Ц өнімге, кг

Ескертпе: жоғ ары ө німділікті қ амтамасыз ететін жағ дайларда шығ ындалғ ан қ оректік заттардың кө рсеткіштеріне орташалаумен алынғ ан деректер.

Ө нім артқ ан сайын қ оректік заттардың шығ арылатын мө лшері де артады. Кө кө ніс дақ ылдары топырақ тан ең кө бірек калийді, сосын азотты жә не одан кейін фосфорды тұ тынады. Ө сімдік тіршілігінде маң ызды рө лді, топырақ та олардың тапшылығ ы азот, фосфор, калий элементтерімен салыстырғ анда сирек болатын микроэлементте иеленеді.

Ө сімдіктердің минералды қ орекке талабы, олардың биологиялық ерекшеліктерімен анық талады. Тез пісетін дақ ылдар мен сұ рыптар маусымында қ оректік заттарды, ө су-даму кезең і ұ зақ ө сімдікке немесе сұ рыпқ а қ арағ анда, азырақ сің іреді. Бірақ олар, бір ө лшем уақ ытта қ оректік заттарды бірнеше есе кө бірек сің іретіндіктен минералды қ орекке талабы кү штірек келеді. Ә ртү рлі қ оректік заттарды сің іруі қ абілеттілігі ө сімдіктің жасына да байланысты. Ө сімдіктер тіршілігінің бас кезінде ә лсіз дамығ ан тамырғ а ие, сондық тан олар ересек ө сімдіктерге қ арағ анда, қ иын еритін қ оректік заттарды сің іру қ абілеттіліктері тө мен. Зат алмасудың ә лсіздігінен, жас ө сімдіктер топырақ ерітіндісінің жоғ ары концентрациясына, ә сіресе, пияздың, сә біздің ө скіндері тө зе алмайды. Сә біз ө скіні ү шін топырақ ерітіндісінің концентрациясы, қ ызылша ө скінімен салыстырғ анда, 6 есе, ал орамжапырақ пен қ ызанақ ө скіндеріне қ арағ анда, 3 есе кем бол­таны дұ рыс. Кө кө ніс дақ ылдары, тіршілігінің алғ ашқ ы кезең дерінде ә лсіз ө сінді массасымен ерекшелене отырып, азоттың артық мө лшерін қ ажет етпейді. Тіпті, мол азот, ә сіресе, аммиак тү ріндегісі, кө мірсуы аз жас ө сімдіктерді уландыруы мү мкін. Бірақ оларды осы кезең де, тамыр жү йесінің ө суіне жә не ө сімдіктің одан ә рі жақ сы дамуына ә сер ететін фосфорлы-калийлі тың айтқ ыштармен мол мө лшерде қ амтамасыз ету қ ажет. Егер ө сімдіктің тіршілік айналымының басында маң ызды рө лді фосфорлы тың айтқ ыштар (осы кезенде фосфатпен жеткілікті тү рде қ амтамасыз етілгенге, ірі тұ қ ымында фосфор жеткілікті, бұ ршақ тұ қ ымдастар ғ ана ық ылас қ оймайды) атқ арса, ө сінді мү шелері қ арқ ынды қ алыптасқ анда, гү лдеу жә не жеміс салғ ан кезең дерде жетекшілік рө л азотты жә не калийлы тың айтқ ыштарғ а тиеді. Осы кезең де азот жеткіліксіз болса, ө сімдіктің ө суі, ал жемісті дақ ылдарда - гү лдеуі кідіреді. Осының бә рі ө німінің тө мендеуіне жә не оның кешігіп алынуына ә кеп соғ ады. Кө кө ніс дақ ылдары топырақ тан қ оректік заттарды бү кіл ө су-даму кезең інде сің іреді, бірақ бұ л ү деріс қ арқ ыны жеміс салу кезінде кү шейе тү седі. Сондық тан тың айтқ ыштарды егіске дейін ғ ана енгізіп қ оймай, ө су-даму кезең інде ү степ қ оректендірумен пайдалану керек. Кө кө ністерді ө сірген кезде топырақ тың қ ышқ ылдығ ын да ескерген жө н. Пияз, сарымсақ, ақ сү ттіген, қ ызылша, ботташық, балдыркө к, бұ рыш жә не ү рме бұ ршақ ү шін ең қ олайлы реакция рН 7, 0-6, 5; баялды, қ ияр, кауданды жә не тү сті орамжапырақ, ақ желкек ү шін - 6, 5-6, 0; сә біз, асқ абақ, қ ызанақ, ас бұ ршақ, рауғ аш - 6, 0-5, 5; ал шалқ ан, шалғ ам жә не қ ымыздық рН 4, 5-5, 0 жең іл шыдайды.