Көбіктерді бұзу тәсілдері

Барлық белгілі тә сілдерді екі топқ а- химиялық жә не химиялық емес деп бө луге болады.

Химиялық кө бік сө ндіргіштер(антикө біктендіргіштер). Химиялық кө бік сө ндіру заттары келесі шарттарғ а жауап беруі керек:

- аз концентрацияда кө бікті тез сө ндіру жә не ұ зақ уақ ыт бойы ерітіндінің жаң а кө біктенуіне қ арсы тұ ру;

- қ айта ө нделетін жә не қ айта алынатын заттардың қ асиеттерін ө згертпеу, сонымен қ атар технологиялық ү дерісті баяулатпау жә не қ ұ рал - жабдық тың ө німділігін тө мендетпеу;

- сақ тағ анда, кө бік ө ндіру ү дерісінде қ айнатуда ө зінің қ асиетін ө згертпеу.

Кө птеген ө ндірістер химиялық кө бік сө ндіргіштерге арнайы талаптар қ ояды. Мысалы, тамақ ө неркә сібінде олар улы болмау керек, ал микробиологиялық ө ндірістерде –стерильді болуы керек. Кө бік сө ндіргіштер тө лсипаттық (спецификалық) ә сер сипатына ие. Бір ортада кө біктің сө ндіру ә сері бар заттар екінші ортада тиімділігі аз болады.

Кө бік сө ндіргіштер ретінде табиғ и майлар жә не органикалық қ ышқ ылдар, кремнийорганикалық қ осылыстар, силикондық майлар, спирттер, эфирлер, бейорганикалық заттар пайдалынылады. Қ ант жә не спирт ө ндірісінде қ оректік мақ сатта кү нбағ ыс, зә йтү н, ү пілмә лік тү зілетін майлары ал ашытқ ы ө ндірісінде- вазелиндік май ферментация жү ргізгенде- шошқ а майы қ олданылады. Сонымен бірге тамақ жә не фармацевтикалық ө ндірісте жасанды синтезделген эфирлер этилацетат, винилиацеттат, керемний органикалық қ осылыстар кең қ олданылады.

Кө бік сө ндіру ақ аба суларды тазалауда жуғ ыш заттар ерітінділерін, бұ рғ ы ерітінділерін ө ң деуде спирт, стеарин қ ышқ ылы, фосфорорганикалық қ осылыстар (мысалы, трибутилфосфат) қ ышқ ылы, ә к, сонымен қ атар ө ндіріс қ алдық тарының кө мегімен жү зеге асады. Кең таралғ ан кө бік сө ндіргіштер кремнийорганикалық ү лкен молекулалық қ осылыстар олар тұ рақ ты, химиялық инертті, жоғ ары температурада тиімді арзан болып келеді.

Антикө біктендіргіш заттарды 2 топқ а бө луге болады. Бірінші топқ а, кө бік сө ндіру принципі кө біктү згішпен ә рекеттесуі кезінде ерімейтін немесе аз еритін қ осылыстар тү зетін заттар жатады. Мысалы, еритін кальций немесе алюминий тұ зын май қ ышқ ылдарының натрий жә не калий тұ здарының кө біктү згіш ерітінділеріне немесе катиондық БАЗ қ осқ анда ерімейтін қ осылыстар тү зіліп, кө бік бұ зылады. Тү зілген қ осылыстар неғ ұ рлым аз ерісе соғ ұ рлым антикө біктендіргіш тиімді болады. Осы топтағ ы антикө біктендіргіштерді қ олданудың тиімді ә дісі, оларды кө бік тү рінде беру болып табылады. Мысалы, катиондық БАЗ бен тұ рақ тандырылғ ан кө біктің аниондық БАЗ бен ерітіндісі ол кө біктердің бұ зылуына ә келеді.

Осы топтың антикө біктендіргіштерінің кемшілігіне заттардың ү лкен шығ ыны болатынын айтуғ а болады. Сонымен бірге ерімейтін қ осылыстардың тү зілуі ө ндіріс жағ дайына қ олайсыз болады.

Антикө біктендіргіштердің екінші тобына кө біктү згішпен ә рекеттеспейтін заттар жатады. Олар ә ртү рлі физикалық ү дерістерге байланысты кө бікті бұ зады. Осындай антикө біктендіргіштердің механизмі кү рделі болады. Олардың кө бік қ абық шық тарының қ асиеттерін анық тайтын тиімділігі физико-химиялық параметрлерге тә уелді болады.

Кө біктерді химиялық емес бұ зу ә дістері:

- физикалық;

- механикалық болып бө лінеді.

Физикалық сө ндіру ә дістері:

- термиялық (кө біктер қ ыздырғ анда бұ зылады);

- акустикалық (ультрадыбыспен ә рекеттестіру);

- электрлік (электрлік ө ріс ә серімен бұ зу).

