Патогенезі

Г. П. Руднев бойынша аурудың келесі патогенетикалық сатыларын ажырату қ ажет:

1. Лимфа тамырларына ену сатысы. Қ оздырғ ыш организмге тері немесе шырышты қ абат арқ ылы енеді. Бұ л жерде ешқ андай ө згерістер болмайды. Сосын лимфогендік жә не гематогендік жолдарымен қ оздырғ ыш аймақ тық лимфа тү йің деріне жетеді. Бұ л сатысы латенттік бруцеллезге, немесе жедел бруцеллездің жасырын кезең іне сә йкес келеді. Аурудың клиникалық кө ріністері болмайды.

2. Қ ан тамырларымен ену арқ ылы біріншілік жайылмалы сатысы – қ оздырғ ыш қ ан айналымына тү сіп – бактериемия дамиды. Қ ан айналымдағ ы жү рген бактериялармен кү ресу жолдарында ретикуло-эндотелиальды жуйе кірісіп қ оздырғ ышты шоғ ырландырып жинауғ а тырысады. Бұ л кезең де лимфа тү йіндері, бауыр, кө к бауыр ұ лғ айып – лимфаденопатия, гепатомегалия, спленомегалия анық талады. Басқ а жергілікті (локальды) нышандар болмайды. Патогенездін бұ л сатысы жедел бруцеллезге сә йкес келеді (науқ аста қ ызу, қ алтырау, терлеу, полиартронейромиалгиялар, улану нышандары пайда болады).

3. Кө птуйінді шоғ ырлану немесе метастазды ошақ тардың пайда болуы сатысы – қ ан арқ ылы қ оздырғ ыш ә р тү рлі ағ заларғ а тарайды. Патогенездін бұ л сатысы жеделдеу бруцеллезге сә йкес келеді (жоғ ары атап кеткен нышандар басең деп сонымен қ атар ағ залардың зақ ымдану симптомдары анық талады – жергілікті қ абыну процестер дамиды).

4. Метастазды ошақ тарынан қ айта-қ айта қ анғ а тү су арқ ылы екіншілік ошақ тардың пайда болуы жә не реактивті-аллергиялық ө згерістер қ алыптасу сатысы – созылмалы бруцеллезге сә йкес келеді. Сү йтіп ә рбір қ айталанғ ан генерализация (қ анғ а жайылу) созылмалы бруцеллездің асқ ынғ ан (ө ршіген) кезіне сай келеді.Метастазды ошақ тар – қ орғ аныс ошақ тардан инфекция тарату септикалық ошақ тарғ а алмасады.Патогенездің осы сатысы бруцеллездің хрониосепсис тә різді ө туін тү сіндіреді. Микробтар ішкі ағ заларғ а неғ ұ рлым қ айта-қ айта ө тіп, қ айталап кездескен сайын, солғ ұ рлым организмде жоғ ары сезімталдық (сенсибилизация) ө рши тү седі. Саналуан клиникалық белгілердің дамуы осы аллергиялық ө згерістермен тікелей байланысты. Міне осы себептен бруцеллезді инфекциялық -аллергиялық ауру деп атап ө ткенбіз.

5. Қ алдық (резидуалді) метаморфоз сатысы – аурудың нә тижелеріне сә йкес келеді. Иммунитеттің қ орғ ану қ абілеті жоғ арлап организм қ оздырғ ыштан босанады - айығ у сатысы қ алыптасады. Қ оздырғ ыш жойылғ анмен организмде зақ ымдалғ ан ағ заларда ә р тү рлі морфологиялық дегенеративті-дистрофиялық ө згерістер сақ талып қ алады (фиброз).

Бруцеллез патогенезінің негізінде иммунокомпетентті клеткалардың қ оздырғ ышқ а қ арсы кө пқ ырлы жауабы болып есептеледі. Бруцеллез кезінде науқ астардың организмінің иммунологиялық қ айта қ ұ рылу аяқ талмағ ан фагоцитоз ә серінен дамитын аллергиялық компоненттің қ алыптасуымен жү реді. Иммунопатогенездің кү рделілігі аурудың саналуан клиникалық тү рлерінің дамуының себепші болады.

Жұ қ палы аурулар кезінде патогенез сатыларының толық дамуы міндетті тү рде емес. Инфекциялық процесс патогенездің кез келген сатысында аяқ талуы мү мкін. Осығ ан ә ртурлі факторлар ә сер етеді. Бір жағ ынан бруцелланың турі, патогенділігі, вирулентілігі, организмге тү скен мө лшері, жұ ғ у жолы; екінші жағ ынан макроорганизмнің иммунды жауабының кү ші, қ осымша созылмалы аурулардың болуы. Сонымен қ атар эпидемиологиялық жағ дайдың ролі ө те маң ызды. Қ азақ стан республикасы сияқ ты гиперэндемиялық аймақ тарда, бруцеллездің ошақ тарында адамдар қ оздырғ ышпен тұ рақ ты тү рде кездесіп, организмінде инфекциялық -аллергиялық қ айта қ ұ рылу дамиды. Бұ л кезде инфекциямен бірінші рет кездескен адамдармен (иммунды емес организм) жә не бұ рын кездескен адамдарда (иммунды организм) аурудың патогенезінің, клиникалық тү рлерінің айырмашылығ ы болады. Жоғ ары атап кеткен патогенез сатылары иммунды емес организмде дамиды. Ал иммунды организмде патогенездің жә не осығ ан байланысты клиникалық турлерінің ерекшеліктері болады. Осы ерекшеліктерді Н.Д.Беклемишев анық тағ ан.

Бруцеллездің қ оздырғ ышы адам организміне тері немесе шырышты қ абат арқ ылы енеді. Енген жерінде бруцеллалар ө згеріс шақ ырмайды. Сосын бруцеллалар лимфогенді жә не гематогенді жолдармен регионарлы лимфа тү йіндеріне тү сіп, макрофагтармен ұ сталады да, оның антигендік қ ұ рылымын иммунокомпетентті жасушаларғ а таныстырады. Нә тижесінде организмнің бруцеллаларғ а қ арсы арнайы иммуно-аллергиялық қ айтақ ұ рылуы жү реді: залалданғ ан организм арнайы антиденелердің тү зілуімен жә не аллергиялық қ айта қ ұ рылумен жауап береді. Қ оздырғ ыш енгеннен бастап микро- жә не макрорганизм арасында кү рес басталады. Дамығ ан инфекциялық процесс 3 вариантта ө туі мү мкін (№9 кесте).

Кесте