Тақырып. Физиологияның пәні, әдісі, дамуының негізгі этаптары, оның маңызы

Дә рістің мақ саты: Физиология ғ ылымының дамуы жө нінде қ ысқ аша шолу.

Физиологияның қ азіргі жағ дайы жө нінде жалпы тү сінік беру. Зерттеу

обьектілері мен ә дістері.қ азіргі биология пә ндерінің арасындағ ы

физиологияның ролі.

Дә рістің жоспары:

1. Физиологияның пә ні, ә дісі, дамуының негізгі этаптары, оның маң ызы

2. Физиология-организм функциялары туралы ғ ылым екендігіне анық тама

3. Физиология дамуының тарихы

4. Физиологияның зерттеу ә дістері

5. Ғ ылым дамуының қ азіргі этаптарындағ ы физиология. Физиология дамуы ү шін физика, химия, электроника, кибернетика, радиотехника жетістіктерінің маң ызы.

Физиология тірі ағ заның оның жеке жү йелерінің мү шелерінің ұ лпаларының жә не жасушаларының ә рекетін, атқ аратын қ ызметін жү йелі тү рде адам ағ засының ішкі жә не сыртқ ы ортасымен байланыстыра зерттейтін ғ ылым. Физиология анатомия мен гистологиядан бө лініп шық қ анан бастап, физика мен химияның ә лдістерін қ олдана отырып, ү рдіс дамып келе жатқ ан ғ ылым саласы. Оның дә лелелі ретінде қ азіргі физиологиядан жеке ғ ылым ретінде биохимия, биофизика, эндокринология, жү йке физиологиясы, т.б. бө лініп шық ты.

Физиология ө зінің ғ ылыми бағ ытына жә не кө здеген мақ сатына сә йкес бір-біріне тығ ыз байланысты жә не жеке дамитын бірнеше салаларғ а, жалпы, салыстырмалы, жеке жас, қ олданбалы болып бө лінеді.

Жалпы физиология - ағ заның жасушалары мен ұ лпаларына мү шелеріне бірдей тә н негізгі тіршілік ә рекетінің табиғ атын, қ ызметтерінің жалпы кө рсеткіштерін, қ асиеттерін зерттейді. Олардың сыртқ ы жә не ішкі ортаның ә р тү рлі ә серлеріне жалпы жауабын тітіркену, қ озу, тежелу т.б. қ ұ былыстар туралы мә ліметтерді қ арайды.

Салыстырмалы физиология - ә р тү рге жататын ағ залардың ө зіне тә н қ ызмет ерекшеліктерін немесе бір тү рге жататын ағ заның ә ртү рлі тіршілік кезең деріндегі қ ызмет ерекшеліктерін зерттейді (қ азіргі уақ ытта-эволюциялық даму физиологиясы деп аталады.)

Жеке физиология - кейбір жануарлар тү рлерінің, мысалы, малдар, ө сімдіктер, адам ағ заларының қ ызметін зерттесе, немесе адам физиологиясының ішінен жеке мү шелердің бауырдың, бү йректің, жү ректің, жү йке жү йелерінің т.б. қ ызметі мен ерекшеліктерін зерттейді.

Жас ерекшеліктер физиологиясы - адам ағ засының тіршілік ә рекетінде онтогенездік даму барысындағ ы ө згерістерді анық тайды.

Қ олданбалы физиология - адамның ә леуметтік жағ дайлары мен мақ сатты іс-ә рекетіне байланысты ағ задағ ы ө згерістерді, оның заң дылығ ын анық тайды. Оғ ан ең бек физиологиясы, спорт физиологся, тамақ тану, қ оршағ ан ортаның қ олайсыз жағ дайларының ағ за қ ызметіне ә сері, экологиялық физиология дамып отыр. Сонымен қ атар кейбір мамандық саласында адам ағ засы ә р алуан тө тенше жағ дайлар мен орасан жү ктемелер ә серіне тап болады. Мысалы, су асты, ауада, ғ арышта, соғ ан сә йкес су асты, авиация, ғ арыш физиологиялары ү рдіс дамуда.

Қ алыпты жағ дайдағ ы жә не дене жұ мысы кезіндегі (денені шынық тыру немесе машық тану) адам ағ заларының тіршілігіне бейімделу қ ызметтерін адам физиологиясы оқ ып ү йретеді.

Физиология анатомия ғ ылымымен ө те тығ ыз байланысты, себебі екеуінің зерттеу оьбектісі адам, егер анатомия тірі адамның қ ұ рылысын, қ ұ рылымын зерттесе, ал физиология оның атқ аратын қ ызметін тексереді, физиология ұ лпалардың жасушалардың қ ұ рылысы мен даму заң дылық тарын зерттейтін ғ ылымдар гистологиямен жә не цитологиямен де байланысты.

