Жылыжайларды пайдалану және құрылысын салу.

Жылыжайлар - ең жстілген ө сіру қ ұ рылыстарының бірі, мұ нда ө сімдік тіршілігінің барлық себепшарттарын (факторларын), сондайақ ө німділікті де реттеуге болады. Жылыжайдың корғ аулы

ксрдің басқ а қ ұ рылыстарынан айырмашылығ ы барлық технологиялық ү дерістерді механикаландырып қ ана қ оймай, сонымен бірге автоматтандыруғ а да болады. Жылыжайдағ ы ең бек ө нер кә сіптік ө ндірістің бір тү рі. Жылыжайлардың негізгі міндеті -маусымнан тыс уақ ытта кө кө ніс, қ орғ аулы жә не ашык жерлер ү шін кө шет ө сіру. Пайдалану жә не қ ұ рылысын салу белгілері бойынша жылыжайларды: міндеті, пайдалану ұ зактығ ы (маусымдылығ ы), есіру технологиясы, жарық ө ткізгіш коршау тү рі, қ ор-шауының пішін ү йлесімі, жылыту тә сілі сияқ ты алты топка бө леді.

Міндеті бойынша жылыжайлар кө кө ністік, кө шеттік (ө сіру) жә не гү лзар (гү лбак) болып белінеді. Кө кө ністік жылыжайларда тауарлык кө кө ністер, кө шеттіктерде-ашық жә не қ орғ аулы жсрлер ү шін кө шеттер ө сіріледі. Жылыжай комбинаттары алаң ыныцң S-10 % кө шеттіктердің ү лесіне тиеді.

Пайдалану ұ зактығ ы бойынша жылыжайлар кысқ ы жә не кө ктемдік болып бө лінеді. Қ ыскы жылыжайда жыл бойы кө кө ніс жә не кө шет ө сіріледі, кө ктемдікті - ерте кө ктемнен қ оныр кү зге дейін (ерте кө кө ніс жә не ашық жер ү шін кө шет ө сіріледі) пайдаланады.

Ө сіру технологиясы бойынша сө рслі, сө ресіз (жерде), гидропонды жылыжайлар, фитотрондар жә не қ озыкү йрык (шапиньон) ө сіретін болып бә лінеді. Сорелі жылыжайлар, кө бінесе, кө шеттер ө сіруі пайдаланылады. Сө релі жылыжайларда жұ мысты ме-ханикаландыру мү мкін емес, сондыктан қ азіріі жылыжайларды сорссіз салады жә нс ө сімдіктер тікелей жылыжай тонырағ ында ө сіріледі.

Гидропонды жылыжайларда ө сімдіктерді коректік ерітінділер қ ұ йылғ ан, су ө тпейтін бетонды астауларда ө сіреді.

Фитотрондар - коршағ ан орта себепшарттарының ө сімдікке ә ссрін зерттеу ү шін жасанды жағ дайларды реттейтін қ ондырғ ылар. Қ озық ұ йрық ө сіргішжай - жылыжайлардың қ озық ұ йрык ө сіруге бейімдслген тү рі.

Қ озық ү йрык ө сіру ү шін ә ртү рлі қ ұ рылыстар: ұ нғ ымалар (штольнялар), ү ң гірлер, кеніштер (карьерлер), сондай-ақ жетө лер, ескі ғ имараттар, жылыжайлар пайдаланылады. Қ озық ү йрыкты ө сіруге ө зінің тікелей мақ сатында

Қ ысқ ы жылыжайлардың сыртқ ы тү рі

2.Жылыжайлар жарық ө ткізгіш жамылғ ыларының тү рлері|

бойынша шыныланғ ан, пленкамен жә не қ атты полимерлі жадығ аттармен жабылғ ан болып бө лінеді. Қ ыскы жылыжайлар шыныланады да, кө ктсмдіктер шынылы да, пленкалы да болуы мү мкін.

Кү н сә улесі жылыжайдың ішіне ө тіп топырақ қ а, ө сімдікке',! қ абырғ ағ а жә не баска да жерлерге тү седі, оларды қ ыздырып жылытуғ а айналады, сосын шыны арқ ылы кері сыртқ а шығ а алмайды, жылыжайдын температурасын кө тереді. Бү л қ ү былысты бу­лыжай нсмесе жылыжай ә сері дейді. Булыжай ә серінің байқ алу] дең гейіне байланысты жылыжайдың жылу режимі, оның жылы тең гсрімі, жылытудың қ ажеттілігі жә не отын шығ ыны анық талады. Сонымсн булыжай ә сері шынылы жылыжайларда кү штіреі байқ алады.

3.Қ оршаудың пішін ү йлесімі (конфигурациясы) бойынша жы лыжайлар ангарлы жә не тоитамалы (блокты) болады, кө лденен қ иығ ының пішіні бойынша, сың ар жақ ты жә не екі жақ ты қ ұ лмалы, тегіс жә не цилиндрлі, оң тү стікке бағ ытталынғ ан қ ү ламалы болып бө лінеді. Ангарлы жылыжайларда тіреулер болмайды. Блокты жылыжайлар - ангарлы жылыжайлардың бірнешеуін бір-бірімен тіркестіре салынғ андай.

Блокты жылыжайлардың ангарлы жылыжайлардан артық шылығ ы: коршау коэффициентінің аздығ ы, бағ асының жә не отын шығ ынының 15-18 пайызғ а тө мснірегі, кұ рылысты салу 30-35 пайызғ а арзанырақ. Блокты жылыжайларда механикаландыру мә селесі оң ай шсшіледі (-сурет).

Жылыжайдын, баска да кұ рылымдары бар: аспалы (вантгық), ауалык (ү рмелі), биіктік-конвейерлік. Ванттық жылыжайлардың пленкалары жылыжайдын; екі жағ ындағ ы баганаларғ а тартылғ ан троска байланады, ү рмелілердің плеикасы ү немі ауаның кысы-мымен ү сталынып тұ рады. Ө нсркә сіптің жә не электростанциялардың жылу қ алдыктарын пайдалану ү шін су сү згілері бар жы­лыжайлар (гидрожылыжайлар) жасалынды.

Кө кө ніс дакылдарын беліілі бір кезенде ө сіргенде, ө сімдіктсргс қ ажетгі жылу режимін қ алыптастыру ү шін соң ғ ы жылдары жыл-жымалы жылыжайларғ а қ ызығ ушылық туындауда. Жылыжайды рельс бойымен лебедкамен немесе қ олмен, сондайақ рельс бойымен роликтің кө мегімен козғ айды. Кө бінесе жылжымалы жылыжайларды коп жылдық кө кө ніс дақ ылдарының - коян-шө птің, рауғ аштың, кымыздық тың, срте мсрзімінде пісетін кызанақ тың, шалғ амның, ақ сү тіігениің жә не т.б. жеміс салуын тсзде-ту ү шін пайдаланады. Кү зде, оларды жинап алғ аннан кейін жылыжайды кө рші телімге жылжытып, ксш пісетін дақ ылдарды ө сіругс пайдаланады.

Тұ рғ ын ү йлердін жою ө неркә сіп ғ имараттарының тө бесіне жылыжай салу, аталынғ ан орындардың калғ ан жылуын жә не жерді тиімді пайдалануғ а мү мкіншіліктер жасауда.

Жылыжайлар жылытылу тә сілі бойынша кү нкө зілік, биологиялық жә не техникалық жылудағ ы болуы мү мкін,

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Қ оршаудың пішін ү йлесімі

2. Жылытылу тә сілі