Жалпы ережелер

§ медициналық қ алдық тарды жинауғ а, зарарсыздандыруғ а, сақ тауғ а, тасымалдауғ а жә не кө муге қ ойылатын сан-эпид талаптар, сан-эпид ережелер мен нормаларды меншік тү ріне қ арамастан жеке жә не заң ды тұ лғ алардың орындауы міндетті.

§ медициналық қ алдық тарды кө муә рі қ арай қ олдануғ а жатпайтын, қ оршағ ан ортағ а зиянды заттардың тү суін болдырмау мақ сатында жіберілген жә не оларды қ айтып қ олдану мү мкіндігін болдырмайтын, зарарсыздандырылғ ан медициналық қ алдық тарды оқ шаулау, зиянсыздандыру.

§ медициналық қ алдық тар - медициналық кө мек кө рсету жә не медициналық қ ол ә рекетін жү ргізу ү рдісі барысында тү зілетін қ алдық тар.

§ медициналық қ алдық тарды зарарсыздандыру-механикалық, физикалық, химиялық немесе биологиялық ө ң деу арқ ылы медициналық қ алдық тардың қ ауіпті қ асиеттерін азайту немесе жою.

§ медициналық қ алдық тарды сақ тау-тасымалдау жә не жою мақ сатында алып кеткенге дейін арналғ ан жабдық талғ ан ү й-жайларда, контейнерлерде медициналық қ алдық тарды ұ стамау.

§ нысананың жауапты адамдары осы санитарлық ережедегі ү лгі бойынша журналда медициналық қ алдық тардың санын жә не сапасын кү нделікті есепке алуды жү ргізеді.

§ медициналық қ алдық тарды кө лік қ ұ ралдарына тиген сә ттен бастап белгіленген жерде оларды қ абылдағ анғ а дейін тасымалдауды жү зеге асыратын адам олармен жұ мыс істегенде қ ауіпсіздік шараларын сақ тауғ а тиіс.

§ медициналық қ алдық тар қ ауіптілік дә режесі бойынша 5 класына бө лінеді.

Емдеу сауық тыру ұ йымында қ амтамасыз етіледі:

1. Қ алдық тарды жинау, зарарсыздандыру.
2. ЕСҰ аймағ ында (А класы) жә не арнайы ажыратылғ ан бө лмелерде (Б, В, Г, Д класы) медициналық қ алдық тарды контейнерлерде уақ ытша сақ тау.
3. Қ алдық тарды жоюғ а тасымалдау.

Қ алдық тар су ө ткізбейтін қ ағ аз қ аптарда, пакеттерде, металл немесе пластмасса контейнерлерде жиналады. Ә рбір контейлердің класына қ арай ө з тү стері бар:

А класы – ақ, Б класы-сары, В класы- қ ызыл, Г класы-қ ара, Д класы – радиоактивті қ ауіптілік белгісімен маркерленеді.

Контейнерлер 2/3 бө лігіне дейін толтырылады жә не жұ мыс орнында 1 тә уліктен артық сақ талмайды. Контейнерлерді тасымалдау ү шін арнайы арба қ олданылады.

Тиым салынады: арбаларды басқ а мақ сатта қ олдануғ а, жинау, зарарсыздандыру, сақ тау, тасымалдау кезінде ә ртү рлі кластағ ы қ алдық тарды араластыруғ а, контейнерлерді – электрқ ыздырғ ыш аспаптарғ а жақ ын қ оюғ а; қ алдық тарды қ олғ апсыз жайғ астыруғ а.

Б, В клас қ ылдық тарын уақ ытша сақ тау бө лмелерінде контейнерлерді жуу, зарарсыздандыру жә не таза ыдыстарды сақ тау бө лмелері болу керек.

А класының қ алдық тары – қ ауіпсіз - ә кімшілік-шаруашылық бө лмелерде, бө лімше палаталарында (инфекция, тері-венерологиялық, туберкулезге қ арсы бө лімшелерден басқ а) тамақ тану, блоктары, буфет, ұ йым аймағ ында (инфекциясы жоқ қ ағ аз, қ ұ рылыстық қ оқ ыс т.б.) пайда болады.

Б класының қ алдық тары - қ ауіпті (қ атерлі) - операциялық, реанимациялық жә не басқ а манипуляциялық диагностикалық бө лімшелерде, егу, таң у бө лмелерінде, жұ қ палы, тері-венерологиялық бө лімшелерде, клинико-диагностикалық лабораторияларда, 3-4-ші патогенділік тобындағ ы микроорганизмдермен жұ мыс істейтін лабораторияларда, санитарлы бө лме, ә жетханаларда болады.

В класының қ алдық тары - тө тенше қ ауіптілер - аса қ атерлі жә не карантинді инфекция бө лімшелерде, ЖҚ ТБ ауруы палаталарында, 1-2-ші патогендік тобындағ ы микроорганизмдермен жұ мыс істейтін лабораторияларда, фтизиатриялық клиникаларда болады. Анаэробтық инфекциясы бар пациенттерден шығ атын медициналық қ алдық тар.

Б жә не В тобы қ алдық тарын зарарсыздандыру қ ажет. Зарарсыздандырудан соң олар бір рет қ олданылатын пакеттер салынғ ан ыдыстарғ а салынып, қ ақ пағ ы жабылады. Пакеттердің 2/3 кө лемі толғ аннан кейін бетперде жә не резең ке қ олғ ап киіп пакеттер байланып, қ атты ө ндірістік қ алдық тар полигонына тасымалданады. Ө ртеуге жіберілетін қ алдық тар зарарсыздандырылмайды. Қ олданылғ ан кесетін жә не басқ а ү шкір заттар (шприц, ине, система, ампула) жеке контейнерлерге жиналады, жоюғ а жіберіледі.

