Мицеллатүзілудің дағдарыстық концентрациясын анықтау әдістері.

Мицелла тү зілу кезінде, жоғ арыда айтылып кеткендей, БАЗ ерітінділерінің барлық қ асиеттерінің ө згерісі жү реді, ә сіресе агрегация молекулалар саны кө п болғ ан сайын кү рт ө згереді. Нефелометрлік ә діспен, мицеллалардың тү зілуі, оның гетерогенді болуынан, БАЗ ерітінділерімен жарық шашырауының кү рт ө суіне алып келетіндігі дә лелденді. Мак-Бен, сабын ерітінділеріне осмотикалық коэффициенттің концентрациялық тә уелділігі, 14-суретте сызбанұ сқ а тү рінде кө рсетілген қ исық пен анық талатынын кө рсетті. Бұ л қ исық, мицеллалар тү збейтін ә лсіз электролитттерге арналғ ан монотонды қ исық қ а қ арағ анда ү ш бө ліктен тұ рады: сә йкесінше, кризистік аймақ қ а дейінгі, концентрациямен осмотикалық коэффициент кү рт ө згеретін облыс жә не дағ дарыстық аймақ тан кейінгі облыс, онда қ исық концентрация осімен параллель жү реді. Бірінші бө лік қ исығ ының сипаты, МТДК жауап беретін, сфералық мицеллалар тү зілуінен пайда болатын осмостық активті ерітінділердің азаюына сә йкес келетін нү ктеде ө згереді.

14-сурет. (G) осмотикалық коэффициенттің, (C) сабын ерітіндісінің концентрациясына тә уелділігі.	15-сурет. Сабын ерітіндісіндегі (λ) эквиваленттік электрө ткізгіштігінің (C) концентрацияғ а тә уелділігі (180С): 1- калий каприлаты; 2-калий лаураты; 3- калий олеаты.

Осы қ исық қ а сә йкес концентрациямен бірге БАЗ ерітіндісінің эквиваленттік электрө ткізгіштігі ө згереді. 15 суретте кә дімгі сабын ерітінділері ү шін эквивалентті электрө ткізгіштіктің қ арапайым концентрацияғ а тә уелді қ ысығ ы кө рсетілген. Графиктің таң далғ ан масштабы бастапқ ы дағ дарыстық облысқ а дейінгі бө лікті кө рсетуге мү мкіндік бермейді. Алайда, 2-ші жә не 3-ші қ исық тың пішінінен, тізбекте 12 жә не одан да кө п оттек атомдарынан тұ ратын сабын ерітінділерінің эквиваленттік электрө ткізгіштігі, концентрациясы аздау облыста кү рт тө мендейді жә не мицеллалардың тү зілуіне жауап беретін нү ктенің минималды мә ніне ие болып, содан соң біраз кө терілетінін байқ ауғ а болады. Сонымен қ атар, БАЗ-дың молекулалық салмағ ының жоғ арылауымен бұ л минимум концентрациясы аздау жақ қ а ығ ысады жә не жақ сырақ кө рсетіледі. Гартли бойынша, сабын ерітіндісіндегі концентрацияның жоғ арылауы мен эквиваленттік электрө ткізгіштің тө мендеуі, қ арсыиондардың иондалғ ан мицеллаларғ а ішінара қ осылуымен тү сіндіріледі. Бұ л қ осылу, жү йеде жоғ ары зарядталғ ан иондық мицеллалардың тү зілуінен пайда болғ ан электрлік кү штердің ә серімен жү реді. Минимумғ а жеткеннен кейін эквивалентті электрө ткізгіштіктің жоғ арылау себебі ә лі де анық емес.

МТДК-ны концентрацияғ а байланысты коллоидтық БАЗ ерітіндісінің беттік керілуінің ө згерісі бойынша анық тауғ а болады. БАЗ-дың қ ұ рамының ө суіне байланысты ерітіндінің беттік керілуі ә рқ ашан тө мендейді, шекті мә ні МТКК анық тайтын нү ктеге жеткенше тө мендейді.

МТДК-ны анық тау ү шін БАЗ-дың басқ а да физика-химиялық қ асиеттерінің ө згерісін пайдалануғ а болады. мысалы 16-суретте БАЗ-дың кейбір тә уелділігі кө рсетілген. Одан МТДК аймағ ында осы айтылғ ан кез-келген физика-химиялық қ асиеттерінің кү рт ө згеретінін байқ ауғ а болады жә не сол арқ ылы БАЗ-дың МТДК анық тауғ а болады.

Сурет. БАЗ-дың кейбір физика-химиялық қ асиеттерінің концентрацияғ а тә уелділігі. 1-осмостық қ ысым; 2-ылайлық; 3-солюбилизациялануы; 4-магниттік резонанс; 5-беттік керілу; 6-эквиваленттік электрө ткізгіштік; 7-ө зіндік диффузия.

Мицелла тү зілу ү дерісін зерттеуді қ орытындылай келе, мицеллалар коллоидтық БАЗ-дың сулы ерітінділерінде ғ ана емес, сонымен қ атар кө мірсутектегі БАЗ ерітінділерінде де тү зілуі мү мкін екендігін айта кеткен жө н. Мицеллада БАЗ молекулалары мицелланың ішіне қ арай полярлы топтармен орналасқ ан, ал кө мірсутекті радикалдарымен еріткішке қ арай бағ ыттылғ ан. Онымен бірге, спиртте БАЗ ә детте молекулярлы ерітінділер береді. Бұ л спирт полярлығ ы бойынша су мен кө мірсутегінің арасында орналасқ ан, ендеше ол БАЗ молекулаларының полярлы да, жә не полярлы емес те бө ліктерінің еріткіші болып табылады.