Алдын алу шаралары.

1. Аурудың кө зін жою керек. Ү й жануарларын пастереллезге қ арсы егу керек. Кеміргіштермен кү ресу мақ сатымен дератизация жү ргізіледі. Мал тұ ратын жерлерде дезинфекция, дезинсекция шаралары жү ргізіледі. Ауру малды оң ашалап емдеу немесе жою қ ажет.

2. Аурудың берілу жолдарын ү зу барысында ауру малдың етін жә не басқ а ө німдерін пайдалануғ а тиым салынады. Шыбын, шіркейлерден қ орғ ану керек. Санитарлы – ағ арту жұ мыс жү ргізу керек. Қ ауіпті топтарғ а (ветеринарлар) вакцина егіледі.

БРУЦЕЛЛЕЗ (САРЫП)

Анық тамасы. Бруцеллёз - Brucella бактериясымен қ оздырылатын, зооноздар тобына жататын, жедел жә не созылмалы тү рлерінде ө тетін инфекциялық -аллергиялық ауру. Аурудың жедел тү рі токсико-бактериемиялық инфекция ретінде, созылмалы тү рі – полиморфты клиникалық кө ріністерімен, кө бінесе сү йек-буын, орталық жә не перифериялық жү йке жуйелерін, жыныс мү шелерін жә не басқ а ішкі ағ заларды зақ ымдаумен, хрониосепсис тә різді ұ зақ қ а созылуымен жә не рецидивті ағ ымымен сипатталады.

Тақ ырыптың ө зектілігі. Бруцеллез кең таралғ ан инфекция. Барлық елдерде кездеседі, ә сіресе мал шаруашылығ ы дамығ ан аймақ тарда. Қ азақ стан республикасы ү шін бұ л инфекция ө лкелік патология деп саналады. Жыл сайын 2-2, 5 мың адам бруцеллезбен ауырады. Ә сіресе, оң тү стік аймақ тарда ауру кең таралғ ан. Бұ ның бір себебі - Қ ырғ ызстан жә не Ө збекістаннан ә келінген, тексерілмеген малды арзан бағ амен сату.

1. Соң ғ ы жылдары эпизоотикалық жағ дайдың нашарлануына байланысты қ алалық бруцеллез жиі кездесіп, соның ішінде балалардың саны кө бейіп жатыр. Мысалғ а, Оң -тү стік Қ азақ стан облысында жыл сайын 100 мың тұ рғ ынғ а 30, 9% жаң а ауру тіркелсе, оның ішінде 53% - 14-ке дейін жастағ ы балалар.

2. Жедел бруцеллез 40-60% жағ дайда созылмалы бруцеллезге ауысады да, 2, 7-37% дейінге адамдардың ең бекке қ абілетін тө мендетіп мү гедектік жағ дайғ а ә келу қ аупін туғ ызады. Бұ л ө те кү рделі ә леуметтік мә селе.

3. Ө кінішке орай, дә рігерлердің ү лесіне тек ауруғ а дер кезінде диагноз қ ою жә не емдеп жазып шығ ару тиіп отыр. Ауруды тарататын малдар, осығ ан жауапты ветеринария қ ызметкерлері. Адамдарда 1995 жылдан бастап ауруғ а қ арсы вакцина қ олданбайды, себебі „вакциналық патергия” пайда болады. Жануарлар да вакцинациядан кейін ауырып, инфекция кө зі болып табылады. Бұ л кү рделі ветеринарлық мә селе.

4. Бруцеллездің диагностикасы ө те кү рделі іс. Клиникалық кө ріністері полиморфты. Лабораторлық диагностикасы да қ анағ атсыз болып келеді, себебі аурудың серонегативті жасырын варианттары жиі кездеседі. Бруцеллездің емі де кө ң ілден шық пайды. Ш. Николь айтуы бойынша: «Бруцеллез – адамғ а бақ ытсыздық, дә рігерлерге абыройсыздық ә келетін сырқ ат.”