Г класының қ алдық тары - қ ұ рамы бойынша ө неркә сіпке жақ ын медициналық қ алдық тар - диагностикалық, химиотерапевттік, патологиялық бө лімшелерде, фармацевтикалық цехта, аптека, химиялық лабораторияларда болады: жарамдылық мерзімі ө ткен дә рі-дә рмектер, диагностикалық препараттар, вакциналар, зарарсыздандырғ ыш заттар, цитостатиктер жә не басқ а да химиялық заттар, қ ұ рамында сынабы бар заттар, аспаптар жә не жабдық тар. Қ алдық тарды жою қ ауіптілік класына сай жү ргізіледі.

Д класы қ алдық тары - радиоактивтік медициналық қ алдық тар - қ ұ рамында радиоактивтік қ ұ рауыштары бар медициналық қ алдық тардың барлық тү рлері.

Қ алдық тарды тасымалдау қ ызметкерлер мен қ оршағ ан орта ү шін қ ауіпсіз болуы керек, тасымалдауды арнайы дайындалғ ан қ ызметкер орындайды.

Медициналық қ алдық тарды тасымалдауғ а қ ойылатын санитарлық -эпидемиологиялық талаптар

§ медициналық қ алдық тарды тасымалдау қ ызметкер мен қ оршағ ан орта ү шін қ ауіпсіз болуы тиіс.

§ медициналық қ алдық тарды тасымалдау арнайы оқ ытылғ ан қ ызметкермен жү зеге асырылады.

§ автокө лік қ ұ ралының арнайы таң басы болуы тиіс. Автокө лік қ ұ ралында Нормативтік қ ұ қ ық тық актілерді мемлекеттік тіркеу тізімде № 2840 болып тіркелген «Кө лік қ ұ ралына санитарлық паспорт болу, есепке алу жә не жү ргізу ережесін бекіту туралы» Қ азақ стан Республикасы Денсаулық сақ тау міндетін атқ арушының 2004 жылғ ы 20 сә уірдегі № 349 бұ йрығ ына сә йкес белгіленген ү лгідегі санитарлық паспорты болуы тиіс.

§ А класының медициналық қ алдық тарын тасымалдау кезінде қ атты тұ рмыстық қ алдық тарды тасымалдау ү шін пайдаланылғ ан автокө лік қ ұ ралдарын пайдалануғ а жол беріледі.

Медициналық қ алдық тарды уақ ытша сақ тау жә не жою жағ дайларына қ ойылатын санитарлық -эпидемиологиялық талаптар

§ контейнерлерді орнатуғ а арналғ ан ашық алаң қ айдың беті асфальттанғ ан болуы жә не автокө лік қ ұ ралының жү руіне жә не тиеп-тү сіру жұ мыстарын жү ргізуге ың ғ айлы болуы тиіс

§ контейнерлерді орнатуғ а арналғ ан ашық алаң қ айлар емдеу корпустарынан 25 м жә не ас блоктарынан 100 м кем емес жерде орналасуы тиіс.

§ А, Б, В класына жататын қ алдық тар тү зілген орнында бір тә уліктен аспайтындай, ал уақ ытша сақ тайтын арнайы алаң қ айдағ ы контейнерлерде немесе ү й-жайларында қ алдық тарды сыйым-дылық тарында 3 тә уліктен аспайтындай уақ ытта сақ талады. Б класының биологиялық қ алдық тары сондай-ақ тағ ам қ алдық тары

+ 5˚ С-тан аспайтын температурада сақ талады.

§ А, Б, В класының медициналық қ алдық тарын нысанның аумағ ы бойынша сақ тау жә не тасымалдау аузы тығ ыз жабылатын кө п реттік қ олданылатын контейнерлерде жү зеге асырылады. В класының қ алдық тарын жою басқ а кластағ ы қ алдық тардан бө лек жү зеге асырылады. Қ алдық тарды аумақ тардан шығ ару контейнердің 3\2 бө лігі толғ ан кезде жү зеге асырылады.

§ Г класының медициналық қ алдық тарын сақ тау осы мақ сат ү шін арнайы бө лінген қ осалқ ы ү й-жайларда жү ргізіледі

§ нысанның аумағ ында медициналық қ алдық тарды жою бойынша қ ондырғ ы болмағ ан жағ дайда А, Б, В класының медициналық қ алдық тарын шығ ару кү нделікті жү ргізілуге тиіс.

§ Б класының медициналық қ алдық тары (матералдар мен аспаптар, пациенттерден бө лінген бө лінділер, микробиологиялық зертханалар мен виварийлердің медициналық қ алдық тары) осы санитарлық ережелердің 5 тарауына сә йкес жү ргізілген дезинфекциядан кейін полигонғ а шығ арылады.

§ Г класының медициналық қ алдық тарын кө му қ алдық тарғ а арналғ ан полигондарда жү зеге асырылады

Емдеу бө лімшелерінің санитарлық -эпидемиологиялық тә ртібі

Науқ ас тү сер алдында палатадағ ы тө сек, тумба, дә рет ыдысына арналғ ан заттар дезинфекциялық ерітіндідегі дымқ ыл шү берекпен сү ртіледі. Осығ ан орай бө лімшенің жұ мыс бө лмесінде дезинфекциялық ерітінді мен шү берегі бар таң балы ыдыс болады. Ыдысты жабық ұ стау қ ажет.

Тө секке камералы зарарсыздандырудан ө ткен тө сек жабдық тары тө селініп, тө сек жабдық тарына таза тө сек жамылғ ысы жабылады. Науқ асқ а жеке заттар (аурудың жағ дайына байланысты) бө лінеді: стакан, су ішетін ыдыс, тү кіргіш, дә рет ыдысы, зә р кабылдағ ыш, жылытқ ыш, т.б.

Науқ ас жазылып шыкқ аннан кейін жеке колданылынғ ан заттар дезинфекцияланады.

Науқ ас ауруханағ а тү скен кезде ө зімен бірге гигиеналық заттарды алуына рұ қ сат беріледі. Битпен тү скен аурулар қ абылдау бө лмесінде алғ ашқ ы тазалаудан ө теді, ерекше қ адағ алауда болады жә не қ ажет болғ ан жағ дайда толық биттен арылу ү шін қ айта тазалаудан ө теді.

