Сурет. Натрий олеатының сұлбалық құрылысы: 1 – COONa тобына сәйкес жазықтық, 2 - CH3 топтарына сәйкес жазықтық.

Активтік тобы ретінде қ ұ рамында сульфо-топ бар коллоидтық БАЗ-дарғ а ең алдымен жоғ ары молекулалы сульфоқ ышқ ылдардың тұ здары жатады. C_nH_2n+1SO₃M – алкилсульфаттар жә не C_nH_2n+1C₆H₄SO₃M – алкиларилсульфаттар (Мұ нда М бірвалентті натрий, калий, аммоний катионын кө рсетеді). Осығ ан алкилалиласқ ын нафталинсульфоқ ышқ ыл тұ здары да жатады. Мысалы, изо-бутилнафталинсульфоқ ышқ ылының натрий тұ зы:

Соң ғ ы типті қ осылыстарды техникада некальдер деп атайды.

Қ азіргі кезде БАЗ ретінде алкилсульфаттар – жоғ ары спирттердің сульфоэфирлері, сонымен қ атар олардың тұ здары C_nH2n+1 – O – SO₃М кең қ олданылады.

Сульфоқ ышқ ылдар кү шті қ ышқ ыл болып табылатындық тан, олардың бір валентті катиондарымен қ атар кө пвалентті катиондарының тұ здары да суда жақ сы ериді жә не «сабынды» ерітінділерге тә н сулы ерітінділер тү зеді. Бұ л сульфосабындардың кә дімгі сабынғ а қ арағ андағ ы ең маң ызды айырмашылығ ы, себебі бұ л оларды кермек суда қ ышқ ыл ортада пайдалануғ а мү мкіндік береді.

Аниондық БАЗ-да полярлы топ ретінде карбоксилатты, сульфатты, сульфонатты, фосфатты топтар болады. 2-суретте осы кластың ең кең таралғ ан БАЗ-дың молекуласының қ ұ рылымдары кө рсетілген.

Аниондық БАЗ басқ а типтік БАЗ-ғ а қ арағ анда кө п кө лемде қ олданылады. Жуық есептеулермен БАЗ ө ндірісі жылына 10млн.т қ ұ райды, оның 60%-н аниондық БАЗ қ ұ райды. Оның кең таралуының басты себебі олар- қ арапайым, ә рі ө ндірістік қ ұ ны тө мен. Аниондық БАЗ кө птеген жуғ ыш заттар қ ұ рамына кіреді, сондай-ақ ең жақ сы жуғ ыш зат қ ұ рамына гидрофобтық тобы 12-18 кө міртек атомынан тұ ратын алкил немесе алкиларальді тобы бар БАЗ кіреді.

Сабындар да БАЗ-дың ү лкен класын қ ұ райды. Олар табиғ и майларды сабынау арқ ылы ө ндіріледі. Ә детте сабын деп карбон қ ышқ ылдарының сілтілік металдарының тұ зын айтады, карбон қ ышқ ылы ә рине, ө сімдік майы немесе жануар майларынан алынады. Қ атты сабындар қ ұ рамында какос, пальма майларынан алынғ ан майлы қ ышқ ылдары болады. Қ олайлы жағ дайда қ олданғ анда сабында ың ғ айлы БАЗ болып табылады. Ең негізгі кемшілігі кермек суғ а сезімталдығ ы, сондық тан синтетикалық БАЗ ө ндіру мә жбү рлігі туды. Май қ ышқ ылының литий тұ зы арнайы қ олданыста маң ызды рө л атқ арады, ә сіресе қ ұ рамындағ ы негізгі компонент реттінде қ олданылатын литий 12- гидроксистеаратының маң ызы зор.

Алкилбензолсульфаттары негізгі «жұ мысшы жануарлар» деп есептелетін синтетикалық БАЗ тобын қ ұ райды. Оларды шаруашылық та жуғ ыш заттар ретінде, сондай- ақ олар ө ндірістің ә ртү рлі салаларында кең інен қ олданылады. Оларды алкилбензолдарды сульфирлеу ү дерісімен алады. Ү лкен масштабты синтезде сульфирлеуші агент ретінде кө бінесе кү кірт ангидридін қ олданады, дегенмен басқ а заттардың да қ олданылуы мү мкін: кү кірт қ ышқ ылы, олеум (H₂SO₄ nSO₃), хлорсульфон қ ышқ ылы (CISO₃H), амидосульфон қ ышқ ылы (HN) т.б. Кей жағ дайларда оларды пайдалану тиімдірек болады.