Тарихи мә ліметтер. Адамның буын буынын кеміріп, сай сү йегін сырқ ырататын, қ ара –терге тү сіріп тынышын алатын осы ауру жайында Гипократта білген екен (б.э.д. 4 ғ асыр бұ рын ө мір сү рген). Қ азақ ша оны «селсоқ ауру», «жел ауру», «сарып» десе, тү ркпендер «ешкінің безгегі» деп атапты. 19 ғ асырдың соң ында Жерорта тең ізінің Мальта аралында ә скери қ ызметте жү рген солдаттардың арасында осы індет кө птен кездесіп, оны «Жерорта тең ізінің безгегі» деп Мэрстон (1831) атағ ан. Давид Брюс сол безгектен қ айтыс болғ ан ә скердің кө к бауырынан осы аурудың қ оздырғ ышын тауып, оғ ан Micrococcus melitensis деген атақ берген.

Заммит (1906 ж.) бұ л ауру ешкінің сү ті арқ ылы жұ ғ атынын анық тағ ан. 1897 ж. Дания ғ алымдары Банг пен Стрибольт (1896-1897) тү сігі болғ ан сиырдан тапқ ан коздырғ ышты Bact. abortus bovis деп, америкалық Траум (1914) тү сігі болғ ан шошқ адан тапқ ан қ оздырғ ышты Bact. abortus suis деп атағ ан. Ал 1916-1918 жж. Алиса Ивенс осы 3 микробтың бір бірене ө те ұ қ сас екенін дә лелдеп, оларды бір топқ а кіргізіп, К. Майер мен М. Фезье (1920) бірінші ашқ ан Брюстің қ ұ рметіне “Brucella” деп атайды. Содан бері ауру бруцеллез деп аталады. Сө йтіп, бруцеллез ауруы ұ сақ жә не ірі қ ара малдан, шошқ адан жұ ғ атыны, оның кә сіби ауруларғ а жататынын анық талды.

Кең ес одағ ының П. Ф. Здродовский, П. А. Вершилова, Н. И. Рагоза, Г. А. Пандиков, А. Ф. Билибин, Г. П. Руднев деген ғ алымдардың ең бектері белгілі. Қ азақ станда И.К.Каракулов, Г.Н.Удинцев, П.П.Очкур, Н.Д.Беклемишев, М.М.Ременцова, И.Л.Касаткина, К.Б.Курманова, С.А.Амиреев, Е.С.Белозеров ең бектері бү кіл Кең ес Одағ ына белгілі. Солармен бірге М. С. Сыздыков, К.Д.Дү йсенов, К. А. Жуманбаев, Л. А. Муковозова, К. Б. Садыков, Л. Е. Цирельсон жә не басқ а ғ алымдардың улесіде зор.

Этиологиясы. Бруцеллездің қ оздырғ ышы Brucella тұ қ ымдастығ ына жатады. 1985 жылы Женева қ аласында бактериялардың номенклатурасын бақ ылайтын Халық аралық комитетінің жіктелуі бойынша Brucella тұ қ ымдастығ ынын 6 тү рін ажырату қ ажет: B. melitensis, B. abortus, B. suis. B. ovis, B. canis и B. neotomae. Осы жіктелудің қ азіргі заманғ а дейін кү ші бар (M. J. Corbel, 1997).

Соң ғ ы жылдары молекулярлы-генетикалық зерттеудің нә тижелері бойынша Brucella тұ қ ымдастығ ының 1 тү рі B. melitensis жә не оның кө п биоварлары бар деген гипотеза талқ ыланып жатыр (J. M. Verger, 1985).

Қ оздырғ ыштың ә р тү ріне тә н ие организмдері бар.

1. B. melitensis иесі ұ сақ мү йізді қ ара мал: қ ой, ешкі (3 биовары бар). Бруцелланың бұ л тү рі ірі қ ара малды, тү йені, итті зақ ымдауы мү мкін.