Физиологияда қ олданылатын тә жірибелерде физика мен химиялық ә дістер пайдаланылады, себебі ә рбір тірі ағ зада болып жататын зат, қ уат алмасу процестерінің ө зі физикалық жә не химиялық қ ұ былыстар болып табылады. Сондық тан да бұ л сана ү рдіс дамып, ғ ылымның жеке бө лімдері биологиялық химия жә не биологиялық физика салалары дамып шық ты.

Соң ғ ы уақ ыттарда физиология ү шін кибернетика ғ ылымының маң ызы ө сіп отыр. Кибернетика- басқ арудың жалпы принциптері туралы ғ ылым, ол машина мен тірі ағ залардың байланысын зерттейді. Ол математика жә не физика ғ ылымдарына сү йене отырып ағ задағ ы ә ртү рлі мү шелердің қ ызметін реттеудің жалпы принциптерін, байланысын ашуғ а кө мектеседі.

Физиология сонымен қ атар барлық медицина ғ ылымдарымен тығ ыз байланысты. Бұ л байланыс туралы «И.П.Павлов (1849-1936) былай деген: медицина тек қ ана физиологиялық деректермен кү ннен кү нге толық тырылып отырғ анда ғ ана, адам денесіндегі бұ зылғ ан механизмдерді дә л тауып, дұ рыс емдей алады, яғ ни шын мә нінде ө з мақ сатын орындайды». Оғ ан кө птеген дә лелдерде келтірілген. Мысалы, 1. Ас қ орыту физиологиясының дамуы ас қ орыту жолдарының ауруларын тү сінуге, тамақ тану ерекшеліктерін уағ ыздауғ а негіз болады. 2. Витаминдерді зерттеу мешел (рахит) немесе қ ырқ ұ лақ ауруларымен кү ресуге кө мектесті. 3. ұ йқ ы безінің гормоны инсулиннің

ашылуы жә не оны жасап шығ ару қ ант ауруымен ауыратын миллиондағ ан аурулардың ө мірін ұ зартуғ а кө мектесті.

Физиолгия- сонымен қ атар психология жә не педагогика ғ ылымдарымен де ұ штасып, байланысады. Мысалы, И.П.Павлов ашқ ан жоғ ары жү йке жү йесі туралы ілім психология мен педагогика ғ ылымдарының негізі болып табылады, мұ ғ алімдердің жас жеткіншектер ағ засының жастық ерекшеліктерін тү сінуге дұ рыс тә рбиелік жұ мыстар жү ргізуге кө мектеседі.

Физиология пә нін де дене шынық тыру мен спорт саласының жә не салауатты ө мір салтын уағ ыздайтын мамандар оқ ып ү йрену арқ ылы ө здерінің кә сіби дайындығ ын терең детеді. Ағ заның қ ызметін білмей, дене жұ мысы арқ ылы оның кү шін қ алыптастырып дамыту немесе денсаулық ты сақ тау мү мкін емес, физиологияны терең білмеген дене шынық тыру саласының мамандары (мұ ғ алім немесе бапкер) оқ у-жаттығ у сабақ тарын тиімді болатын қ ұ былыстардың, физиологиялық механизмдердің ө згеруін тү сіне алмайды. Оқ у жаттығ у жұ мыстары дұ рыс ұ йымдастырмаса, спортшының денсаулығ ына зиян келуі мү мкін немесе ол сабақ тар ешқ андай нә тиже бермеуі мү мкін.

Физиологияның даму кезең дері

Физиологияның дамуы кө не заманнан басталады. Біздің жаң а дә уірге дейінгі 14-15 ғ асырларда Ертедегі Египетте адам мумиясын дайындауда олардың ішкі мү шелерімен жақ сы таныс болғ ан. Дә рігер фараон Унастың мазарында кө не медициналық аспаптар бейнеленген. Ертедегі Қ ытай мамандары тек жү рек соғ у жиілігінің ерекшелігі арқ ылы 400-ге жуық ауруларды ажырата алғ ан. 4-5 ғ асырларда (жаң а дә уірге дейінгі) адам ағ засының қ ызметін ө згертетін ерекше нү ктелер туралы ілім қ алыптасып, қ азіргі уақ ыттағ ы инемен, рефлексотеропиямен емдеудің негізі қ аланғ ан. Ертедегі Қ ытай, Ү нді, Грек, Орта Азия елдерінің ойшыл ғ ұ ламалары, дә рігерлері ағ заның қ ұ рылысы мен тіршілік ә рекеттері туралы кө птеген мә ліметтер жинағ ан.Мә селен, жаң а дә уірге дейінгі 4-ғ асырда ө мір сү рген ертедегі Грецияның атақ ты дә рігері Гиппократ (б.э.д. 460-377 ж.ж.) ағ за қ ұ рылысының негізін тө рт тү рлі сұ йық тық, қ ан (sanglus), сілекей (ph)