Кө кө ніс дақ ылдары топырақ тың сортаң дануынан бірдей ә сер алмайды. Тұ зғ а тө зімділігі бойынша оларды ү ш топқ а бө леді: тұ зғ а тө зімділер - жү гері, сә біз, қ ияр, шалғ ам, сарымсақ, бұ лар тұ здану 0, 1 -0, 4% болғ анда ө німді байқ алатындай тө мендетеді не­месе опат болады; тұ зғ а орташа тө зімділер - пияз, қ ызанақ, шомыр - топырақ тың 0, 4-0, 6 % тұ здануына шыдайды; тұ зғ а жоғ ары тө зімділер - қ ызылша, баялды, асқ абақ, қ арбыз, топырақ тың 1 % тұ здануын кө тереді. Ө сімдік ү шін топырақ та қ олайлы қ оректену жағ дайы тың айтқ ыш енгізумен жә не топырақ ты мұ қ ият ө ң деумен жү зеге асырылады. Кө кө ніс дақ ылдарының органикалық тың айтқ ыштарғ а ық -ластылық тары да ә ртү рлі жә не оны бірдей пайдаланбайды. Сә біз, қ ызылша, қ ызанақ кө ң нің кейінгі жылдардағ ы ә серінен жоғ ары ө нім берсе, кеш пісетін орамжапырақ оның тікелей ә серін жақ сы пайдаланады. Сә біз, ақ желкен жаң адан кө ң шашқ ан жерде ө сірілсе, алынғ ан ө німнің тауарлығ ы тө мендейді. Ерте жә не тез пісетін дақ ылдар жас қ идан (кө ң нен) ә лсіз ә сер алады, ал шіріген кө ң ді, немесе қ орданы (компосты) енгізсе, ө німін айтарлық тай арттырады. Органикалық тың айтқ ыштардың тапшылығ ын жә не енгізудің кө п ең бекті қ ажет ететінін ескеріп, оларды алдымен қ орғ аулы жерде кө шет, қ ияр, кө пжылдық тарды жә не кеш пісетін орамжапырақ ты ө сіргенде пайдалану керек. Кө кө ніс шаруашылығ ында, егіншілікпен салыстырғ анда жиірек шымтезекті, қ оқ ым-соқ ымды, кө ң ді немесе нә жісті минерал­ды тың айтқ ыштармен араластырып, қ орда жасап пайдаланады. Нә жісті жә не қ аланың қ оқ ым-соқ ымын ұ зақ уақ ыт қ ордалап барып пайдағ а асырады. Органикалық жә не минералды тың айтқ ыштардың тиімділігі екеуін бірге пайдаланғ анда арта тү седі. Қ орғ аулы жерде коректену режимінің ө з ерекшелігі бар. Ол кө кө ніс дақ ылдарының тамыры жайылатын қ абатының шамалы кө леміне байланысты. Сондық тан ө сімдіктер мұ нда топырақ қ ұ нарлылығ ына жоғ ары талап қ ояды. Қ орғ аулы жерде табиғ и пайда болғ ан топырақ тың бірде-бір жеткілікті мө лшерде кө кө ніс дақ ылдарын қ оректік элементтермен қ амтамасыз ете алмайды. Екінші жағ ынан, бір уақ ытта минералды тың айтқ ыштардың ө те жоғ ары мө лшерін енгізу мү мкін емес жә не болмайды да, ө сімдіктер ү шін топырақ ерітіндісінің концентрациясы зиянды шекке жетпегені дұ рыс. Қ орғ аулы жерде ө сімдіктерді оң тайлы концентрациядағ ы қ оректік заттармен қ амтамасыз ету мақ сатында топырақ пен ө сімдік кү йін жү йелі жә не мұ қ ият тү рде агрохимиялық бақ ылауғ а алу керек.

Қ орғ аулы жерде қ ажетті қ оректік режимін жасау жә не сол дең гейде ұ стау ү шін кө кө ніс дақ ылдарын арнаулы топырақ қ оспаларында; топырақ сыз жасанды ерітінділерде (гидропоника немесе дақ ылды гидропон ә дісімен ө сіру) ө сіреді; тың айтқ ышты жиі тамырдан жә не тамырдан тыс ү степ қ оректендіру ү шін қ олданады; топырақ қ оспаларының орнына шымтезекті, сабанды, кү ріштің қ ауызын, ағ аштың қ абығ ын, ағ аш ү гіндісін, мақ та тазалау зауыттарының қ алдық тарын (жаң ғ ақ шалар), полистролдарды, тө мен калориялы қ оң ыр кө мірді пайдаланады, бұ ғ ан қ ажет болғ анда тың айтқ ыштар қ осады; оқ тын-оқ тын немесе жартылай топырағ ы ауыстырылады немесе ө сімдіктің ө су-даму кезең інде жаң адан топырақ қ осады (ү стелемелейді).