Ең кең таралғ ан жә не ескі ә діс термиялық ә діс. Қ ыздырғ анда кө бік қ абыршығ ында сұ йық тық буланып олардың жарылуын қ амтамасыз етеді. Бұ л принцип қ ант қ айнатуда, ақ аба суларды тазартуда, қ ағ аз ө ндірісінде жә не т.б пайдаланылады. Температураны еріткіштердің қ айнау температурасынан жоғ ары болатындай, бірақ ө ндірістің соң ғ ы ө німіне зиянын тигізбейтіндей етіп реттейді.

Акустикалық ә дісті кішкене кө лемдегі аппараттарында кө біктерді сө ндіруде қ олданылады: ерігіш кофе ө ндірісінде бояғ ыштар жә не т.б ол физикалық ә дістердің ішіндегі тиімді ә дістердің бірі. Ультрадыбысты қ олдану мү мкіндігі туралы алғ ашқ ы мә ліметтер 1940-1950 ж.ж. жарияланғ ан болатын. Тек кейінгі жылдары пайда болғ ан қ уатты жә не тиімді акустикалық генераторлар кө бікті ө ндірістік жабдық тарда ү лкен қ уатпен бұ за бастады. Осы ә дісті қ олдануда дыбыс жиілігін дұ рыс таң дау маң ызды. Акустикалық ә діс барлық кезде сенімді емес, оны тез кө терілетін кө біктерді бұ зуғ а пайдалануғ а болмайды.

Акустикалық кө бік сө ндірудің ө ндірістік жабдығ ының 2 типі бар. Біріншісі кө біктерді тү тік қ ұ бырларды резервуардан жоюғ а арналғ ан. Генератор кішкене кең істікте кө бікті бұ затын ө те қ атты акустикалық ө рісті ысқ ырық арқ ылы тудырады. Дыбыстық кө бік сө ндірудің 2-і типтік жабдығ ы дыбыстық сиреналар. Пневматикалық немесе электрлік сиреналар бағ ытта сұ йық бетінде горизонтальды немесе қ оспалардағ ы олардың бетіне перпендикулярлы, сонымен бірге ферментациялық ыдыстарда жә не т.б қ уатты дыбыстық сә улемен таратады.

Кейінгі жылдары радиоактивтік сә улелердің кө бік қ абыршық тарын бұ затын қ абілеті анық талғ ан. Мұ ндай кө бік сө ндіру энергияны қ ажет етпейді, кө бік сө ндіру жабдығ ының мө лшері ү лкен емес, технологиялық жабдық қ а оң ай жасалынып, ешқ андай қ ызмет кө рсетуді қ ажет етпейді. Алайда мұ ндай кө бік сө ндіру ә дісі тамақ, фармацевтика жә не басқ а да ө ндіріс салаларында қ олданылмайды.

Сонымен қ атар, кө бікте тікелей электрлік разряд кө мегімен кө бік сө ндірудің ө ндірістік сынағ ы ө теді. Жоғ ары импульсты кернеу кө бікті лезде басады. Бұ л кезде беріктігі жоғ ары ақ уыздық кө біктер оң ай бұ зылады. Алайда ө те жоғ ары кернеу қ олданылатындық тан кө біктер жоғ ары электрлік ө ткізгіштікке ие, сондық тан да бұ л ә діс сенімді қ ауіпсіздік шараларын қ олдануды қ ажет етеді. Кө бік сө ндірудің механикалық ә дістері ә р тү рлі. Бұ л ү шін арнайы жабдық тар: диспергаторлар, торлар жә не қ анатшалар, бу немесе ауа ағ ындары, вакуумдық жабдық тар жә не т.б қ олданылады. Кө бікке ә сер ету сипатына байланысты механикалық ә дістер орталық танғ ан тепкіш кө бік қ озғ алмай тұ рғ ан бетке соғ ылып, бұ зылады, гидродинамикалық жә не аэродинамикалық кө бік қ ысым қ атысында тасталынғ ан сұ йық немесе газ ағ ындарымен бұ зылады, баромертлік кө бік аппараттағ ы қ ысым ө згерісінің нә тижесінде бұ зылады.

Механикалық ә дістердің кемшіліктері мыналар:

- беріктігі жоғ ары, аз еселікті кө біктерді бұ зуда тиімділіктің аз болуы:

- қ ұ рал-жабдық тың кү рделілігі жә не ү лкендігі;

- энергия шығ ынының кө п болуы.

Сонымен қ атар, механикалық ә дістері кө біктерді толығ ымен бұ збай, кө біктің тек кө лемі мен еселігін тө мендетеді. Кө біктерді бұ зудың ондағ ан кө бік сө ндіру ә дістері, жү здеген ө ндіріс аппараттары мен жабдық тары жасалынғ ан.

Сө ндіру ә дістерін таң дау:

- кө бік беріктігімен;

- технологиялық талаптарымен;

- экономикалық кө рсеткіштерімен анық талады.