Рұ қ сатпен ә р ауру ө з бө лімшесінде гигиеналық душ (7-10 кү нде 1 рет) қ абылдай алады. Дене жә не тө сек жамылғ ыларын 7-10 кү нде бір рет (душ кабылдағ аннан кейін жә не жамылғ ы кір болғ ан жағ дайда ауыстырылады.

Жамылғ ыларды ауыстыру мерзімі арнайы журналда тіркеліп отырады, оны бө лімшенің шаруашылық бө лімінің медбикесі жү ргізеді. Жамылғ ыларды іріктеу мен сараптауғ а арналғ ан арнайы бө лме болу керек. Пайдаланғ ан жамылғ ыларды еденге лақ тырып тастауғ а тиым салынады. Жамылғ ылар ауыстырылғ аннан кейін палатадагы заттар дезинфекциялық ерітіндіде дымқ ылданғ ан шү берекпен сү ртіледі.

Пайдаланғ ан жамылғ ыларды іріктеу мен сараптауғ а арналғ ан бө лме ауасы таза, еденнен 1, 5м жоғ ары плиткамен жапсырылғ ан немесе майлы бояумен боялуы қ ажет.

Жамылғ ыларды іріктеу кезінде халат, медициналық қ алпақ, маска, резинке қ олғ ап болу қ ажет. Жамылғ ыларды іріктеп болғ аннан кейін бө лме дезинфекциялық ерітіндімен жуылады, арнайы киім жууғ а жіберіледі, аяқ киім мен қ олғ ап зарарсыздандырылады. Бө лмелерді жинау ү шін жеке белгі қ ойылғ ан ыдыс пен шү берек бө лінеді, олар жинаудан кейін зарарсыздандырылады.

Науқ астар кү нде таң ертең жә не кешке, ұ йық тар алдында жуыну керек. Тамақ ішер алдында міндетті тү рде қ ол жуу керек. Тө сектен тұ рмайтын науқ астарды жуындыру керек. Тө сектен тұ рмайтын науқ астар ү шін жуыну тө сектің жанында ұ йымдастырылады. Сондық тан бө лімшеде белгі соғ ылғ ан ыдыстар болуы керек (шә йнек, леген т.б. ыдыстар пайдаланылғ аннан кейін зарарсыздандырылады).

Науқ астарғ а палатадағ ы кө рші тө секке отыруына тиым салынады, сонымен қ атар келушілерге де науқ астың тө сегіне отыруғ а рұ қ сат берілмейді. Бұ л жағ дайда палатада орындық болу керек.

Палатаның ауасы кү ніне кем дегенде 4 рет тазартылуы қ ажет. Ауруханалар ү шін белгіленген тү скі астан кейінгі демалыс жә не кү н тә ртібі барлық наукастар мен аурухана қ ызметкерлері ү шін қ атаң қ адағ алану керек.

Ауруханалардың бө лімшелерінде пост тә ртібі мен кү н тә ртібі қ атаң сақ талу керек. Науқ астар мен медицина қ ызметкерлері бә лімшеде дауыстап сө йлемеуі қ ажет, бө лмелерді таң ертең ерте жә не кешке кешігіп жинамау қ адағ алануы керек.

Наукастарғ а басқ а бө лімшелерге баруғ а рұ қ сат етілмейді. Қ олданыста болғ ан аяқ киімдер науқ ас ауруханадан шық қ аннан кейін зарарсыздандырылады.

Бө лімшелерде тә ртіп пен тазалық сақ талынады. Тазалау кү ніне 2 рет 2% ыстық сабынды-содалы ерітіндіні немесе 2% ыстық cинтетикалық жуу ерітіндісінің ылғ алды тә сілін пайдалана отырып жү ргізеді.

Дә ретханалар, душ бө лмелері дезинфекция жабдық тарын пайдалана отырып жуылады. Дезинфекция ерітінділерін пайдалана отырып, аптасына 1 рет жалпы тазалау жү ргізіледі. Бө лімшенің тазалау мү ліктеріне (шелек, шү берек) белгі қ ойылады жә не дә ретхана, палата, ванна, дә ліз, емдеу кабинеттерінде жә не т.б. бө лмелер ү шін жеке пайдаланылады.

Белгі соғ ылғ ан тазалау мү ліктері катаң белгіленген орындарда сақ талады жә не белгілі бір мақ сатта ғ ана қ олданылады. Осы мү ліктерді басқ а бө лмелерді жә не басқ а да мақ сатты істерге пайдалануғ а рұ қ сат етілмейді. Пайдаланғ аннан кейін мү ліктері мен шү беректі жинап зарарсыздандырылады жә не тиісті жерде сақ тайды.

Бө лімшедегі қ ызметкерлерді медициналық бақ ылау мен тексеру

Науқ астардың арасында ауруханаішілік инфекциялық ауру пайда болғ ан жағ дайда барлық қ ызметкерлерге кезектен тыс медициналық тексеру жү ргізіледі.

Аурухана бө лімшелерінде наукастардың инфекциялық ауруларына орай іс-шаралар жү ргізіледі. Науқ астардың қ ызуы кө терілген кезінде (37, 5° С жә не жоғ ары) 5 кү н бойы тифопаратифоз, риккетсиоз жә не басқ а да инфекцияларғ а орай бактериологиялық зерттеу жү ргізу ү шін қ ан алады.

Науқ астан жұ қ палы ауру белгісі байқ алғ аннан жұ қ палы аурулар ауруханасына (бө ліміне) ауыстырғ анғ а дейін оны оң аша палатағ а оқ шаулау керек.

Инфекциялық аурумен қ атысты науқ астарды оң аша палатағ а ауыстырады жә не белгілі мерзімге дейін оларғ а бақ ылау жасалынады, науқ асты шығ арар кезде жұ қ палы аурумен қ атысты болғ аны туралы мекен-жайына орай санитарлы эпидемиялогиялық станцияғ а хабарлайды. Босатылғ ан палатағ а соң ғ ы зарарсыздандыру жү ргізіледі.

