Лейшманиоздар

Лейшманиоздар – протозойлы инфекция тобына жататын трансмиссивтік ауру.

Кө не заманғ ы қ олтаң балардан Шығ ыс елдерінде тарағ аны белгілі. Қ оздырғ ыштың ашылуы ә скери дә рігер П.Ф.Боровскийдiң есімімен байланысты. Ол 1897 жылы қ ойылғ ан терi жарасынан алынғ ан жұ ғ ындыдан ерекше денелерді анық тағ ан. 1900 – 1903жж. ағ ылшын зерттеушiлерi В.Лейшман жә не Донован қ оздырғ ышты ө лген адамның бауыр, кө кбауыр жұ ғ ындыларынан тапқ ан. 1913 ж. Якимов лейшманиозғ а табиғ и ошақ тық тә н екенін яғ ни оның Орта Азия жә не Закавказьеде таралғ анын дә лелдеді.

1937 – 40жж. Н. Л. Латышев лейшманиоздың тері тү рінің табиғ и ошақ тар бар екенін анық тады.

Этиологиясы. Лейшманий қ арапайымдылар тобынан. Дамуы екі сатыдан тұ рады: лейшманиялық жә не лептомонадалық.

Ι сатысында паразиттер адамдар мен жануарлар терісінің, ішкі ағ заларының гистиофагоцитарлық клеткалары ішінде мекендейді.

ІІ лептомонадалық сатысында шіркей организмде кездеседі, сонымен қ атар қ оректі орталарда ө ндіруге болады.

Висцералды лейшманиоз қ оздырғ ышы Leishmania donovani терілік лейшманиоз қ оздырғ ышы – L. troрica minor et major.

Эпидемиологиясы. Лейшманиоз трансмиссивті аурулар тобына жатады, оның спецификалық тасымалдаушысы ұ сақ қ ансорғ ыштар – шіркейлер (москиты), олардың 300 тү ріִ бар.

Шіркейлер Орта Азияда, Қ азақ станның оң тү стік аймақ тарында, Қ ырғ ыз Республикасы, Крымда, Украина, Молдавия республикасында кездесуі, ә сіресе Орта Азия республикаларында шіркейлердің 19 тү ріִ бар, Закавказье – 15 тү рі, Украина, Молдавияда 3 тү рі кездеседі. Шетелдер – Ауғ аныста, Ирак, Иран, Сирия. Адамдар мен жануарларорганизміне қ оздырғ ыш тек қ ана шіркейлердің шақ қ ан жерінде лептомонадаларды теріні қ асу не тырнау енеді.

Висцеральды лейшманиоз ошағ ында ең негізгі қ оздырғ ыш резервуары – иттер. Оларда ауру терінің зақ ымдалуымен сипатталады, кейде инфекция жайылма тү ріне не паразиттасымалдаушы қ алыптасуына ә келеді.

Инкубациялық мерзімінің ұ зақ тығ ына байланысты жыл маусымдылығ ы ерекше байқ алмайды. Бірақ лейшманиоз терілік тү рі мамыр, маусым айларында кездесіп, ауру дең гейі шілде – қ ыркү йекте кө теріледі.

Кеміргештерде лейшманиялар сақ талуы мү мкін, сондық тан кеміргештер кө шіп қ онуы арқ ылы антропоургиялық ошақ тардың қ алыптасуы мү мкін.

Иммунитет – жас кезінде ауырғ ан адамдарда ө мірлік иммунитет қ алыптасады.

Патогенезі. Шіркей шақ қ ан жерде біріншілік аффект пайда болады – шағ ын кө лемді папула, қ асу арқ ылы біртіндеп ойылып кейін ү сті қ абық шамен жабылады. Папула ішінде лейшманиялар орналасады.

Висцеральды лейшманиоз дамуы ерекше: паразиттер шіркей шақ қ ан жерден организмге қ ан арқ ылы таралып, 3-6 кү н ішінде бауыр, кө кбауыр, лимфа тү йіндеріне, сү йек кемігіне жетеді. Олар Купфер клеткалар протоплазмасында макрофаг т.б. фагоцитарлық клеткаларда дамиды, клеткалар ыдырап, паразиттер жаң а клеткаларғ а ауысып зақ ымдалуы қ айтадан басталады. Зақ ымдалғ ан клеткалардың ыдырауы жалпы улану белгілердің, РЭС органдарында гиперплазия жә не пролиферация процесстерінің қ алыптасуына ә келеді, нә тижесі – бауыр, кө кбауыр, лимфа тү йіндері кө лемдері ұ лғ аяды.

