Легионеллез

Син.: легионерлер ауруы, питтсбургтік пневмония, Понтиак қ ызбасы, Ферт-Брагг қ ызбасы.

Анық тамасы. Легионеллез – қ оздырғ ышы аэрогенді механизммен берілетін, клиникасында қ ызбамен, интоксикациямен, респираторлы синдроммен, ауыр пневмониямен, асқ орыту жолдарының жә не бү йректің, орталық жү йке жү йесінің зақ ымдалуларымен кө рінетін сапронозды жедел бактериальды жұ қ палы ауру.

Тақ ырыптың ө зектілігі. Легионеллез экономикасы дамығ ан елдерде кө бірек кездеседі. Кейде аурухана ішілік инфекция тү рінде ө туі мү мкін. Бұ л ауру ЖИТС-индикаторлы ауруларғ а жатпаса да, пневмонияның ауыр тү рлерінде міндетті жағ дайда науқ асты АИВ-инфекциясына тексеру қ ажет. Легионеллез 5-15% жағ дайда АИВ-инфицирленген науқ астардағ ы пневмонияның себебі болуы мү мкін.

Тарихи мә ліметтері. Бұ л аурудың қ оздырғ ышы XX ғ асырдың 70-ші жылдарында анық талғ ан. Легионелла деген атау 1976 жылы Филадельфияда ө ткен американдық легионерлердің конгресіне байланысты. Форумғ а қ атысқ ан 4400 адамдардың арасындағ ы 182 соғ ыс ардагерлері ауыр пнемониясы бар жедел респираторлы аурумен ауырып, соның ішінде 29-ы ө лімге ұ шырады. 1977 жылы Дж.Макдейд пен К.К.Шепард (АҚ Ш-тан) осы бұ рқ ету кезінде ө лген адамның ө кпе тінінен бұ рын белгісіз болғ ан грам теріс таяқ шаны анық тады. 1965 жә не 1968 жылдары АҚ Ш-тың Вашингтон жә не Понтиак (Мичиган) қ алаларында, сондай-ақ 1973 жылы Испанияның Бекидром курортты қ алашығ ында осындай қ ызбалы аурулардың бұ рқ етуі тіркелді. 1978 жылы легионерлер ауруы бойынша арнайы шақ ырылғ ан Халық аралық симпозиумде ауру қ оздырғ ышына Leqionella pneumophilla деген атау берілді.

Этиологиясы. Қ оздырғ ышы - Legionella pneumophilla Legionellaceae тұ қ ымдастығ ына Legionella тегіне жататын грам-теріс бактерия, талшық тары бар қ озғ алмалы таяқ ша. Қ азіргі уақ ытта легионеллалардың анық талғ ан 23 тү рі, 35 серотиптері бар. Типті сапроноздарғ а жатады, сыртқ ы ортада тұ рақ ты, ауыз су мен топырақ та 4°С температурада 1 жылғ а дейін тіршілігін сақ тайды. Легионеллалардың патогенділігі термостабильді эндотоксині мен термолабильді цитотоксиніне байланысты. Н.Ф.Гамалея атындағ ы эпидемиология мен микробиология Ғ ЗИ-да легионеллалардың бұ рын белгісіз болғ ан патогендік факторы – цитолизин анық талғ ан. Легионеллалар фенолғ а, спиртке, йодқ а, формальдегидке, кальций гипохлоридіне жә не эритромицинге, рифампицинге, левомицетинге сезімтал.

