Хæтгары мард

Хæ тгар базæ ронд йе стыр мæ стыты фæ стæ. Æ ддæ мæ дæ р нал хызти. Уæ д Мамми гуымиртæ н загъта:

— Уæ, фесæ фат, гуымиртæ, Хæ тгар базæ ронд ис, сæ рæ н нал у, амарут æ й æ мæ уæ уæ д Царциатæ ныууадздзысты цæ рын.

— Куыд æ й амарæ м, Царциатæ йæ цуры сты? — фæ рсынц гуымиртæ.

— Уый ахæ м лæ г у, æ мæ йын зæ рондæ й дæ р стæ ры æ нæ цæ угæ нæ й, йæ разы бабадут.

Æ цæ гæ йдæ р зæ ронды хуыз райста Хæ тгар, стæ ры арæ х нал цыди, нал ын зæ нæ г баззади, нал æ м ус касти, фæ лмæ цыди æ мæ йе ’фсымæ ртæ н зæ гъы:

— Æ гæ р фæ лмæ цын, ме ’фсымæ ртæ, цæ рдтæ й мæ рдтæ м хæ стæ гдæ р лæ ууын, фæ лæ ма иу хатт цæ уын стæ ры, мæ хи уæ ддæ р аирхæ фсон, мæ мид-зæ рдæ йы мауал тыхсон.

Сразы сты йе ’фсымæ ртæ.

Хæ тгар иу бон сыстади æ мæ дард кæ дæ мдæ р фæ цыди, кæ дæ м фæ цыди, уый Царциатæ зонгæ дæ р нæ бакодтой. Гуымиртæ хъуыддаг базыдтой æ мæ барвыстой Царциатæ м.

— Уæ фыдæ лтæ нæ фыдæ лтæ н афæ дзæ й-афæ дзмæ хъан фидæ г уыдысты. Ныр авд азы рацыди æ мæ «а-ма» куы ницæ мæ й кæ нут, уæ д цы хабар у?

Царциатæ зæ гъынц:

— Мах хъан никæ мæ н фыстам, нæ дæ р бафиддзыстæ м. Лæ вар хай никæ мæ н дæ ттæ м.

Гуымиртæ та зæ гъынц:

— Хъуыддагыл быцæ у — рæ стæ джы фæ ндаг. Уæ зæ рдыл дарут: уе сæ фты сахат у махæ н хæ снаг.

Царциатæ сæ м уæ ддæ р нæ байхъуыстой æ мæ гуымиртæ тынг смæ сты сты, дыккаг хатт та сæ м барвыстой:

— Кæ д хъан нæ фидут, уæ д нын хæ дзарæ н чызг раттут.

— Æ нæ хъæ уæ г чызг махмæ нæ й, — зæ гъынц Царциатæ, — нæ дæ р нæ м æ ппаринаг чызг ис.

Гуымиртæ н сæ маст сæ хсысти, смæ сты сты. Маммийы фæ рсынц:

— Царциатæ й нæ маст куыд сисæ м?

— Сæ тыхджындæ р Хæ тгар у, — зæ гъы Мамми, — уый уал амарут. Стæ ры ис, ныр тагъд зындзæ ни фæ стæ мæ, йæ разы бабадут æ мæ йæ амардзыстут.

Гуымиртæ хины нуæ зт Маммийæ райстой æ мæ Хæ тгары разы бабадтысты.

Иу бон Хæ тгар фæ зыны рæ гъæ уттимæ, скъæ ры сæ размæ. Гуымиртæ йыл цинимæ сæ мбæ лдысты, дзурынц æ м:

— О, бирæ цæ рай нæ хæ рæ фырт, зæ рондæ й дæ р ма фос чи скодта. Куыдтæ нын цæ рыс? Абад не ’хсæ н æ мæ басихор кæ н немæ.

Хæ тгар се ’хсæ н рабадти æ мæ йын гуымиртæ хины нуæ зт дарын байдыдтой, цæ стмæ æ ппæ лд дзы кодтой. Хæ тгар цадæ ггай расыг кодта, йæ зæ рдæ схъæ лдзæ г и æ мæ зæ гъы гуымиртæ н:

— Мæ нæ й уе уонджы тас ис æ мæ мæ уымæ н æ ппæ лут, кæ нæ та мын цæ стмæ митæ кæ нут барæ й, фыдæ лтæ -иу дзырдтой: чи кæ мæ й тæ рсы, уымæ й æ ппæ лы, цæ стмæ хъус ныхас æ ндæ ры цæ стмæ уымæ н фæ кæ ны.

