrospektywnej. Jego zwolennikiem byl akad. Nikita I. Tolstoj, prawnuk Lwa Tolstoj a. Byl on tw& #243; rcq. wpfywowej szkoly etnografii i etnolingwistyki. W ten spos& #243; b powstala trzecia koncepcja religii slowianskiej, opieraj^ca si? wyl^cznie na analizie material& #243; w etnograf& #237; cznych. Metoda ta ujawniala wszystko to co przechowalo si? w kulturze & #382; ywej, a to znaczy bez wielkich bog& #243; w (bo mianowicie te bogi byli najwi? cej prze& #353; ladowane przez ko& #353; ci& #243; l chrze& #353; cija& #328; ski). Тут sposobem najznamienitsi etnografowie przyj? li tez? o braku w& #353; r& #243; d Slowian rozbudowanej mitologii a fmkcjonowaniu jedynie demonologii.

Czwarta koncepcja zostala stworzona przez dw& #243; ch strukturalist& #243; w (co samo w sobie wystarczylo aby si? liczy& #269; frond^) Wjaczeslawa Iwanowa i Wladimira Toporowa. Wyszli oni od ustalenia slowia& #328; skich imion bog& #243; w a nast? pnie zestawili je z imionami, nazwami i indoeuropejskimi mitami. Kolejn& #253; m krokiem byla rekonstrukcja rozwini? tej mitologii wywodz^cej si? z og& #243; lno- indoeuropejskiej («Mit Podstawowy», walka Pioruna z Wolosem — Welesem, itd.). Metody, kt& #243; rymi si? oni postugiwali w znacznej mierze pochodzify od L& #233; vi-Straussa, unio& #382; liwify one bardzo swobodne ustalenie zwi^zk& #243; w, co doprowadzilo do bogatej rekonstrukcji, kt& #243; ra byla jednak malo wiarygodna. Nie ma prost& #253; ch dowod& #243; w na istnienie walki pomi? dzy Wolosem a Piorunem, ba Wolos, w odr& #243; & #382; nieniu od Welesa, jest najprawdopodobniej nowym bogiem, powstalym z transformacji chrze& #353; cija& #328; skiego & #353; w. Bla& #382; ej a — bulg. Wlasa.

Je& #353; li chodzi o koncepcj? Rybakowa, to ze wzgl? du na jej znacznq. popularnos& #269; w kr? gach zar& #243; wno naukowych jak i (daleko wi? cej) poza- naukowych, zajmuje ona znaczne miejsce w mej ksi^& #382; ce. Analizuj? & #382; r& #243; dla, kt& #243; rymi (poza w^skim kr? giem swojej specjalizacji) nieprofesjonalnie poshigiwat si? Rybakow, jego metody (nieprawdopodobnie przestarzale, wr? cz prymitywne) oraz wnioski (kt& #243; re s^ pochopn& #233;, wr? cz anegdotyczne). Jednak nie zamierzam podwa& #382; a& #269; jego talentu, pot? gi i entuzjazmu.

Istotne jest to, & #382; e jego twory stali si? punktem wyj& #353; cia dla neopoganstwa, kt& #243; re w latach siedemdziesi^tych powstalo wsr& #243; d nowych ruch& #243; w religijnych. Ruch ten, wywotany nacjonalizmem zrodzonym z kryzysu prawoslawia, ignorowal realne dane dotycz^ce dawnych kultur i obrz? d& #243; w poga& #328; skich, i rozpocz^t tworzenie nowych kult& #243; w i obrz? d& #243; w, kt& #243; re po cz? sci s^ zapo& #382; yczone z indyjskiej i germa& #328; skiej praktyki kultowej. & #268; elem ich jest propagowanie barbarzynskiej ideologii pierwotnej, charaktery zuj ^cej si? nienawi& #353; ci^ do obcoplemie& #328; c& #243; w, wladczo& #353; ci^, izolacjonizmem i solidarno& #353; ci^ nacjonalistycznq.. Wsp& #243; lczesne hasla ekologiczne (szacunek do przyrody) tworz^ u nich jedynie poz& #243; r wyrzeczenia si? pryncypi& #243; w i norm cywilizacji.

Analiza rzeczywi& #353; cie historychnych wschodnioslowianskich kult& #243; w i mitologii zdaje si? by& #269; przydatnq. wsp& #243; lcze& #353; nie r& #243; wnie& #382; dlatego, & #382; e pozwala spojrze& #269; na ruch neopoga& #328; ski w swietle re& #225; ln& #253; ch fakt& #243; w.