Емдеу бө лімшелерінің асхана, буфеттеріндегі санитарлық -эпидемиологиялық тә ртіп

1. Аурухананың тамақ бө лімшелерінде қ олданыстағ ы санитарлық ережесінде қ аралғ ан тағ амның қ ұ рамы, дайындауы жә не сақ тау талабы қ атаң бақ ылануы керек.

2. Тамақ бө лімшелерінің кө рінетін жерінде Санитарлық ереже ілулі тұ ру керек. Бұ л ереже аурухана басшылығ ы мен аурухананың тамақ бө лімшесінде жұ мыс жасайтын ә р қ ызметкерге мә лімет ретінде жеткізіледі.

3. Тамақ блоктарының, буфет жә не тарату жұ мыскерлерінің медициналық бақ ылау мен тексеруі медициналық байқ аудың қ олданыстағ ы міндетті нұ сқ ауына сай жү ргізіледі.

4. Тамақ блоктарының қ ызметшілері санитарлық минимум сынағ ынан ө ткеннен кейін ғ ана жұ мысқ а жіберіледі.

5. Тамақ блоктары бө лмелерінде аурухана бө лімшелерінің асхана ыдыстарын жууғ а қ атаң тиым салынады. Асхана ыдыстарын жуу бө лімшенің буфеттерінде ө ткізіледі.

6. Аурухана бө лімшелерінің буфет пен тамақ блоктарының жабдық тары аурухана жабдық тарының қ олданыстағ ы табеліне сә йкес болу керек.

7. Тамақ тағ амдары мен нанды орталық тандырылғ ан тү рде жеткізу мү мкіндігі болмағ анда, оны тасу ү шін арнайы (жабық) кө лік бө лінеді, яғ ни кем дегенде жылына 1 рет санэпидемиялық орындарында қ ұ жаттау жү ргізіледі. Бұ л кө лікпен жамылғ ы, жабдық, науқ астарды, т.б тасуғ а тыйым салынады.

8. Жартылай дайын тамақ тар тасу.

9. Аурухананың буфеттік бө лімшелеріне дайын тамақ тарды кө лікпен ә келу кезінде термос, қ ол арба, мармитті қ ол арба немесе тығ ыз жабылғ ы ыдыс қ олданылады. Оларды жуу жә не сақ тау тамақ блогы жанынан арнайы бө лінген бө лмеде жү зеге асырылады.

10. Аурухана жанындағ ы буфетті бө лмелер:

- буфетті ыстық сумен қ амтамасыз ететін жү йені барлығ ына қ арамастан

ыстық жә не суық су ү здіксіз қ ызмет кө рсету ү шін электр қ айнатқ ышпен

жабдық талу керек;

- қ осылғ ан қ ос секциялық жуатын ванна, ыдыстарды кептіру мен шаюғ а

арналғ ан тор;

- тамақ тарды жылытуғ а арналғ ан электроплитка жә не мармитті қ ондырғ ы;

- асхана ыдыстары мен қ ұ ралдарын сақ тайтын жә не тағ амдарды (нан, тұ з,

қ ант) сақ тайтын шкафтар;

- тамақ тарды таратуғ а арналғ ан гигиеналық жабуы бар ү стел;

- бір науқ асқ а арналғ ан ыдыстар жиынтығ ы: бір шұ ң ғ ыл, ұ сақ жә не тә тті тағ ам тә релкелері, шанышқ ы, асханалық жә не шай қ асық, кружка;

- ыдыстарды қ айнататын жә не езетін бак;

- дезинфекциялык жә не жуатын қ ұ ралдар;

- " Буфет ү шін" белгісі бар жинайтын мү ліктер (шелек, шү берек, щетка, т.б) қ амтамасыздандырылу керек.

11. Дайын тамақ ты дайындап болғ аннан кейін, оны бө лімшелерге жеткізіп таратуды қ осқ анда 2 сағ ат бө лінеді. Тамақ тарату кезінде жә не кө лікпен ә келгенде ластанбауы керек.

12. Ерекше технологиялық талаптарғ а емдеу тағ амдарын дайындауда диеталық тағ ам патогенді микроорганизмдерді дамытуғ а қ олайлы болып есептеледі.

13. Науқ астарғ а таратқ аннан калғ ан тамақ ты буфетке қ алдыруғ а қ атаң тиым салынады. Сонымен қ атар тамақ қ алдығ ын жаң а тағ амдармен араластыруғ а болмайды.

14. Науқ астарғ а тамақ ты кезекші мейірбике немесе буфетші таратады.

15. Тамақ ты " тамақ ты тарату ү шін" деген халатпен тарату керек.

16. Палаталарды немесе басқ а да бө лмелерді жинайтын техникалық қ ызметкер тамақ таратуғ а жіберілмейді.

Бө лмедегі ауыр науқ астардан басқ а науқ астар арнайы бө лінген асхана бө лмелерінде тамақ танады. Науқ астардың жеке тағ ам ө німдері (ү йден келген тағ ам) шкафта (қ ұ рғ ақ тағ ам) тумбада жә не арнайы мұ здатқ ыш шкафта (тез бұ зылатын тағ ам) сақ талады.

17. Науқ астарғ а берілген тағ ам ө лшемі мен ассортименті дә рігердің рұ қ сатымен қ абылданады.

18. Ә ркез тамақ ты таратқ аннан кейін буфет пен асханалар дезинфекциялық ерітінді пайдалана отырып, мұ қ ият тазаланады.

19. Ыдыстардың майсыз болуы қ арастырылады. Ыдыстардын, кірлеуін қ арастыра отырып, мына ретпен жуылады: шайқ асық пен кружка, тә релкелер, содан соң асханалық қ ұ ралдар. Буфет бө лмелерінің кө рінетін жерінде ыдыстарды зарарсыздырудың жә не жуудың нұ сқ ауы ілулі тұ ру қ ажет. Асхана ыдыстарын жуу;

- қ алдық тарғ а арналғ ан ыдысқ а тамақ калдық тарын щетка немесе кү рекшемен салады;

- 45 минут деохлор 0, 015 % ерітіндісімен зарарсыздандырылады;

- жуу қ ұ ралдары қ осылғ ан 40°С қ ыздырылғ ан сумен жуу;

- 1 -секциялы ваннағ а қ арағ анда 2 есе аз жуу қ ұ ралдары қ осылғ ан 40°С

қ ыздырылғ ан сумен жуу;

- ағ ып тұ рғ ан ыстық суда (40°С) ыдыстарды шаю;

- кептіру.

