Мойын мен кеуде қуысы тұсында орналасқан бездердің ішкі секрециясы

Қ алқ анша безі мойында кө мейдің алдың ғ ы орналасқ ан, ол екі бө лік пен алқ ымнан тұ рады. 7 жаста оның салмағ ы 6, 5 г., 11-15 жаста-15г. болса, 16-20 жаста-23 грамғ а дейін жетеді.қ алқ анша безі қ ан жә не лимфа тамырларымен, нерв талшық тарымен торланғ ан. Оның безді кө піршіктері-фоллиулдері бар, олардың іші қ ұ рамында йоды бар коллоидты заттарғ а толы. Нә ресте, мектеп жасына дейінгі балалар жә не тө менгі класс оқ ушыларында бездер активті қ ызмет атқ арады, бірақ жыныстық жетілуге байланысты ортаң ғ ы жә не жоғ арғ ы класс оқ ушыларында оның активтігі артады. 10-15 жастағ ы балаларда бездердің жедел ө суі ата-аналар тарапынан бұ ғ ақ (зоб) ауруына кү дік тудырады, бірақ жыныстық жетілу аяқ талғ ан соң бә рі қ алпына келеді.

Қ алқ анша безінің негізгі гормоны-тироксин. Ол зат алмасуын реттеуге қ атысады, орталық жә не вегетативтік нерв системасының ә рекетіне, гипофиз бен бү йрек безінің қ ызметіне ә сер етеді. Организмде тироксиннің кө п болуы (гипертиреоз) қ озғ ыштық ты, тітіркендіргіштікті, кө ң іл кү й толқ ымалылығ ын, жү рек соғ уын, бадырақ кө здікті арттырып, безді-бұ ғ ақ (базедов) ауруын кү шейтеді. Науқ астарды дә рі-дә рмектермен немесе хирургиялық жолмен емдейді.

Қ алқ анша безінің ү лкейіп кетуі организмге ас суымен қ оса енетін йод мө лшерінің жетіспеуіне де байланысты болады. Бұ л ауру эндемикалық бұ ғ ақ ауруы деп аталады. оның алдын алу ү шін астұ зына йодты калий қ осады, балалар мен жасө спірімдерге бұ ғ ақ ауруына қ арсы қ олданылатын антиструмин препаратын береді. Қ алқ анша безі ә рекетінің зат алмасуын тө мендетеді, жалпы ө суді баяулатады, шаш пен тырнақ тың ө суін бұ зады. Қ алқ анша безінің гипофункциясы асқ ынғ ан жағ дайда микседема ауруы немесе кілегейгі қ абық тың ісінуіне ә кеп соғ ады. Бұ л жағ дайда науқ астардың дене қ ызуы тө мендейді, қ ан қ ысымы кемиді, шашы тү седі, ісік пайда болады, ұ йқ ышыл келеді, есте сақ тау қ абілеті кемігені жә не т.с.байқ алады.

Қ алқ анша безінің 3-4 жасқ а дейін пайда болғ ан гипофункциясы мең іреулікке (кретинизм) ә кеп соғ ады. Мең іреулер дене жә не ақ ыл-ой дамуы жө нінен артта қ алады. Ө мірдің алғ ашқ ы 2-3 айында қ алқ анша безінің гормондарымен емдеу тиімді болады.

Қ алқ анша маң ындағ ы немесе қ алқ анша қ осымша безі қ алқ анша безінің артқ ы бетіне екі жұ п тү зінді тү рінде орналасқ ан. Олардың жалпы салмағ ы 0, 1-0, 15 г. қ алқ анша маң ы безінің клеткалары паратгормон жасап шығ арады, бұ л гормон органимздегі кальций жә не фософр алмасуын реттейді (олардың қ андағ ы, сү йек ұ лпасындағ ы тұ рақ ты дең гейін сақ тайды, олардың организмнен шығ арылуын қ амтамасыз етеді жә не т.с.с). қ алқ анша маң ы безінің гиперфункциясы кезінде кальций сү йектен шығ арылып, оның несептегі мө лшері артады, бұ л бү йрек тасының тү зілуіне, қ ан тамырлары мен басқ а да мү шелерде тұ здардың жиналуына себепші болады. Сү йек сынғ ыш келеді, мысалы қ атты сілкігенде тоқ пан жілік сынып кетеді. Нерв бұ лшық ет ұ лпаларының қ озғ ыштығ ы кемиді. Бұ л сирек кездесетін ауру жә не оны операция жолымен емдейді.

Қ алқ анша қ осымша безінің гипофункциясы қ андағ ы кальций дең гейінің тө мендеуінен байқ алады, бұ л жағ дайда тетания-тырысу (қ ұ рысу) ауруының тууына себепші болады. Ол нерв жә не бұ лшық ет ұ лпаларының қ озғ ыштығ ы артуына байланысты дамиды. Балаларда жалпы тырысу кө мейдің тү йілуіне (тырысуымен) ұ штасады, тіс бұ зылады, шаш тү седі, жә не т.сс.ауруды сү т диетасын сақ тай отырып, паратгоронмен, кальций хлориді препаратымен емдейді. Д витамині мен паратгормон кальций алмасуына ұ қ сас ә сер етеді деп есептеледі.

Айрық ша безі, немесе бұ ғ ақ безі (тимус) тө с сү йегінің артқ ы жағ ындағ ы кеуде қ уысына орналасқ ан. Оның салмағ ы бес жасар балада 23г., 10 жасар балада-26г., 15 жастағ ы балада-37, 5г., кейін біртіндеп кемиді. Бұ л бездің гормоны осы уақ ытқ а дейін анық талмағ ан, алайда айрық ша безінің ө суге ә сер етіп, лимфа аппаратына қ олайлы жағ дай туғ ызатыны, антитела жасауғ а, организмнің инфекцияларғ а тө зімділігін арттыратын иммундық реакцияларды дамытуғ а қ атысатыны белгілі, ол бү йрек, қ алқ анша жә не жыныс бездерінің қ ызметін тежейді.