Ботаникалық сипаттамасы және биологиялық ерекшеліктері

Қ ызанақ тіршілігі. Қ ызанақ -кө п жылдық шө птектес ө сімдік.Біздің елдегі қ ұ былмалы ауа-райына қ арай бір жылдық дақ ыл.Ө сіп-ө ну дә уірінде ә рбір жапырақ тардың қ ойнында жанама жас сабақ бұ талары қ алыптасады, бұ лар ө сіп-жетіліп, ылғ алды топырақ қ а иіліп жабысадыда, жаң адан тамырланып кө п сабақ ты жанама бұ таларымен ұ зарып ө се береді.Одан ә рі ө ркен жаюы ү шін тіреуіштерді немесе шпалерді қ ажет етеді.орташа, кеш пісетінсорттары ұ зақ мезгіл ө сіп жетіледі.егер салқ ындық болмағ ан жағ дайларда жапырақ тары мен сабақ тарында қ олғ а жұ қ қ ыш жабысқ ақ шырын бө летін тү ктері болады.жә не бұ лар ылғ алды артық буландырудан қ орғ айды.

Тұ қ ымдары кө ктеп шық қ аннан соң, немесе кө шеттері отырғ ызылып ө скеннен кейін сабағ ында 6-11 жапырақ тары пайда болады да, гү лдей бастайды.Сабақ бұ тақ шаларының ө суі ұ шар басында шоқ гү лдерінің қ ұ рылуымен тоқ талатын нағ ыз бұ талы тү рлері бар.Бұ талы тү рлерінің сабақ тары айтарлық тай берік болғ анымен, жемістері ү лкейіп салмақ танғ анда майысып, топырақ қ а дейін жеткізеді.Сабақ тары кө п бұ тақ танып, жанама бү йірлік ө скіндері қ алыптасады.Ерте пісетн сорттары 6-8 жапырақ тан кейін гү лдейді, осы гү лшоғ ырларынан кейін ортаң ғ ы сабақ ө суін тоқ татып, негізгі ө су жанама бұ тақ тарына ауысады.

Ерте пісетін сорттардың жанама сабақ тарының ұ зындығ ы -60-80 см кеш пісетіндерінің 150-200см дейін жетеді.Ерте пісетіндердің жанама сабақ тарында 1-2 жапырақ тан кейін гү лшоғ ырлары мен жемістері қ алыптасады, ал кеш пісетіндерінде 3-4 жапырақ тан кейін гү лшоғ ырланады жә не жемістенеді.

Гү лдері қ ос жынысты, сары тү сті, ұ сақ шашақ, гү л шоғ ына шоқ шабас шоғ ырланғ ан.Қ ызанақ -ө здігінен тозаң данатын дақ ыл, бірақ ыстық, қ ұ рғ ақ ауа райында желмен араның кө мегімен тозаң данады.Гү лдерінің шоғ ырлары 3 тү рге бө лінеді: Ә деттегідей-гү лдерімен болашақ жемістері кезектесіп бір сабақ қ а орналасады.(1-тү рі)егер гү лдерімен жемістері бір бү тақ сабағ ында бірнешерет бұ тақ танып орналасса-кү рделі тү рі(3-тү рі).Сабағ ында бір тү рімен ү шінші тү рінің орналасуы қ айталанатын болса –оны аралық жемістерінің орналасуы дейді. Гү лдену тү рлері ә рбір сорттың ө зіне тә н ерекшеліктеріне жә не ө сіріп ө ндіру жағ дайларына бағ ынышты.

Гү л шоғ ырлар қ ұ рылымы жағ ынан –жинаң қ ы жә не шашыраң қ ы болып келеді.Бұ ндай болуы гү лдер сабағ ының ұ зындығ ына, орналасу жиілігіне жә не гү лдер сабағ ының ұ зынды қ ысқ алылығ ына қ арай белгіленеді. Гү лдері жемістерінің саны жағ ынан аз (7-9)жә не кө п (10-20)оданда кө п жемісті болып ажыратылады. Гү лденгеннен кейін жемістерінің даму кезең і 2мерзімге созылады. Ө сіп -ө нуі ауа райының жағ дайларына қ арай кішкене жемістері-27-32 тә улік бойы ө сіп толыса береді. Бұ л кезендерде 12-15 тә улікте піседі осы жағ дайда жасыл кө к тү стерінен –ақ шыл, боз, қ оң ырқ ай сары болып қ ызара бастайды, бұ л пісу тү стері.Ол ә рбір сорттың ерекшеліктеріне байланысты болады.

Піскен жемістері ә ртү рлі пішінді –домалақ, дө ң гелек, жалпақ, алмұ рт, ө рік тә різді болып келеді.

Жемістерінің орташа салмағ ы 80 грамғ а дейін, кішкене, 150 грамғ а дейінгілері орташа, 150грамнан асқ андары ү лкен болады.Жемістеріндегі ү ялардың саны-жеміс жапырақ тарының қ осындысына да тең болады, Ал тұ қ ымдық ұ ялар-3-тен 20-ғ а дейін жә не онан да кө п болуы мү мкін.Ұ ялардың орналасуы бір бағ ытқ а бө лінген.Ұ ялары аз сорттардың жемістерінде тұ қ ымдары кө п, ал кө п ұ ялы сорттардың жемістерінде тұ қ ымдар аз болады.Жемістерінің дә мділігі, тә ттілігі жағ ынан аз тұ қ ымдылары артық.

Жемістерінің қ абық шалары неғ ұ рлым жұ қ а болса, Соғ ырлұ с тә тті, ә рі дә мді болады.Жұ қ а қ абық шалы жемістер тасымалдауғ а жә не сақ тауғ а тө зімсіз.Қ алың қ абық ты, тығ ыз жемістер онша дә мді емес, тә ттілігі жағ ынан жұ қ а қ абық тыларғ а қ арағ анда ә лдеқ айда тө мен.Бірақ, қ алың қ абық тылар тасымалдауғ а, сақ тауғ а тө зімді келеді.

Қ ызанақ кө п сабақ танып, жанама бұ тақ танып ө сіп-ө нетін дақ ыл.Сондық танда жемісті де ө те кө п береді.Тез дамитын тамыр жү йелері ө те сезімтал, тұ қ ымдары егілгеннен кейін бірінші болып тамырлары пайда болады.содан кейін ғ ана тұ қ ымдардың жарнағ ынық жапырақ шалары кө ктеп шығ ады, ал осы орында ө сетін болса тамыр жү йелері топырақ тың 150 см терең қ абатына дейін, ал жан-жағ ына 80-90 см топырақ қ абатына, 60-70см жан-жағ ына ене алады.Сондық тан кө шеттерімен отырғ ызылғ ан егістікке ең кем дегенде жұ масына бір рет 25-30см терең дікке жеткенше су жіберу қ ажет. Осы ә р тү птен 2 кг-нан 10кг дейін сапалы ө німдерін алуғ а болады.

Бақ ылау сұ рақ тары:

1. Қ ызанақ тіршілігі.

2. Қ азақ станда ерте пісетін сорттары