Асхана жабдық тарын ыстық суғ а буландырады.

20. Ыдыс пен ү стелдерді жууғ а арналғ ан шү беректерді тазалап болғ аннан кейін, 0, 1 % деохлор ерітіндісіне 60 минутқ а малып қ ояды, сосын кептіреді жә не арнайы белгіленген орында сақ тайды.

21. Тазалағ ыш мү ліктерді еден жуып болғ аннан кейін, сол тазалауғ а қ олданылатын шелекке 0, 1 % деохлор ерітіндісін қ ұ йып қ ояды, одан ә рі ағ ып тұ рғ ан суғ а шайып, кептіреді, мү ліктің қ ажеттілігіне орай, қ олданылуына бақ ылау жасалынып отырады.

22. Тамақ бө лмесі мен буфеттегі қ ызметшілер жеке бас гигиенасын ережеге сай сақ тауғ а міндетті. Тамақ бө лімшесінің қ ызметкері дә ретханағ а барар алдында халатын шешу керек. Дә ретханадан кейін қ олын 2 минуттай О, 1 % " Дезоксона- 1%" ерітіндісінде ө ң дейді.

23. Аурухана бө лімшелеріндегі тамақ бө лімдері мен буфеттегі жабдық тарғ а жә не тамақ тың ұ йымдастырылуына аурухананың бас дә рігері жауап береді.

24. Тамақ ты дайындау жә не тарату кезіндегі санитарлық талапты бақ ылауғ а бө лімшенің буфетшілері мен аспаздар жауап береді. Диеталық дә рігер тамақ бө лімшесінің қ ызметкерлерінің санитарлық талабына бақ ылау жасайды.

АСЕПТИКА ЖӘ НЕ АНТИСЕПТИКА ТУРАЛЫ Ұ Ғ ЫМ

Ауада, қ оршағ ан ортада, адамның терісі мен шырынды қ абығ ында ө мір сү ретін ө те кө п ә ртү рлі микробтар болады. Бұ л микробтар адам организміне ө здігінен ене алмайды, тек адамның терісі мен шырынды қ абығ ының қ орғ ану қ абілеті (барьерлі функциясы) бұ зылғ ан немесе ә лсіреген кезде (терісі жырылып кетсе, жарақ аттанып қ алса, кү йсе) жә не медициналық ем-дом жасау тә ртібінен ауытқ ығ ан кезде (ине шаншу кезінде, вена тамырына ине шаншу сә тінде) организмге енуі мү мкін. Хирургиялық манипуляциялардың зардабынан мысалы: терідегі тілік, дә рі қ ұ йғ ан жер, операция жасағ ан орын арқ ылы денеге еніп, бү кіл организмге тарауы ық тимал. Микроорганизмдердің денеге енуінің зардабынан ә ртү рлі қ абунылар пайда болады. Микроб тілікке тү ссе жарасы ірің деп кетеді. микробтардың тері астындағ ы тіндерге тү суі кесірінен дү мпіп қ абыну (флегмона) мен соқ таланып қ абыну (абсцесс) кездеседі. Егер микроб пен ірің қ анғ а тү ссе, онда жалпы организмде хирургиялық инфекцияның етек алып ө рбуіне жағ дай туады. Мұ ны хирургиялық сепсис немесе септикопиемия дейді. Инфекцияның бү кіл денеге таралуына жалпы организмнің қ орғ ану қ абілетінең кенеттен тө мендеуін, оның мұ здауы, арық тауы, созылмалы кеселге ұ шырауы кесірін тигізеді. Жараның ірің деуін болдырмау ү шін, оғ ан тү скен микроорганизмдердің денеге тарауына қ арсы кү ресу.шін «Асептикаң жә не «Антисептиң деп аталатын шаралар жү зеге асыру қ ажет.

Асептика дегеніміз микробтардың жарағ а тү суінен сақ тандыратын қ арсы шаралар. Медицина қ ызметкерлерінің қ ұ рал-саймандары, таң атын жә не тігетін материалдарындағ ы микробтар мен олардың жұ мыртқ аларын (спораларын) зарарсыздандыру (стерилизациялау) арқ ылы асептикағ а қ ол жеткізуге болады. Зарарсыздандыру ү шін ежелден-ақ қ айнатуды, кү йдіруді, қ ыздыруды, қ ұ рғ ақ бумен булауды, ылғ алды бумен жоғ ары қ ысымда ұ стауды пайдаланып келгені белгілі. Осы заманғ ы зарарсыздандыру ә дістеріне ультрафиолетті сә улелер (бактерицидті шамдар), гамма-сә улелері, ультрадыбыстар жатады.

Зарарсыздандыруды қ ажет ететіндер: таң атын жабдық тар, ә ртү рлі (тө сеніштер, жаялық тар, халаттар), қ ұ рал-саймандар, шприцтер, сырқ ат кү тіміне арналғ ан жабдық тар, сол сияқ ты хирург пен мейірбикештің қ олдары.

Жараларды таң уғ а қ ажетті шү беректер мен жабдық тарды авитоклавтың ішінде жоғ ары бу қ ысымымен зарарсыздандырады. Сондық тан бұ л ә дісті автоклавтау деп атайды.

