Тақырып. Мидың интеграциялаушы қасиеті

Дә рістің мақ саты: Шартты рефлекстер жө нінде ілім. Шартсыз рефлекстер, инстинктивтік акттар. Шартты табиғ и жә не жасанды рефлекстер. Шартты рефлекстердің пайда болу жағ дайлары жә не ә дістері туралы тү сінік.

Дә рістің жоспары:

1.Мидың интеграциялаушы қ асиеті

2.И.Павловтың шартты рефлекс туралы ілімі

3. Шартты жә не шартсыз рефлекстер

4. Шартты рефлекстердің жасалу механизмі, тежелуі.

5. Организмнің іс-ә рекеттік реакциялары

Орталық нерв жү йесінің «интеграциялаушы» деп аталатын қ ызметтері сенсорлық сигналдарды тікелей ө ң деумен немесе қ озғ алу жә не вегетативтік орталық тарды басқ арумен байланысты емес. Олар ұ йқ ы-ояу кү у циклы, сана, сө йлеу мен ойлау, ес жә не эмоция сияқ ты қ ұ былыстардың негізін қ ұ райды. Аталғ ан қ ызметтер негізінен алдың ғ ы мидың екі ірі бө лігінде лимбиялық жү йе мен жаң а қ ыртыста шоғ ырланғ ан деп есептеледі. Бұ лардағ ы жү ріп жатқ ан физиологиялық процестердің мә нісен табиғ атынм тү сіндіруге жасалғ ан кө птеген ғ ылыми талаптардың бір парасы шартты рефлекстер туралы іліммен тығ ыз байланысты.

Шартсыз рефлекстер туа пайда болғ ан, тұ қ ым қ уалайды жә не тұ рақ ты болады. Ал шартты рефлекстер жеке организмнің тіршілік етуі барысында пайда болады, тұ қ ым қ уаламайды жә не онша тұ рақ ты емес.

Кез-келген шартсыз рефлекстер, егер орталық нерв жү йесі тиісті даму дә режесіне жетсе, белгілі тітіркендіргішті бірінші рет жә не бір-ақ рет қ олданғ анның ө зінде-ақ пайда болады. Жаң а туғ ан баланың ауызна тамақ тү ссе, шартсыз рефлекторлық жолмен сілекей ағ ады. Ал шартты рефлекстер бірден пайда болмайды, олар белгілі жағ дайларғ а байланысты, біртіндеп жасалады.

Шарсыз рефлекстің дайын рефлекорлық доғ асы бар, ал шартты рефлекстер болу ү шін шартты байланыс деп аталатын, ми қ ыртысында жаң а байланс орнау қ ажет. Сө йтіп, бұ рын болмағ ан жаң а рефлектолық доғ а тұ йық талуы қ ажет.

Шартсыз рефлекс доғ асын рецептор, кондуктор (қ озу ө ткізетін сезгіш, қ озғ ағ ыш, аралық нейрондар жү йесі) жә не эффектор қ ұ райды. Ал шартты рефлекстердің доғ асының 1-звеносы- анализатор (тітіркендіру ә серін қ абылдап, одан сапалы тү йсік тудырады), 2-тұ йық тағ ыш- ө згергіш келеді, анализатор клеткаларын эффекторды жабдық тайтын нерв клеткаларымен байланыстыратын нерв жолы, 3-эффектор.

Шартсыз рефлекстерді тү рлік деп, яғ ни бір тү рдің барлық ө кілдеріне тә н деп қ арау керек. Ал шартты рефлекстер жануардың жеке басының тіршілік ету барысында пай болғ ан. Дегенмен, сыртқ ы ортаның ұ зақ уақ ыт ө згермейтін факторлары бар жағ дайда, кейбір жеке тұ рақ ты шартты рефлекстер, ососбьтың тіршілік етуінің жас кезінде пайда болатын рефлекстер, біртіндеп тұ қ ым қ уалайтынғ а, яғ ни шарттыдан шартсызғ аайналуы да мү мкін. Бұ ғ ан мысал етіп қ ұ стардың жаң а ғ ана жұ мыртқ адан шық қ ан балапандарының олардың ұ ясының дірілдеп қ озғ алуының ә серінен ауыздарын шауын ала аламыз. Балапанның анасының ұ шып келіп ұ яғ а қ онуы, ол кезде ұ яның дірілдеуі ә р уақ ытта тікелей балапандардың тамақ тануының алдында болып отырады. Шартты рефлекс мидың жоғ арғ ы бө лімдерімен байланысты, ал шартсыз рефлекстердің доғ асы мидың тү рлі тө менгі бө лімдері арқ ылы ө теді.