Do rekonstrukcji poganstwa wchodnioslowianskiego wykorzystano w tej ksi^& #382; ce nowy rodzaj & #382; r& #243; dei, jakim jest folklor wajnachski (czeczeno-inguszecki). W folklorze tym istnieje posta& #269; o imieniu Pi& #357; on, kt& #243; ra jest bardzo bliska slowia& #328; skiemu Piorunowi (ros. Perunowi). Folklorysci twierdz^, & #382; e jego imi? wywodzi si? od przetworzonego slowa «fara& #243; n». Jednak analiza funkcji, w jakich wyst? puje ta posta& #269; w przekazach foklorystycznych, kl& #243; ci si? z Ц. interpretacj^: Pi& #357; on wst? puje bowiem na niebiosa, grzmi, polewa deszczem. Oznacza to, & #382; e jest bliski gromowladcy. W jaki spos& #243; b posta& #269; ta stala si? elementem folkloru wajnachskiego? Kiedy Rosjanie przybyli na Kaukaz w okresie ostatn& #237; ch kilkuset lat, byli ju& #382; wyznawcami prawoslawia a posta& #269; Pioruna nie istniala w ich mitologii.

Okazalo si?, & #382; e w VII wieku po Chrystusie arabski dow& #243; dca Merwan II na czele armii wkroczyl z pohidnia na P& #243; lnocny Kaukaz, nast? pnie zas w gl^b Kaganatu Chazarskiego oraz na tereny zamieszkale przez Slowian (doszedl do «rzeki Sakalib& #243; w»). Wzi^l on w& #243; wczas do niewoli 20 tys. ludzi, kt& #243; rych uprowadzil ze sob^. i osiedlil w Kachetii na terenie P& #243; lnocnego Kaukazu w s^siedztwie Czeczenii. To za spraw^tych niewolnik& #243; w mity o Piorunie mogty przedosta& #269; si? do Wajnach& #243; w. W konfrontacji z ich mitologii utratily pierwotny walor & #353; wi? to& #353; ci i zeszly do rangi folkloru. Тут sposobem opowiesci o Piorunie (dotycz^ce polece& #328; nakazuj ^cych kobietom licie wody z beczek, zwi^zk& #243; w z chlebem i ml& #253; nem, pieczy nad star& #253; mi i dzie& #269; mi, etc.), kt& #243; re spotyka si? w przekazach etnograf& #237; cznych wschodniej Slowia& #328; szczyzny (podania, bajki), okazaly si? niezwykle przydatne dla rekonstrukcji mit& #243; w slowia& #328; skich. W tym celu konieczna okazala si? analiza zwi^zanych z nim bajek Rosyjskich.

Koncepcja Rybakowa wyklucza mo& #382; liwos& #269; zapo& #382; yczenia imienia Piorun od Slowian. Jego zdaniem, najwy& #382; szym bogiem Slowian byl R& #243; d, Piorun zas mial by& #269; jedynie bogiem dru& #382; yny ksi^& #382;? cej, wprowadzonym przez ksi? cia Wlodzimierza. Temu sprzeczy jednak obecnos& #269; Pioruna u wszystkich lud& #243; w slowia& #328; skich. Co wi? cej, b& #243; g R& #243; d w og& #243; le nie istnial u Slowian—jest to nieprawdziwa konstrukcja dawnych Rosyjskich autor& #243; w, spowodowana bl? dnym odczytaniem greckich tekst& #243; w chrzescijanskich. Bizantyjczycy zwali horoskopy «genealogiami» (to znaczy doslownie rodoslowiem, nauk^ o rodzie). Thimacze bl? dnie uto& #382; samiali takie rozumienie losu l^czonego z narodzeniem czlowieka z posta& #269; il Roda. St^d te& #382; pochodzi jego postulowany zwi^zek z R& #243; & #382; enicami — pannami losu.