Таң уғ а қ ажетті шү беректер мен жабдық тарды металдан жасалғ ан қ обдишалардың (бикстердің) ішінде сақ тайды. Бикстердің кенерелерінде бу кіретін тесіктері болады, жабдық тар зарарсызданып біткен соң, жылжымалы ішкі кенересін жылжыту арқ ылы жауып қ ояды. Егер бикс кенерелерінде тесіктер ашық қ алса, онда оның ішіндегі жабдық тары зарарсызданбағ ан болып есептеледі. Таң атын жабдық тарды қ атты тоқ ымадан жасалғ ан дорбалардың ішіне салып та зарарсыздандыруғ а болады. Автоклавтаудан ө ткен жабдық тарды зарарсызданғ анын арнайы жасалатын сынаулар кө мегімен бақ ылайды. Бике ішіне жабдық тармен қ осып балқ у нү ктесі 120Ә С болтын кү кірт ұ нтағ ын антипирин, амидопирин немесе басқ а бір заттарды қ осып салады. Жоғ ары температурада (120-134Ә С) салынғ ан заттар балқ иды. Егер заттар балқ ымай қ алса, онда бикстің ішіндегі жабдық тар зарарсыздану температурасына жетпеген. Кейде Микулич ә дісін пайдалануғ а болады: фильтрлі қ ағ азғ а қ арындашпен “зарарсызданғ ан” деп жазып, ү стіне крахмал клейстер жағ ады да, йодтың суғ а ерітілген ерітіндісіне малып алады, сол кезде қ ағ аз біркелкі кө к тү ске боялып жазу кө рінбей кетеді. Осы қ ағ азды жабдық тармен бірге бикстерге салады. 110Ә С-дан жоғ ары температураның ә сер етуімен крахмал декстринге айналады да, кө к тү ске боялғ ан қ ағ аздың ө ң і қ айтадан ағ арады, сө йтіп “зарарсызданғ ан” деген жазу қ айта кө рінеді.

Кү мә нді болмас ү шін зарарсызданғ ан шү берек жабдық тар міндетті тү рде қ ұ рғ ақ болуы керек.

ЕМХАНАДА САҚ ТАЛЫНАТЫН АСЕПТИКА ЖӘ НЕ АНТИСЕПТИКА ЕРЕЖЕЛЕРІ

Аурухана ішілік инфекция деп ауруханада ем қ абылдап жү рген немесе емханағ а емдік кө мекті қ ажет етіп келген науқ астардың жә не емдік мекемеде жұ мыс жасайтын қ ызметкерлердің денсаулығ ын зақ ымдайтын ә р тү рлі жұ қ палы ауруларды атайды. Тыныс алу жолдарының жә не зә р шығ ару жү йесінің инфекциясы ең кө п таралғ ан инфекция.

Қ азақ стан Республикасының медициналық ұ йымдарында аурухана ішілік жұ қ палы ауруларғ а инфекциялық бақ ылауды жү ргізу кезіндегі жұ мыс жағ дайы мен медициналық қ амтамасыз етуге қ ойылатын санитарлық -эпидемиологиялық талаптар ережесі мен нормалары 15 тамыз 2006 жылғ ы №349 бұ йрық та кө рсетілген.

Аурухана ішілік инфекцияның дамуы ү шін қ андай да бір эпидпроцестің ү ш бағ ыты болуы қ ажет: қ оздырғ ыш, қ оздырғ ыштың тарауы жә не адам ағ засының инфекцияны қ абылдау қ абілеті. Қ оздырғ ыштар қ атарына бактериялар, вирустар, саң ырауқ ұ лақ тар, қ арапайымдылар, паразиттер жатады. Тарау жолдары:

- ауа-тамшысы, шаң ды-ауа;

- қ арым-қ атынас арқ ылы;

- тағ амдық;

- ортифициальды (жасанды).

Инфекцияғ а ауру салдарынан немесе операциядан кейінгі ә лсіреген науқ астар бейім. Аурухана ішілік инфекцияның алдын алу шараларының негізгі жолдарына – инфекция қ оздырғ ыштарының кө зін жою (науқ астар мен медицина қ ызметкерлерін зерттеуден ө ткізу, антибиотиктерді дұ рыс тағ айындау, антисептикалық заттарды алмастыру), тарау жолдарын тоқ тату (асептиканы қ атаң сақ тау, залалсыздану мен дезинфекцияғ а тиімді бақ ылау ө ткізу), адам ағ засының ауруғ а қ арсы тұ ру қ абілетін (иммунитет) жоғ арлату ү шін егу жұ мыстарын жү ргізу (тұ мау, БЦЖ, дифтерия, сіреспе, гепатит т.б.) жатады.

Операциядан кейінгі ірің ді асқ ынулардың алдын алу шаралары №8.01.011.2001, 06.03.2001 жылғ ы санитарлық ереже мен қ ағ ида арқ ылы жү ргізіледі.

Асептика

Асептика деп жарағ а немесе науқ ас ағ засына микроорганизмдердің енуінің алдын алуғ а бағ ытталғ ан кешенді іс-шаралар жиынтығ ын атайды.

Асептиканың мақ саты ағ заның ә сіресе науқ астың операциядан кейінгі жарасын инфекциядан сақ тау.

Инфекция науқ астың ө зінің организмде (эндогенді) орналасуы мү мкін. Оның кө зі – науқ ас терісі, асқ азан – ішек жолдары, ауыз қ уысы, тү рлі аурулар кезінде болатын инфекция ошақ тары (тіс жегісі, созылмалы инфекция). Инфекция ошағ ынан микроорганизмдер жарағ а гематогенді, лимфогенді, қ арым-қ атынас арқ ылы беріледі. Эндогенді инфекцияның алдын алу ү шін емдік – профилактикалық мекемеге ем қ абылдауғ а келген науқ астар толық зерттеуден ө ткізіледі. Бұ л зерттеуге жалпы қ ан жә не зә р анализдері, RW-ғ а жә не 50 формағ а (адамның иммунотапшылығ ын тудыратын вирустың антиденесін анық тау ү шін) биохимиялық қ ан анализдері, нә жісті глистке қ арау, ауыз қ уысына санация жасау жатады. Аурухана ішілік инфекцияның алдын-алу мақ сатында жедел респираторлы аурулармен ауыратын науқ астарғ а немесе жедел жұ қ палы аурулармен ауырып болғ аннан кейінгі балаларғ а екі апта мерзім ішінде жоспарлы операция ө ткізуге болмайды. Жедел операциялар кезінде, уақ ыттың аздығ ынан баланы толық зерттеуден ө ткізу мү мкін болмаса, операциядан кейінгі кезең де емдеу ү шін қ осымша антибиотиктер, антисептиктер тағ айындалады.