Эпидемиологиясы. Легионеллалар ә лемнің барлық елдерінде жайылғ ан жә не кө птеген жасанды жә не табиғ и су экологиялық жү йелерінің микробты флорасының жартысын қ ұ райды. Қ онақ ү йлер мен ауруханалардың сумен жабдық тау жү йелерінде жә не ауа кондиционерінде қ оздырғ ыштың болуы аса зор эпидемиологиялық маң ызы бар. Бұ л ауруғ а кө біне орта жә не егде жастағ ы адамдар бейім. Сонымен қ атар, осы ауруғ а бейімдегіш факторлар - темекі шегу, созылмалы бү йрек кжетіспеушілігі жә не иммунодепрессия. Легионеллез жаз-кү з айларында жиі тіркеледі (кондиционерлер мен душтар жиі қ олданылады, жү зу бассейндерінде кө п шомылады). Оның 35-36°С барысында жә не рН 7, 0-ге жуық жасанды қ ұ нарлы ортада ең жақ сы ө суі байқ алғ ан. Легионеллалар – сапроноздар қ атарына жатады. Олардың жануарлардың, қ ұ стардың жә не буын аяқ тылардың арасында жоқ екендігі туралы сенімді мә ліметтер бар. Қ оздырғ ыштың науқ ас адамнан берілу мү мкіндігі дә лелденбеген. Адамдарғ а ол ауа арқ ылы жұ ғ ады. Яғ ни, жер жә не қ ұ рылыс жұ мыстары тұ сында кө терілген ауадағ ы шаң -тозаң дар арқ ылы.

Ө неркісіптік елдерде топтық ауру емдеу мекемелерінде, қ онақ ү йлерде, жатақ ханаларда жә не т.б. пайда болатыны белгілі. Аурудың ө ршуі сонымен бірге ет комбинаттарында, ө неркә сіп кә сіпорындарында, атом жә не жылу электростанцияларында байқ алғ ан. 1987 жылы Армавирдегі резең ке бұ йымдары зауытында легионеллездің ірі ө ршуі байқ алды. Ауру ә йелдерге қ арағ анда, еркектердің арасында 2, 6 рет артық екені анық талғ ан. Организмнің инфекцияғ а қ абілеттілігі аз зерттелген. Дегенмен де легионеллезді ө кпе қ абынуымен 5%-ғ а жуық адамдардың ауыратындығ ы белгілі.

Патогенезі. Инфекцияның кіру қ ақ палары - тыныс алу жолдарының шырышты қ абық тары. Қ оздырғ ыштың ағ зағ а енуі су аэрозольдерін жұ ту арқ ылы болатыны белгілі (душ, ауа кондиционерлері, ванна, ультрадыбысты шаң датқ ыш сулар, фонтандар жә не т.б.). Науқ астың қ ақ ырығ ында да легионеллалар табылғ ан, ал адамнан адамғ а жұ ғ у жолы анық талмағ ан. Легионеллезбен сырқ аттанудың кө п оқ иғ алары ө кпенің зақ ымдануымен байланысты. Бронхиолалар мен альвеолалардағ ы фибринозды-ірің ді қ абыну ө згерістері эндотоксиннің, цитотоксиннің, цитолизиннің ә серлеріне байланысты. Легионеллалар жаппай жойылғ анда токсикалық -инфекциялық шок, сосын жайылмалы тамырішілік қ ан ұ ю синдромы дамып, нә тижесі ө лімге соқ тырады. Токсиндер қ ан арқ ылы орталық жү йке жү йесіне, бү йрекке, бауырғ а барып, оларды зақ ымдайды. Токсикалық энцефалопатия мен жедел бү йрек жетіспеушілігі дамуы мү мкін.

Клиникалық кө ріністері. Аурудың жасырын кезең і 2-10 кү нге (жиі 5-7 кү нге) созылады. Легионеллездің келесідей клиникалық тү рлерін ажыратады:

1. Легионерлер ауруы (ауыр ө кпе қ абынуымен ө тетін);

2. Понтиак қ ызбасы (ө кпе қ абынуынсыз ө тетін жедел респираторлы ауру)

3. «Форт-Брагг» қ ызбасы (тері бө ртпесімен ө тетін жедел қ ызбалық ауру);