B. melitensis – патогенділігі жоғ ары, адамдардың арасында эпидемия, малдың арасында эпизоотия шақ ыратын қ оздырғ ыш.

2. B. abortus иесі - сиыр (9 биовары бар). Адамдар арасында спорадикалық ауру шақ ырады. Осы қ оздырғ ыштан тірі вакцина жасалғ ан (ВА-19).

3. B. suis иелері - шошқ а (1, 2 жә не 3 биоварлары), қ оян (2 биовар), бұ ғ ылар (4 биовар). Бірақ бұ л қ оздырғ ыш ірі жә не ұ сақ қ ара малды зақ ымдауы мү мкін (5 биовар). Қ азақ станда сирек кездеседі.

4. B. ovis – қ ойдың инфекциялық эпидидимитінің қ оздырғ ышы. Адам ү шін патогендік ә сері бар.

5. B. canis иесі – ит. Адам ү шін патогендік ә сері бар.

6. B. neotomae иесі – далалық тышқ андар, адам ү шін патогенділігі зерттелмеген. Сонғ ы екі тү рі Америка Қ ұ рама Штаттарында бө лінген.

Соң ғ ы жылдары бруцелланың жаң а тү рі анық талғ ан - B.rаngiferi. Адам ү шін патогенділігі зерттелмеген.

Бруцеллалар – ұ сақ кокк тә різді қ озмалмайтын, грам теріс, спора, капсула тү збейтін бактериялар. Кө лемі 0, 5 - 0, 7 мкм х 0, 6 - 1, 5 мкм.. Қ оздырғ ыштың ө суіне оптимальды температура қ ажет - 37 °С (20°С - 40°С). Антиденелер тү зілуіне жауап беретін антигені болып липополисахарид (ЛПС) саналады. Бруцелла антигенінің Escherichia hermanni, Escherichia coli 0: 157, Salmonella 0: 30, Stenotrophomonas maltophilia, Vibrio cholerae 0: 1 и Yersinia enterocolitica 0: 9 антигендерімен ұ қ састығ ы бар (M. B. Perry, D. R. Bundle, 1990).

Бруцелла – жасушалардың ішінде мекендейтін қ оздырғ ыш.

Бруцеллалар сыртқ ы ортағ а ө те тө зімді болып келеді: ылғ алды жерде – 72 кү н, суда – 90 кү н, қ ұ рғ ақ топырақ та - 3-4 ай, малдың жү нінде жә не терісінде - 1- 4, 5 ай сақ талады. Оның ә лсіз жағ ы – ыстық тан қ атты қ орқ ады. Кү ннің тура тү скен сә улесінен 30 мин. – 1сағ атта, 50° температурада - 1 сағ атта, 60°- 30 мин., 70° - 10 мин.арсында тіршілігін жояды, қ айнатқ анда (100°) тез ө леді. Дезинфекциялық ертінділеріне (0, 2–1% хлорлы ә к, 0, 5% - лизол, 0, 2% - формалин, 1% - креолин) тө зімсіз.

Бруцеллаларғ а қ ұ былмалық тә н: физикалық, химиялық қ олайсыз жағ дайлардың, антибиотиктердің, бактериофагтардың ә серінен ө зінің морфологиялық, культуралді, тинкториалді қ асиеттерін, антигендік қ ұ рылымын, вируленттігін ө згертеді. Бруцеллезбен ауыратын науқ астардың бактериологиялық, серологиялық зерттеулердің теріс болуын осы жағ дайлармен тү сіндіруге болады. Бруцеллалалар S- тү рінен R-тү ріне жиі ауысады. Сондық тан бруцеллаланың турін анық тау ү шін адам немесе жануар организмінен бө ліп алынғ аннан кейін кідірмей дифференциация жү ргізу қ ажет.