Экзогенді инфекция жарағ а сыртқ ы ортадан ауа-тамшы жолымен (шаң ның бө ліктері бар ауа мұ рынғ а, жұ тқ ыншақ қ а, жоғ арғ ы тыныс алу жолдарына тү седі), қ арым-қ атынас арқ ылы (залалсызданбағ ан қ ұ рал-саймандардан, таң уғ а арналғ ан маталардан, медицина қ ызметкерлерінің қ олдарынан), имплантациялық жолмен (тігуге арналғ ан жә не пластикалық материалдардан, протездерден) енеді.

Ауа – тамшылық жолмен енетін инфекцияның алдын- алу ү шін кө птеген шаралар жиынтығ ы ө ткізіледі. Оның ең негізгісіне хирургиялық бө лімшелерде асептика жә не антисептика ережелерін қ атаң сақ тау принципі жатады. Қ абылдау бө лімінде науқ астар санитарлы-гигиеналық ө ң деуден ө ткізіледі:

- гигиеналық ванна немесе душ;

- науқ асқ а таза киім кигізу;

- науқ асты қ арау.

Хирургия бө лімшесінде антисептикалық заттармен таң ертең жә не кешке кү нделікті ылғ алды тазалау жү ргізіліп, соң ынан кварцтау ө ткізіледі. Қ абырғ аларды ылғ алды маталармен 3 кү нде 1 рет жуып, сү ртеді. Айына бір рет қ абырғ алардың жоғ арғ ы бө лігін жә не тө бенің жарық шамдарын, терезе мен есіктің жақ тауларын шаң нан тазартады. Сырқ аттарғ а келуші адамдардың хирургиялық бө лімшеге кіруі ү шін олардың сыртқ ы тү рі, киімі жә не жағ дайы сай болуы қ ажет. Медицина қ ызметкерінің ауыстыратын аяқ киімі, халаты (арнайы киім), бас киімі, маскасы мен қ олғ абы болуы керек. Арнайы киіммен бө лімшеден тыс жерге шығ уғ а тиым салынады. Инфекцияның алдын-алу мақ сатында бө лімшені міндетті тү рде таза жә не ірің ді – септикалық палаталарғ а бө леді.

Операциялық блокта асептика ережелері қ атаң сақ талынуы керек. Ауаның ластануын болдырмау ү шін аймақ тық принцип қ олданылады: абсолютті залалсызданғ ан аймақ (операциялық жә не залалсыздау бө лмесі), салыстырмалы залалсызданғ ан аймақ (наркоз, операцияғ а дейінгі, жуатын бө лме), шектелген режимдегі аймақ (қ анды сақ тайтын, аппарат тұ ратын бө лмелер, жедел анализдерді жасайтын зертхана, медбикелер мен дә рігерлер бө лмесі, киім – кешек бө лмесі, дә ліз) жалпы аурухана ішілік режим аймағ ы (бос медбикенің жә не бө лім мең герушісінің бө лмесі, кір жаялық тарғ а арналғ ан бө лме).

Операция жә не таң у бө лмелерінде тазалаудың бірнеше тү рлері ө ткізіледі:

- алдын-ала тазалау (жұ мысты бастамас бұ рын дезинфекциялайтын ерітінділермен барлық горизонтальды беткейлерді сү рту, залалсызданғ ан ү стелді дайындау);

- ағ ымды тазалау (кү ні бойы ө ткізілетін). Пайдаланғ ан таң у материалдарынан, қ ұ рал-саймандардан, жаялық тардан (операция бө лмесін) босату, ү стелдерді, еденді дезинфекциялайтын ерітінділермен сү ртіп, келесі болатын операцияғ а қ ұ рал-саймандар мен залалсызданғ ан ү стелді дайындау;

- соң ғ ы тазалау (барлық операциялардан кейін, жұ мыс кү ні аяқ талғ аннан соң едендер мен горизонтальді беткейлерді жуу, бактерицидті шамды қ осу);

- тү пкілікті тазалау аптасына 1 рет ө ткізіледі (барлық беткейлер тазалану керек: еден, қ абырғ алар, тө бе, шамдар, аппараттар).

Ауада болатын инфекциялармен кү ресу ү шін бактерицидті шамдар қ олданылады. Бір бактерицидті шам 2 сағ ат ішінде 30 м2 ауаны залалсыздандырады. Олар операция бө лмесінде, таң у, процедура бө лмелерінде (егу бө лмесі), операциядан кейінгі жә не реанимация бө лмелерінде, ірің ді ауруларғ а арналғ ан палаталарда міндетті тү рде болуы керек. Шамды қ осқ аннан кейін науқ астар мен медицина қ ызметкерлері ол бө лмеден шығ уы керек, ал қ атаң тө сектік режимдегі науқ астар жаялық пен жабылуы тиіс. Сондай-ақ бө лмені желдету жә не вентиляция ө ткізу арқ ылы ауаның микроорганизмдермен ластануын азайтуғ а болады. Бактериальді фильтрі бар кондиционерлерді қ олдану ө те тиімді.

Хирургия бө лімшелерінде жұ мыс жасайтын медицина қ ызметкерлерінің жеке бас гигиенасының сақ талыну ережелері бақ ыланады, тұ мау мен ірің ді аурулардың бар-жоғ ы тексеріліп, 3 айда 1 рет жұ тқ ыншақ тан стафилококк тасымалдаушылығ ына зерттеу жү ргізіледі.

Микроорганизмдердің ауа-тамшылық жолмен таралуының алдын-алу ү шін маскаларды қ олдану керек. Маскалар мұ рын мен ауызды толығ ымен жауып тұ рады жә не оларды ылғ алданғ ан кезде ауыстыру қ ажет. Маскаларды операция, таң у бө лмелерінде, егу бө лмесінде, операциядан кейінгі палатада, ә р тү рлі манипуляциялар ө ткізген кезде міндетті тү рде киеді.