Piorun byl nie tylko najwa& #382; niejszym bogiem u Slowian Wschodnich, mo& #382; liwe jest, & #382; e przez kr& #243; tki czas byl ich jednym bogiem. Jak zauwa& #382; yl Lowmianski, istniejq. dowody na to, & #382; e inne bogowie w panteonie Wlodzimierza sq. tam dod& #225; ni przez chrze& #353; cija& #328; skiego redaktora. Innymi slowy, pierwsza reforma religijna Wlodzimierza miala na celu nadanie poga& #328; stwu charakteru religii monoteistycznej. Zabytki archeologiczne, przywolywane na potwierdzenie istnienia sze& #353; ciu bog& #243; w w panteonie Wlodzimierza, nie s^ wiarygodne. Szczeg& #243; lowa analiza zamieszczona w niniejszej ksi^& #382; ce та pokaza& #269;, & #382; e prawie wszystkie swi^tynie poganskie przypisywane wschodnim Slowianom (dwie w Kijowie i po jednej w Nowogrodzie i Pskowie) s^bardzo w^tpliwe. Cz? s& #269; z nich z calq. pewno& #353; ci^ nie jest pozostalo& #353; ciq. architektury sakralnej, inne zas sq. pozostalo& #353; ciami obrz^dku pogrzebowego.

Na potwierdzenie swego syst& #233; mu bog& #243; w z Rodem na czele, Rybakow odwofywal si? do pos^gu ze Zbrucza — czworograniastej stelli z wyobra& #382; eniami antropomorf& #237; cznymi. Szczeg& #243; lowa analiza tego zabytku wskazuje, & #382; e przedsta- wiane tam postacie nie mogq. by& #269; uznan& #233; za wyobra& #382; enie Roda czy bog& #243; w z panteonu Wlodzimierza, a calego zas pos^gu nie mo& #382; n& #225; uznac za typowy wytw& #243; r wschodnioslowia& #328; ski. Bior^c pod uwag? czas jego powstania jest on p& #243; & #382; niejszy ani& #382; eli wschodnioslowia& #328; skie poga& #328; stwo. Ze wzgl? du na jego ikonografie, pos^g ze Zbrucza n& #225; lezy l^czy& #269; ze Slowianszczyzn^Zachodniq. w pol^czeniu z wplywami koczownik& #243; w. Podobn& #233; pos^gi spotyka si? na tym obszarze (Naddniestrze) dosy& #269; cz? sto. Przekazy historyczne zas po& #353; wiadczaj^ tam obecnos& #269; plemion zachodnioslowia& #328; skich, kt& #243; rym przez dhigi czas udawalo si? unika& #269; chrystianizacji (w szczeg& #243; lnosci L? dzianie).

L^czenie posta& #269; & #237; Pioruna z funkcj 3. gromowladcy bylo rezultatem procesu zapoez^tkowanego jeszcze na etapie wsp& #243; lnoty indoeuropejskiej i konty- nuowanego w okresie p& #243; & #382; niejszym. Jego wezesnymi cechami byla pot? ga i wojowniczo& #353; & #269; sk^d bierze si? jego zwi^zek z d? bem, toporem i strzalami. Z uwagi na oddziaiywanie na urodzaj i plodno& #353; & #269; pojawiajq. si? nast? pnie erotyezne elementy kultu Pioruna. Uznanie czwartku za dzie& #328; Pioruna nasupilo ju& #382; pod wplywem kalendarza chrze& #353; cijanskiego. Taki obraz Pioruna zrekonstruowany z mit& #243; w ukazal si? w folklorze wajnachskim.

Przyjrzyjmy si? obecnie tresciom folkloru wajnachskiego w kontekscie naszej wiedzy o etnografii i folklorze wschodniej Slowia& #328; szczyzny.

Wajnachskie przekazy dotycz^ce kobiet, kt& #243; re posyla Piorun do nieba aby la& #269; stamt^d wod? imituje deszcz, sq. zapewne echem slowia& #328; skich opowiada& #328; o wied& #382; mach i czarownicach — «stworzycielkach pogody», czy jak je okreslajq. Niemcy «wied& #382; mach blyskawicy» (Blitzhexen). Na Ukrainie wierzono, & #382; e wied& #382; my mogq. kra& #353; & #269; deszcz z nieba i trzyma& #269; go w cebrach. Z zbiorze Afanasjewa znajdujemy przekazy o tym, & #382; e wied& #382; my latajq. do nieba wo& #382; ^c tam beezki (zupelnie jak w czeczenskich przekazach dotycz^cych kobiet Pirlona), kt& #243; rych wybuch powoduje nawalnic?. W Rosji zachowal si? zwyczaj rozbijania beezek w celu wywolania deszczu.

