орытынды. Елбасымыз көктемде бір топ қаржыгерлерді қабылдап, инфляцияны ауыздықтауға

Елбасымыз кө ктемде бір топ қ аржыгерлерді қ абылдап, инфляцияны ауыздық тауғ а, сыртқ ы қ арызды шектеуге тапсырма бергені белгілі. Бұ л банк жү йесіне, ел экономикасына оң ық палын тигізіп жатыр деп айта аласыз ба?
– Иә, бұ л ретте мемлекет тарапынан қ андайда бір ә рекеттер жасалып жатыр. Оны жоқ қ а шығ аруғ а болмайды. Бірақ ол — жеткіліксіз. Неге банктер жабылып жатыр? Неге олар банкротқ а ұ шырап жатыр? Бұ л қ адағ алаудағ ы кемшіліктің салдарынан, ә рине.
Елбасымыз «Сендер қ ымбат пайызбен ақ шаны неге экономикағ а жіберіп жатырсындар? Бұ л мә селені сендер қ алай зерттеп жатырсындар?» деп қ аржыгерлерден бірнеше рет сұ рады. Алайда оғ ан ешкім тү сініктеме берген жоқ, серпіліс байқ алмайды. Қ азақ станда ақ ша кө п, бірақ несие пайызы қ ымбат. Ұ лттық банк несие пайызы неге қ ымбат екенін айтпайды. Ал оны білу ү шін, ең алдымен, Ұ лттық банк осы мә селеге талдау жасауы керек. Неге банктер қ ымбат несие беріп жатыр? Мү мкін олар соның есебінде ө здерінің шығ ынын кө бейтіп, жалақ ыларын кө теріп жатқ ан шығ ар. Мү мкін біреудің несиесін біреудің несиесімен жауып жатқ ан шығ ар. Оны зерттеу керек. Сондық тан қ адағ алау жұ мысын белсенді тү рде жү ргізу керек. Бұ л — бір.
Сырттан алғ ан қ арызымыз 75 миллиард долларғ а жетіп жығ ылады. Ал еліміздің жалпы ішкі ө німі – 78 миллиард доллар. Бұ л — сұ мдық нә рсе. Ғ ылымда «егер сыртқ ы қ арыз жалпы ішкі ө нім кө лемінің 25 пайызынан асып кетсе, ол мемлекеттің қ ауіпсіздігіне қ атер тө ндіреді» делінеді. Яғ ни мұ ндай жағ дайда қ арызғ а ақ ша беріп отырғ ан сырттағ ыларғ а бір кү нде тә уелді болып қ аламыз. Ертең олар «барлық қ арызымызды қ айтарың дар» десе не болады?.. Сондық тан қ азір осы мә селеге байланысты шара қ олданылып жатыр. Бірақ кеш болып кеткен жоқ па?.. Негізі, оны мемлекет 3-4 жыл бұ рын қ олғ а алуы керек еді. Ұ лттық банктің коммерциялық банктерге заң бойынша несие пайызын белгілі бір дең гейден асырма деуге қ ұ қ ы бар. Оны ешкім істеп жатқ ан жоқ. Шетелден алынып жатқ ан қ арыздар қ айда кетіп жатыр? Тұ тынушы несиеге ғ ана бағ ытталып жатыр. Қ азір елімізде ә лемнің ескі-қ ұ сқ ы мә шинелері қ аптап кетті. Банктің несие беру саясаты арқ ылы ескі-қ ұ сқ ы мә шинелерге деген сұ ранысты арттырып жатырмыз. Осығ ан неге банк жү йесі араласпайды?
Сол секілді ақ ша-несие саясатына байланысты қ ұ қ ық тық қ ұ жаттың 29-бабында «Қ азақ станның Ұ лттық банкі несие беруші ретінде соң ғ ы инстанция болып табылады» делінеді. Ал бізде Ұ лттық банк коммерциялық банктерге ештең е бермейді. Оның орнына шетелдік банктер қ арыз беріп жатыр. Демек, Ұ лттық банктің кейбір

- 48 -

функцияларын шетелдік банктер орындап жатыр. Бұ л – мә н беретін ү лкен мә селе.

-- Сонда қ азіргі банк секторының жағ дайымен инфляцияны ауыздық тау мү мкін емес пе?
– Қ азіргі жағ дайда базарда отандық кө лемді тауарлар жоқ. Бә рі шетелдікі. Ал банктің рө лі сол, базардағ ы, дү кендегі тауарды шама келгенше отандық болғ анын қ амтамасыз ету. Заң да жазылғ ан қ ұ ралдарды қ олданып, отандық тауар шығ арушыларғ а кө мектесу керек. Біздегі ақ ша-несие саясатының ө зі ә лі шикі. Он жылдан асып кетті, ақ ша-несие саясаты ө згермей келе жатыр. Тек ақ ша кө лемі ғ ана реттеледі. Ал ө ндіріспен байланыстырылып жұ мыс істелмейді. Міне, соның салдарынан бізде инфляция тү спей отыр, тү спейді де. Жылда инфляция 9-10 пайызды қ ұ райды. Ондай инфляциямен халық тың тұ рмысы кө теріледі деп айта алмаймын.
Жалпы, біздің банк жү йесі халық тан алғ а озып кетпеуі керек, артта да қ алып қ оймауы қ ажет, ө зінің туғ ан халқ ымен бірге болуы керек. Халық тың жағ дайы да, табысы да, қ иыншылығ ы да банк жү йесінің жағ дайымен тең болуы тиіс. Сонда ғ ана біз қ арқ ынды дамимыз.

- 49 –

Пайдаланғ ан ә дебиеттер: " Банк ісі” кітабы, авторы: Н.Н.Хамитов; https://www.aikyn.kz/;

- 50 -