Гуымиртæ зæ гъынц:

— Уанцон нæ у, нæ хæ рæ фырт, нæ зоныс ахæ м ныхас: йæ хистæ ры цур цæ стми чи кæ ны, уый у æ нæ ууæ нк, йæ бафхæ рæ джы зæ вæ ттæ стæ ры. Мах ахæ м адæ м не стæ м æ мæ дын тауистæ [1] нæ кæ ндзыстæ м.

Хæ тгар зæ гъы:

— Цæ стмæ хъус ныхас — фыдбылыз хæ ссæ г, рæ стаг ныхас та къæ биц дзаг кæ ны, у фарнæ гджын фæ ззæ г.

Гуымиртæ й иу Фыдæ гъуыз хуынди, сæ ардауæ г дæ р тынгдæ р уый уыдис, дзуры Хæ тгармæ:

— Рагон æ мбисонд дын ракæ нон, æ ви æ рыгон?

— Рагон æ мбисæ ндтæ мæ хицæ й фылдæ р чи зоны, кæ д мын кæ ныс, уæ д æ рыгон.

— Иухатт фыны федтон, — зæ гъы Фыдæ гъуыз, — цыма хъамылы хуы хуыссыди, уæ лæ мæ дзы нал стади. Йæ хицау æ м ныццыди, фæ рсы хуыйы: «Рахиз æ ддæ мæ, æ ргæ вдгæ дæ кæ нын». Хуы зæ гъы: «Дæ хæ дæ г мæ м æ рбахиз æ мæ мæ акæ н». Цымæ цы амоны ай?

— Сымах хуытæ стут мæ разы æ мæ хъамылы хуыссут, æ з дæ н уæ хицау æ мæ уæ æ ргæ вддзынæ н.

Гуымиртæ нал суагътой Хæ тгары дзурын, ныррасыг æ й кодтой. Хæ тгар расыгæ й æ рфынæ й æ мæ йæ гуымиртæ сбастой, куырдадзмæ йæ фынæ йæ баластой. Йæ сæ р ын куырдадзы æ ртгоммæ бадардтой, куынц сдымдтой æ мæ Хæ тгары сæ р арты басыгъд. Йæ гуыр ын, æ ртæ фæ ндаджы кæ м хицæ н кодтой, уым, лæ ууæ гау, сæ вæ рдтой. Хæ тгары гуыр-иу чи федта, уый-иу дзырдта:

— Цымæ чи уыдзæ ни ацы æ нæ сæ р лæ г? Цавæ р йæ сæ р бахордта? Гуыры бæ сты раздæ р йæ сæ р бавæ рдтаид.

Царциатæ дæ р-иу æ й федтой æ мæ иу хатт зæ гъынц:

— Ай Хæ тгары мард ма уа, фæ лæ йæ сæ р цы фæ ци, чи у йæ марæ г?

Суа зæ ндджын лæ г уыди, фат хæ рдмæ фехста æ мæ зæ гъы:

— О, ме сфæ лдисæ г! Кæ д ай Хæ тгары гуыр у, уæ д йæ химидæ г æ ртæ зылды æ ркæ нæ д. Фыдми йын кæ м бачындæ уыди, уым та мæ фат сæ мбæ лæ д.

Хæ тгары гуыр йæ химидæ г æ ртæ зылды æ ркодта. Фат æ хситгæ нгæ атахти æ мæ гуымирты куырдадзы уæ лкъæ сæ р сæ мбæ лди. Суа йæ фаты тахтмæ касти гæ сæ нæ й, бамбæ рста хъуыддаг. Йæ уæ лæ скъуыд дзабыртæ æ мæ бызгъуыр дарæ с скодта, стæ й гуымирты куырдадзмæ фæ цыди.

Гумирты куырд кусы, цæ гъды иу æ фсæ н хъæ сдарæ гыл æ мæ дзуры:

— Уæ, дæ бинонтæ амæ лой, цавæ р хъæ бæ р æ фсæ н дæ, уас [2] Царциаты Хæ тгары марæ г фæ уай.