Легионеллездің аса ерекше кө рінісі - ө кпенің қ абынуы. Науқ астарда орташа бас ауыруы, сырқ атты хал, 40°С дейінгі дене қ ызуының 24-48 сағ ат бойы сақ талуы, қ атты қ алтырау (шамамен 50% науқ астарда) байқ алғ ан. Бір мезгілде қ ұ рғ ақ жө тел, содан соң шырышты немесе шырышты-ірің ді қ ақ ырық тың бө лінуі білінген. 20% науқ астарда қ ан тү кіру байқ алғ ан. Бұ ғ ан қ осымша демікпе, плевра шуылы мен бұ лшық еттердің ауыруы, жү рек айну, лоқ су, қ ұ рсақ тұ старындағ ы ауыру белгілері болғ ан.

Рентгенологиялық тексеру барысында ө кпе ұ лпаларының кө п зақ ымданғ анын тапқ ан. Аурудың ерте кезең дерінде шамамен 65% науқ астарда бір жақ ты инфильтраттар табылғ ан. Ал лейкоцитоз 20% науқ астарда байқ алғ ан, СОЭ жиі жоғ арылағ ан. Бү йрек пен бауыр қ ызметтерінің бұ зылуы мү мкін. Алғ ашқ ы 4-6 кү н бойы науқ астың жағ дайы кү рт тө мендейді. Қ ызбаның орташа ұ зақ тығ ы - 13 кү н. Жазылу кезең і бірнеше аптаны қ ұ рап, ә лсіздік пен шаршағ ыштық сақ талады.

Легионеллездің негізгі клиникалық тү рі екеу:

1. Ө кпе қ абынуынсыз жедел тыныс алу жолдарының ауруы - Понтиак қ ызбасы (Мичиган штатының Понтиак қ аласында аурудың ө ршуі жедел басталумен сипатталғ ан, сондай-ақ грипп тә різді ағ ым, бас ауыруы, қ ызба, бұ лшық еттер ауыруы ө кпе қ абынуының белгілерінсіз байқ алғ ан).

2. Легионеллез ауруы – легионеллезді ө кпе қ абынуы.

Ө кпе зақ ымдануының сирек нү сқ аларына интерстициальды ө кпе қ абынуы мен жедел альвеолит жатады. Соң ғ ысы ө кпе қ абынуының физикальды белгілерінің кө рінісімен ө теді. Тері бозарып, геморрагиялық бө ртпенің пайда болуы мү мкін, мұ рыннан қ ан кетеді. Балаларда мойын мен жақ астының лимфа тү йіндері ү лкейеді. Бірінші кү ні біршама брадикардия байқ алып, содан соң тамырдың соғ уы 1 минутта 120 дейін жиілейді. Қ ан қ ысымы тө мендейді. Тілі қ ұ рғ ақ, ал нә жістің сұ йық та сулы болуы, сондай-ақ олигурия, тіпті анурияның байқ алуы мү мкін.

Аурудың ауыр ағ ымында науқ астың жағ дайы нашарлайды, тыныс алу жә не жү рек-қ ан тамыр жетіспеушілігі тез кү шейеді, асқ азан-ішек пен жатырдан қ ан кетулермен асқ ынып, ө кпе инфаркты жә не т.б. белгілер ө ріс алады. Ө лім қ атері аурудың 1-ші аптасының соң ында туады.

Диагностикасы. Легионеллездің клиникалық білінуі ерекше емес. Аурудың басты белгісі - ө кпе қ абынуының ауыр ағ ымы жә не ө кпе қ абынуының дә стү рлі терапиясының ә лсіз ә сері.

Легионерлер ауруын біріншіден ө кпе қ абынуларымен, сондай-ақ арнайы антибиотикотерапияны талап етушілермен салыстырып жү ргізу керек. Оларғ а микоплазмозды ө кпе қ абынуы, орнитоз, Ку қ ызбасы жатады. Легионеллез кезінде аса сипатты рентгенологиялық кө рініске, гемограмма ө згерістеріне назар аудару қ ажет.

