Сурет. Қосарлана сынудың сұлбасы

Сынғ ан сә улелердің бір-бірінен айырмашалығ ы сол, олардың тербелу жазық тары ә ртү рлі болады. Бірінің тербелу жазық тығ ы тү скен пластинканың жазық тығ ына параллель болса, екіншісінікіне перпендикуляр болады.

Егер дисперсиялық орта мен дисперстік фазаның тү стері ә ртү рлі болса, онда олардың сыну кө рсеткіштері бірдей бола тұ ра сә улені қ осарлана сынуы мү мкін.

Егер дисперстік бө лшек қ ұ рылысы кристалл болып келсе, онда да қ осарлана сынуды байқ ауғ а болады.

Сонымен сә уленің қ осарлана сынуының негізгі себептері мыналар:

1) Ө здері изотропты болып келетін анизодиаметрлік бө лшектердің бағ ыттала орналасуынан.

2) Коллоидтық бө лшектердің кристалдық қ ұ рылымы болуынан, яғ ни олардың анизотроптылығ ынан.

Бұ л айтылғ ан себептерді бір-бірінен ажыратуғ а болады. Таза анизодиаметрлік қ осарлана сынуы дисперстік фаза мен дисперсиялық ортаның сыну кө рсеткіштері ә ртү рлі болғ анда байқ алады, ал бө лшектердің анизотроптоптылығ ынан болатын қ осарлана сынуғ а орта мен фазаның сыну кө рсеткіштерінің ә сері болмайды. Сондық тан дисперсиялық ортаның сыну кө рсеткіштерін кө бейте отырып, оны дисперстік фазаның сыну кө рсеткішіне жақ ындатқ анда жарық тың қ осарлана сынуы жоғ алса, онда ол-анизодиаметрлік табиғ атынан болатын қ осарлана сыну. Ал егер ешқ андай ө згеріс байқ алмаса, онда қ осарлана сыну бө лшектердің анизотроптылығ ынан болатынын білуге болады.

Қ осарлана сынуды қ алайша байқ ауғ а болатынына тоқ талайық. Егер екі никольді 2.10-суреттегідей айқ астырып қ ойып, бө лшектерді стрелкамен кө рсеткендей В бағ ытымен бағ ыттайық. Сонда никольдердің қ араң ғ ы ө рістері қ осарлана сынудың ә серінен жарық болады. Ә рине бө лшектерді белгілі бағ ытпен бағ ыттау ү шін кірнені В бағ ытында қ озғ алту керек. Егер кірнелердің қ озғ алысын тоқ татсақ, онда броундық қ озғ алыстың ә серінен бө лшектер бағ ытын жоғ алтады да, қ осарлана сыну болмайды, никольдер қ араң ғ ы болып кө рінеді.

Никольдердің қ араң ғ ы ө рісінің жарқ ылдауын поляризациондық микроскоп арқ ылы байқ ау қ олайлы. Цокердің ағ ындағ ы сұ йық тық та болатын қ осарлана сынуды байқ айтын арнайы поляриоскоп жасағ анын айта кеткен жө н.