Суа, мæ гуыр лæ джы дарæ сы мидæ г уæ вгæ йæ, дзуры куырдмæ:

— Дæ хорзæ хæ й, ацы куырд, иу туас-ма мын рацæ гъд, дардæ й цæ уын æ мæ мæ дзабыртæ арæ хсон, ныппырхытæ сты.

Куырд æ м бакæ стытæ кодта, фæ лæ йæ нæ базыдта, ай Суа у, уый. Туас ын ацарæ зта, Суамæ йæ радта æ мæ Суа йæ дзабыр рæ хсыныл схæ цыди æ мæ фæ рсы куырды:

— Дæ хорзæ хæ й, ацы куырд, цæ йдæ р Хæ тгары кой кодтай, æ мæ чи у?

— Уымæ й мæ ма бафарстаис, — зæ гъы куырд, — иу хæ рæ г цыдæ р уыди. Ацы æ фсæ ны хицау гуымирты Фыдæ гъуыз у, уый Хæ тгары сæ р ацы æ ртгомы басыгъта, йæ рæ гъау ын йæ хицæ н атардта, йæ гуыры та йын, æ ртæ фæ ндаджы кæ м хицæ н кæ нынц, уым, лæ ууæ гау, сæ вæ рдта. Цы нæ ис, мыййаг, ууылты куы цæ уай, уæ д-иу æ м бакæ с.

Куырд куынцгоммæ куы фæ зылди, зынгдзæ гъдæ н куы скодта, уæ д Суа æ мбæ хст цилхъ фæ цъортт ласта æ мæ куырды къубал бæ рзæ йы ’рдыгæ й атæ хын кодта, стæ й зæ гъы:

— Хæ рæ г дæ р уыдтæ æ мæ куыдз дæ р. Ме ’фсымæ ры марджытæ й уыдтæ æ мæ йыл хæ ц.

Куырды сæ р слыг кодта Суа, фатыл æ й абаста æ мæ йæ фехста гуымиртæ м. Куырды гуыр Суа барданы [3] мидæ г рахаста. Гуымиртæ йæ ауынынц æ мæ дзурынц:

— Уæ, бабын уат Царциатæ, сæ мардæ н сæ р нæ й, афтид гуыры куыд ныгæ ндзыстут.

— Сымах бабын уат, йæ марды æ нæ гуырæ й чи ныгæ ндзæ ни.

Гуымиртæ фæ сæ ццæ д [4] сты. Сæ куырдадзмæ бауадысты æ мæ сæ куырд уым нал ис. Уæ д иу гуымир сæ куырды сæ р фатыл æ рбахаста æ мæ зæ гъы:

— Мæ нæ нæ куырды сæ р нын æ нæ гуырæ й мæ рдтæ сæ химæ нæ райсдзысты, Царциатæ й йын йæ гуыр райсæ м.

Уæ д гуымиртæ Царциатæ м ныббырстой æ мæ сæ кæ рæ дзийæ бирæ фæ цагътой. Гуымиртæ й-иу чи фæ марды ис, ууыл æ лæ ндон кодтой æ мæ та-иу сæ мард раудæ гас. Суа хабар базыдта, æ лæ ндоныл фæ нык акодта æ мæ мæ рдтæ нал æ гас кодтой. Гуымиртæ цагъды райдыдтой æ мæ лидзынмæ фесты, сæ куырды сæ р дæ р сæ æ рбайрох ис, фæ лæ сын сæ фæ стæ сæ куырды гуыр фехстой æ мæ уый скъæ фыныл фесты.

Царциатæ гуымирты куырды сæ р Хæ тгары бæ рзæ йыл бандæ гътой æ мæ йæ зæ ппадзы бавæ рдтой. Гуымиртæ та сæ куырдæ н æ лыгæ й сæ р скодтой æ мæ йæ уыдон дæ р баныгæ дтой.

Иу бон гуымиртæ Царциаты зæ ппадзы цур фæ цæ йцыдысты æ мæ сæ м сæ куырды сæ р дзуры:

— Уæ хи айсут, æ з Хæ тгары гуырыл сагъд дæ н æ мæ мæ йæ хицæ й нæ уадзы фæ хицæ н кæ нын, фынæ й у, куыддæ р райхъал уа, афтæ уæ фæ цæ гъддзæ ни.

Гуымиртæ фæ тарстысты æ мæ лидзынмæ фесты мæ стджынæ й.