Висцеральды лейшманиоз: (бала лейшманиозы, қ ала-азар – қ ара ауру)

Жалпы сипаттамасы: созылмалы толқ ынды қ ызу, спленомегалия, гепатомегалия, анемия, кахексия тә н.

Клиникалық кө ріністері. Инкубациялық мерзімі 6-8 айғ а жуық, бірақ 3 айғ а дейін қ ысқ аруы не 1 жылғ а дейін ұ заруы мү мкін.

Клиникалық дамуында 3 сатыны атауғ а болады.

1. Басталуы (начальный);

2. Аурудың қ озу кезі (разгар);

3. Терминалды сатысы.

Ι сатысы – басталуы: жалпы ә лсіздік, тез шаршау белгілері байқ алады. Науқ астың тү р-келбеті ө згереді – қ удай бозғ ылт, не жер тү стес, болып кө рінеді. Асқ а тә беті тө мендейді, кө кбауыр кө лемі ө суі мү мкін. Осы белгілермен ауру кей кезде шектелуі мү мкін – апиректикалық формасы.

Ι Ι сатысы аурудың қ озғ ан кезі. Ө те жоғ арғ ы дең гейде қ ызуы кө теріледі 39-40⁰С, кенеттен тө мендеп, тә улік ішінде бірнеше толқ ынды тү рде қ ызу кө рсеткіштері ауысып, науқ ас қ атты терлейді, ә сіресе тү нде. Науқ астың терісі, шырыш қ абаттары бозғ ылт тартып, кейде қ орғ асын тү стес болады. Геморрагиялық диатез белгілері – мұ рыннан қ ан кетуі мү мкін. Тері асты май қ абаты, бұ лшық еттер атрофиясы байқ алады, науқ ас арық тайды.

Кө кбауыр, бауыр кө лемдері ұ лғ айып, ішінің ө суі кө зге тү седі, асцит қ алыптасады. Бетінде, аяқ қ олдарында ісік байқ алады.

Осы ө згерістер нә тижесінде жү рек қ алыпты жағ дайынан солғ а ығ ысып, оның жұ мысы бұ зылады. ЭКГ – миокардиодистрофияғ а тә н белгілер анық талады. АҚ тө мендейді.

Лимфа тү йіндері ұ лғ аяды, бірақ олар тері қ абатымен бірікпейді, ауыр сезімі басқ анда байқ алмайды. Қ ан тү зу жұ мысы бұ зылуының нә тижесінде қ ызыл қ ан тү йршіктерінің жалпы саны тө мендейді. Анэозинофилия висцеральды лейшманиозғ а тә н диагностикалық белгі. Лейкопения, тромбоцитопения.

Қ анның ұ ю қ асиеті тө мендейді, эритроциттердің тұ рақ тылығ ы тө мендейді.

Ι Ι Ι сатысы – кахексиялық: аурудың соң ғ ы сатысы. Науқ ас азып, арық тайды, ішінің кө лемі ұ лғ аяды, тө мен салбырап тұ рады (бауыр, кө кбауыр бұ зылысы нә тижесі). Висцеральды лейшманиоздың жедел тү рі 2 жасқ а дейінгі балаларда кездеседі (39-40⁰С, анемия, интоксикациялық белгілері жоғ арлайды). Дер кезінде ем қ олданбаса ө ліп кетуі мү мкін. Жас ө спірімдер мен жас адамдарда созылмалы тү рі кездеседі. Уақ ытында қ олданылғ ан ем нә тижесінде науқ ас айығ ып кетуі мү мкін.

Диагностикалық критерийлері:

1. Эндемиялық ошақ та болуы;

2. Клиникалық белгілері: қ ызуының созылмалы болуы, бауыр, кө кбауыр, лимфа тү йіндері ұ лғ айюы; қ анда лейкопения, анемия;

Висцералді лейшманиоздың кейбір тү рлерінің