Jakie pocz^tkowo tresti zawieralo rozbijanie beezek? W bajkach rosyjskich do beezek zamyka si? niezwyczajne dzieci, takie jak bli& #382; ni? ta czy domniemane dzieci duch& #243; w. S3, one nast? pnie wpuszczane do wody a owe cudowne dzieci rozbijajq. jq. wychodz^c na wolnos& #269;, gdzie ezeka ich wspaniala przyszlo& #353; & #269;. Ten motyw byl powszechnie wykorzystywany w & #382; yciorysach uzurpator& #243; w, aby przywi^za& #269; ich do dynastii carskiej (np. Sargon, Perseusz i inni). U podstaw tych motyw& #243; w z bajek lezy re& #225; lny zwyczaj zwany «pr& #243; bq. wied& #382; my» polegaj^cy na pr& #243; bie jej utopienia. Wierzono, & #382; e potwierdzeniem wied& #382; marstwa b? dzie jej prze& #382; ycie. Obecnos& #269; «bo& #382; ych dzieci» w tych opowie& #353; ci doprowadzila zapewne do zast^pienia utopienia przez wyp? dzenia do wody czy splaw. Ten ostatni zwyczaj jest analogiczny do splawiania swi? tych przedmiot& #243; w, kt& #243; re utracily swq. wartos& #269; u& #382; ytkow^ (np. przestarzale ikony, itp.). Pot? pione lub wygnane do wody kobiety, kt& #243; re zachowaly atrybuty b& #243; stwa, staly si? rusalkami.

Na Rusi rusalkami stawaly si? kobiety-topielce oraz nie ochrzczone dzieci. Od tych skrzywdzonych, kt& #243; rzy nie prze& #382; yli danego im ezasu oezekiwano zlego ale te& #382; pomocy. Те do niedawna s^siadki lub krewne uwa& #382; ano, & #382; e przemienione w rodzaj wied& #382; m i czarownic. Wierzono w ich wladz? nad pogod^ (wywofywanie deszczu) oraz l^czono z d? bem — drzewem Piorunowym. Obrz? d «wodzenia rusalki» lub «odprowadzenia rusalki» dotyczyl skladania ofiar czlowieczych, w kt& #243; rych czarownice lub inne kobiety przedsta- wialy si? b& #243; stwu w imieniu wsp& #243; lnoty wioskowej.

W r& #243; & #382; nych swiatach odprowadzono r& #243; & #382; ne osoby — na Maslanic? (ostatki, karnawal — wczesna wiosna) odprowadzano Maslanic?, u Slowian Polud- niowych zas Ma& #345;? lub Ma& #345; en?, na Iwana Kupajhi (okres letniego przesilenia) rzucano Kupajl? do rzeki, itd. Zauwa& #382; onych przez Proppa wa& #382; nych pod- obie& #328; stw pomi? dzy tymi & #353; wi? tami, nie da si? jednak wyjasni& #269; poprzez pod- obienstwo zaj? & #269; chlopskich, jako & #382; e odnosz^ si? one do r& #243; & #382; nych p& #243; r roku. Bardziej wiarygodne jest wyja& #353; nienie pochodzenia jednego & #353; wi? ta w nawi^zaniu do innego. Rytual maslaniczny dotycz^cy podnoszenia i staczania si? kola ogniowego, powi^zany z magicznym zabezpieczaniem slo& #328; ca w momencie gdy schodzi ono z wy& #382; szego punktu na ekliptyce, odpowiada letniemu powrotowi slo& #328; ca. Z pewno& #353; ciq. jednak nie mo& #382; n& #225; go odnosi& #269; do okresu wiosennego, w kt& #243; rym nast? puje podnoszenie si? slonca to tego najwy& #382; szego punktu. Warto zauwa& #382; y& #269;, & #382; e swi? to Iwana Kupajly, zachowane na Ukrainie i Bialorusi, zostalo wyparte przez post chrzescija& #328; ski na wi? kszosci ziem rosyjskich. & #352; wi? to zostalo przesuni? to do tydnia na sam& #253; m pocz^tku posta, kiedy jeszcze dozwolono spo& #382; ywa& #269; masla. Doprowadzilo to do powstania Maslanicy, kt& #243; ra jest nieznana na Ukrainie i Bialorusi.