Бұ л ауруды клиникасына қ арап тану аса қ иындық тар тудырады, себебі патогномиялық симптомдары жоқ. Сонымен қ атар, легионеллезді ө кпе қ абынуында кейбір клиникалық -эпидемиологиялық ерекшеліктері бар:

· жаз мезгілінің соң ында-кү здің басында пайда болады;

· егде жастағ ы ер адамдар жиі ауырады;

· ұ қ сас аурудың ө ршуі қ онақ ү й қ ызметкерлерінің, турист жә не медицина қ ызметкерлерінің, аурухана науқ астарының арасында байқ алғ аны, сондай-ақ қ ұ рылыс жә не жер қ азу жұ мыстарында ең бек ететін адамдар;

· ө кпе қ абынуының ауыр ағ ымы плевраның патологиялық процесске қ атысуымен ө теді;

· бү йрек, бауыр, орталық жү йке жү йелері қ ызметтерінің бұ зылуы;

· пенициллин, тетрациклин, цефалоспоринді антибиотиктерді қ абылдаудан ә сердің болмауы.

Лабораториялық диагностикасында биологиялық ә діс, экспресс-ә дістер (иммундыфлюоресценциялық ә діс, иммундыферменттік анализ, полимеразды тізбекті реакция) қ олданылады. Науқ астың қ анында антиденелер ауруының 6-7-ші кү ні пайда болып, жоғ арғ ы титрге аурудың 5-ші аптасында жетеді. Қ оздырғ ыштар қ айтыс болғ ан науқ астың ө кпе тінінен, плевра сұ йық тығ ынан жә не қ ақ ырық тан, су мен топырақ тан бө лінеді.

Легионеллезді грипптен, жедел тыныс алу жолдары ауруларынан, бактериальды ө кпе қ абынуынан, орнитоздың жең іл тү рінен, Қ у-қ ызбасынан, микоплазмоздан ажырата білу керек.

Асқ ынулары. Легионеллездің ең қ ауіпті асқ ынуы - тыныс алу жетіспеушілігі болып табылғ ан. Ауруханағ а жатқ ызылғ ан науқ астардың 30%-да гипервентиляция жә не гипоксемия белгілері байқ алғ ан.

Емдеуі. Клиникалық практиканың кө рсетуінше, ең аз ө лім қ аупі, эритромицинді 0, 5 -1, 0 г ә р 6 сағ ат сайын (тә улігіне 4 г) ересектер ү шін, ал 15 мг/кг ә р 6 сағ ат сайын балалар ү шін қ олдану барысында байқ алғ ан. Ауыр ағ ымдарында эритромицин мен рифампицинмен ү йлесіп, беріледі. Қ азіргі уақ ытта азитромицин (сумамед 0, 5-3, 0 г/тә улігіне 3 кү н бойы), ципрофлоксацин (1, 5 г/тә улігіне 10 кү ндей) препараттарын да тағ айындайды. Легионеллезді ө кпе қ абынуын емдеудің патогенетикалық ә дістері пневмококкпен қ оздырылғ ан ө кпе қ абынуын емдеуге ұ қ сайды (айырмашылығ ы аз).

Болжамы. Легионеллездің болжамы қ олайсыз. Легионеллезді ө кпе қ абынуында ө лім қ аупі 15-20% қ ұ рағ ан.

Алдын алу шаралары. Аурудың басты профилактикалық шаралары - инфекцияның кө здерін табу жә не оларды дезинфекциялау. Химиопрофилактика мен ерекше профилактика жете зерттелмеген. Жедел ө кпе қ абынуының ө ршуі жә не жаз-кү з мезгілдеріндегі тыныс алу жолдарының ауруларының кө беюі эпидемиологиялық талдауды талап етеді. Ө неркә сіп объектілеріне, электростанцияларғ а, емдеу мекемелеріне жылына 2 рет профилактикалық тазарту жә не су жү йелерін тазалау жұ мыстарын жү ргізу қ ажет.