Этиологиясы. 1. Тропты гормондар өндірілуінің жоғалуымен сипатталатын гипофиз деструкциясына әкелетін гипофиз ісіктері.

1. Тропты гормондар ө ндірілуінің жоғ алуымен сипатталатын гипофиз деструкциясына ә келетін гипофиз ісіктері.

2. Гипофиз маң ы ісіктері (краниофарингиома, менингиома, тү рлі ісіктердің метастазы жә не т.б.).

3. Гипоталамус-гипофиз аймағ ына жаслғ ан операциялық араласулар, гипофиздің сә улеленуі.

4. Гипофиз апоплексиясы (септико-эмболиялық немесе ишемиялық

инфаркт) немесе Шиен-Симмондс (ШСС) синдромы. Классикалық ШСС сепсис, тромбоэмболия, массивті қ ан кетумен асқ ынғ ан босанудан кейінгі ә йелдерде суреттелген болатын. Жү ктілік кезінде гипофиздің алдың ғ ы бө лігінің гипертрофиясы, босанудан кейін оның инволюциясымен алмасуы есебінен, гипофизде қ анайналым бұ зылып, ангиоспазм дамып, гипоксия мен некроздың дамуына ә келеді. Соң ғ ы жылдары сирек кездеседі. ШСС секілді синдром басқ а генезді қ ан кетулер кезінде де суреттелген, соның ішінде ер адамдар да анық талғ ан.

5. Инфильтративті аурулар (саркоидоз, лимфоцитарлы гипофизит, гемохроматоз, гистиоцитоз).

6. Ауыр бассү йек-ми жарақ аттары

7. «Бос» тү рік ершігі синдромы (2.8 бө лімді қ араң ыз). Гиперпролактинемиямен ұ штасқ ан жең іл дә режелі парциальды гипопитуитаризм науқ астардың 10%-да ғ ана анық талады.

8. Туа біткен жә не жү ре пайда болғ ан синдромдар:

—ө су гормоны мен тропты гормондардың тұ қ ым қ уалайтын тапшылығ ы (ө су гормоны, Pit-1 жә не Prop-1 гендерінің мутациясы);

—гипоталамус-гипофиз жү йесінің даму ақ аулары (голопрозэнцефалия, септооптикалық дисплазия, туа біткен гипофиз аплазиясы мен гипоплазиясы жә не т.б.);

—гипофиздің тропты гормондары мен ө су гормонының идиопатиялық тапшылығ ы.

Патогенезі

Пангипопитуитаризмнің патогенезінің негізінде тропты гормондар мен ө су гормонының (Ө Г) тапшылығ ы жатыр. Деструктивті ү рдістің орналасуына, ауқ ымдылығ ы мен қ арқ ындылығ ына байланысты гипофиздегі гормон тү зілудің тө мендеуі немесе жоғ алуы толық (пангипопитуитаризм) немесе жартылай (бір немесе бірнеше гормондардың ө ндірілуі сақ талады) болып жіктеледі. Аутопсиялық мә ліметтер бойынша гипофиздегі некроздік ү рдістер 1, 1–8, 8% жағ дайда анық талсада, жартылай гормональды жеткіліксіздік гипофиздің алдың ғ ы бө лігі 60–70% зақ ымданғ анда, ал пангипопитуитаризм 90% зақ ымданғ анда кө рініс береді. Нә тижесінде бү йрек ү сті безі қ ыртысының, қ алқ анша бездің, тер бездердің екіншілік гипофункциясы дамиды. Сирек жағ дайларда гипофиздің артқ ы бө лігінің немесе аяқ шаларының патологиялық ү рдіске ұ шырауынан вазопрессин мө лшері тө мендеп, қ антсыз диабеттің дамуы мү мкін. Вазопрессин антагонистері болып табылатын АКТГ мен кортикостероидтардың бір уақ ытта тө мендеуі, вазопрессин жеткіліксіздігінің клиникалық кө ріністерін жұ мсартып кө рсетуі мү мкін. Пролактин ө ндірілуінің жоғ алуы агалактияғ а ә келеді. Парциальды гипопитуитаризм кезінде жиі гонадотропты жә не соматропты қ ызметтер зардап шегеді, сирек жағ дайда АКТГ мен ТТГ синтезі бұ зылады. Ересек адамдарда Ө Г синтезінің тө мендеуі ішкі ағ залардың, қ аң қ а бұ лшық еттерінің, тегіс салалы бұ лшық еттердің ү демелі атрофиясына ә келеді, себебі Ө Г ақ уыз синтезіне жан-жақ ты ә сер етеді.

Манифестті тү рде Ө Г туа біткен тапшылығ ы нанизм синдромымен кө рінеді (лат. nanos — карлик). Нанизм синдромы кезінде науқ ас физикалық жә не бой ө суі жағ ынан артта қ алуымен сипатталады. Гипофизарлы нанизм этиологиясы мен патогенезі бойынша біртекті емес: науқ астардың басым кө пшілігінде басқ а ФСГ, ЛГ, ТТГ секілді гипофизарлы гормондардың тапшылығ ы эндокринді жә не зат алмасулық бұ зылыстармен ұ штасады (пангипопитуитарлы нанизм). Тропты гормондардың тапшылығ ымен ұ штасатын Ө Г жеткіліксіздігінің тұ қ ымқ уалайтын тү рлері Рrор-1 немесе Pit-1 факторларының тапшылығ ымен байланысты. Pit-1 факторы эмбриогенездің ерте сатыларынан бастап соматотрофтар, лактотрофтар, тиротрофтар қ ұ рамында болып, гендер экспрессиясының инициациясында маң ызды қ ызмет атқ арады. Бұ л гендер аденогипофиз жасушаларының гормондарды синтездеуіне жауап береді. Фактор Prop-1 (prophert, Pit1 жолашары) сомато-, пролакто-, тиреотрофтардың біріншілік жапырақ шаларының тү зілуін анық тайды, ал олардың дифференциациясы Pit-1транскрипциясының белсенуі арқ ылы іске асады. Аталғ ан гендерде дамитын мутация Ө Г, пролактиннің жә не ТТГ аралас тапшылығ ын шақ ырады. Гипофизарлы нанизмнің басым бө лігі идиопатиялық Ө Г тапшылығ ы болып табылады.