Opr& #243; cz wspominanych wy& #382; ej element& #243; w rytualu, swi? ta Kupajly nasycone sq. element& #225; rn& #237; kultu Pioruna o intensywnym zabarwieniu seksualnym. Kupajlo wywodzi si? nie od slowa «кирас» ('Црас'), ale od «kupy», «sowokuplenia» ('sp& #243; lkowania'). Kupajlo nie jest imieniem ale nazw^, epiklezq. Pioruna. Jeszcze wi? kszy ladunek erotyzmu maj^ «Jarylki», «odprowadzanie Jaryly», kt& #243; re okazuje si? by& #269; wypartymi ze swojego miejsca w kalendarzu obrz? dami nale& #382; ^cymi do tego samego kompleksu chrze& #353; cijanskiego. Ityfalliczna posta& #269; Jaryly (od slowa «jariti» — 'podnieca& #269; ', 'zapala& #269; ') jest epiklez^. Pioruna, zwi^zan^z jego seksualnymi fiinkcjami przygotowania & #353; lub& #243; w i kojarzenia w pary.

Tak wi? c pod tymi p& #243; & #382; niejszymi obliczami tej obrz? dowosci ujawnia si? pierwotnie regularnie obchodzone poganskie & #353; wi? to «Odprowadzenia Pioruna», kt& #243; re oznaczalo jego zgubienie oraz & #353; mier& #269;, i kt& #243; re zbiegalo si? z letnim powrotem slonca. Przekaz kronikarski dotycz^cy obalenia balwana Pioruna (mordowanie balwana przez «dwunastu m? & #382; & #243; w», jego oplakiwanie, splaw na wodzie) odnosil si? do niezrozumialego przez autora obrz? du regularnego odprowadzania Pioruna w dniu letniego powrotu slo& #328; ca.

Nale& #382; y przypuszcza& #269;, & #382; e skoro mialo miejsce odprowadzanie musialo istnie& #269; te& #382; przyjmowanie — coroczne ukazywanie si? Pioruna, jego narodziny.

I rzeczywi& #353; cie na przeciwlegfym krancu skali, w momencie zimowego powrotu slonca, miesci si? w kalendarzu jednolit& #253; szereg poganskich & #353; wi^t — «& #352; wi^tek». U Slowian Pohidniowych swi? to to dotyczy czczenia klody d? bowej, zwanej Badniakiem, kt& #243; rej przypisywane sq. atrybuty b& #243; stwa antropomorficznego. Ma ono posta& #269; staruszka przy kt& #243; rym zjawia si? mlody Bo& #382; ycz (to znaczy syn Boga). U Rosjan odbywaly si? w tym czasie gry «rja& #382; enych» (zamasko- wanych), w& #353; r& #243; d kt& #243; rych na szczeg& #243; ln^ uwag? zashigujq. «gry z umrunem» ('gry ze zmarlym'). Nieboszczyka, kt& #243; rego odtwarzal 'ija& #382; eny', przywracano do & #382; ycia za pomoci r& #243; & #382; nych zabieg& #243; w seksualnych. Stosowano przy tej okazji masturbacj? i felacja, do kt& #243; rych zmuszane byly wiejskie dziewczyny. Ten spos& #243; b o& #382; ywienia i odmladzania wi^zano z wiarq. w zbawiennq. jakos& #269; m? skiego nasienia. Sama idea o& #382; ywienia nawi^zuje do sansary, starej idei indoeuropejskiej (drugie & #382; ycie na ziemi, przesiedlenie dusz).

Tak wi? c Piorun sytuuje si? w szeregu b& #243; stw charakteryzuj^cych si? cyklem umierania i wskrzeszania. Ten cykl wyznaczal u Slowian Wschodnich podzial roku na dwie polowy. Podobnie dzielil si? rok u Grek& #243; w na epidemie i apodemiq — odpowiednio & #353; wi? to przyjmowania i odprowadzania Appolina. Bior^c pod uwag? r& #243; & #382; nice klimatyczne, cezury u Slowian Wschodnich wypadaly w innych okresach. Zar& #243; wno w kulcie Appolina jak i Pioruna duz\ rol? przypisywano kobietom i dziewicom.

Nale& #382; y przypuszcza& #269;, & #382; e obecnos& #269; i dominuj^ca pozycja w slowia& #328; skim panteonie poganskim b& #243; stwa umieraj^cego i powstaj^cego z martwych ulatwila recepcj? tajemnicy wskrzeszenia Jezusa Chrystusa i przyczynila si? stosunkowo szybkiego przej? cia chrze& #353; cija& #328; stwa przez Slowian. Gl& #243; wne misterium chrze& #353; cija& #328; stwa bylo im w istocie bliskie i zrozumiaie.