Қ арым-қ атынас арқ ылы жұ ғ атын инфекцияның алдын алу ү шін хирургиялық қ ұ рал-саймандарды, таң ғ ыш материалдарды, хирургиялық жаялық тарды, хирург пен медбикенің қ олын, операция аймағ ын залалсыздандырудан ө ткізеді. Қ азіргі заманда медицина тә жірибесінде залалсыздандырудың физикалық жә не химиялық ә дістері кең қ олданылады.

Физикалық ә дістерге жоғ ары қ ысымды бумен залалсыздандыру (автоклавтау), ыстық ауамен залалсыздандыру (ыстық бу шкафы) жә не залалсыздандырудың сә улелік тү рі жатады.

Химиялық ә дістерге жататыны газбен жә не химиялық ерітінділердің кө мегімен залалсыздандыру.

Хирургиялық қ ұ рал-саймандар, таң ғ ыш материалдар, операциялық жаялық тар мен киімдер, резең келі медициналық заттар жоғ ары қ ысымды бумен залалсызданғ ан қ орапта (бикс) залалсыздандырылады (автоклавтау). Залалсыздандыруды ө ткізер алдында бикстің бү йірлік тесіктері ашылуы қ ажет, ал қ ақ пағ ы тығ ыздалып жабылады. Залалсыздандыруғ а қ орабтарды (бикстерді) салудың 3 тү рі бар:

- толық салу (универсальная укладка), - бұ л кезде бикске таң у немесе кіші операция бө лмесінде кү ні бойы қ олданатын заттардың бә рі салынады;

- тү ріне қ арап салу (видовая укладка) – бұ л кезде бикске материалдың немесе жаялық тың бір тү рін ғ ана салады. Ү лкен операция бө лмелерінде қ олданылады;

- мақ сатына қ арап салу (целенаправленная) кезінде бикске белгілі бір операцияғ а қ ажетті заттардың барлығ ын салынады.

Залалсызданғ андық ты бақ ылау ү шін бикске 3 дана залалсыздану индикаторын немесе шыныдағ ы фуксинмен бірге бензат қ ышқ ылы салынады. Бикстер салынғ аннан соң автоклав тығ ыз қ ақ пақ пен жабылады. Жоғ ары қ ысымды бумен залалсыздауды ө ткізу кү рделі шара болып есептеледі, себебі бұ л кезде аппараттың жарылып кету қ аупі бар. Сондық тан залалсыздандыру ө ткізу бө лмесінде арнайы оқ ығ ан қ ызметкердің жұ мыс атқ аруы қ ажет.

Залалсыздандыруды ө ткізудің ү ш тә ртібі тә жірибеде қ олданылады:

- 1 атм қ ысым кезінде, температурасы 120° - 1 сағ ат;

- 1, 5 атм қ ысым кезінде, температурасы 127º - қ а дейін –

45 минут;

- 2 атм қ ысымда, температурасы 134° дейін – 30 минут.

Залалсыздандыруды аяқ тағ аннан кейін, бикстер есігі аздап ашылғ ан ыстық автоклавта бірнеше уақ ыт тұ рады. Бикстерді автоклавтан алғ ан кезде, бикстің бү йіріндегі тесіктер жабылады, бикске байланғ ан клеенкағ а залалсыздандыруды ө ткізген кү н жазылады. Жабық фильтрсіз бикс залалсызданғ андығ ын 72 сағ ат бойы (3 тә улік), ал фильтрлі бикс – 20 тә улікке дейін сақ тайды. Ашық бикс залалсызданғ андығ ын 6 сағ атқ а дейін сақ тайды.

Ыстық ауамен залалсыздауды арнайы қ ұ рғ ақ ыстық шкафтардың кө мегімен ө ткізеді. Ол арқ ылы металдан жасалғ ан инструменттер, кө п рет қ олданылатын шприцтер, шыны ыдыстар залалсызданады. Барлық қ ұ рал-саймандар шкафтың металды торларына қ ойылады. Залалсыздандыру есігі жабылғ ан шкафта 180° температурада 1 сағ ат бойы жү ргізіледі. Бақ ылау ү шін шкаф ішіндегі торғ а флакондағ ы сахарозаны, тиамочевинаны немесе ө ндірісте қ олданылатын жабық индикатор қ ояды. Қ ұ рғ ақ ыстық шкафтарды бө лімшелердің залалсыздандыруды ө ткізу бө лмелерінде орналастырады.

Микробтарды сә улемен залалсыздандыру ү шін иондайтын сә улелендіру (α – сә улелері), ультракү лгін сә улелер мен ультрадыбыстар қ олданылады. Иондайтын сә улелендірумен жұ мыс жасағ анда ерекше қ атаң қ ауіпсіздік шаралары сақ талыну керек. Сондық тан ол зауыттық залалсыздандыру ә дісі болып есептелінеді. Залалсызданғ ан медициналық материалдар, қ ұ рал-саймандар, қ олғ аптар, шприцтер арнайы қ ораптарда шығ арылып, 5 жылғ а дейін жарамды болып есептелінеді.

Газбен залалсыздандыру арнайы камераларда іске асырылады. Залалсыздандыруды формалиннің буымен (камера тү біне формальдегит таблеткасын салады) немесе этил тотығ ының кө мегімен ө ткізеді. Мұ ндай залалсыздандырудан қ ұ рылғ ылардың оптикалық бө лімдері, тігіс материалдары, пластмасса, резең келі медициналық қ ұ рал-саймандар ө теді. Газды қ оспаларғ а жә не камерадағ ы температурағ а байланысты залалсыздандыру 6 сағ аттан 48 сағ атқ а дейін ө ткізіледі. Бұ л ә дісті аурухана жағ дайында жү ргізеді.

Химиялық антисептикалық ерітінділермен залалсыздандыруды ө ткізу – залалсыздандырудың суық ә дісі болып есептелінеді. Залалсыздандырудан резең келі медициналық заттар, аппараттардың эндоскопиялық бө ліктері, металды қ ұ рал-саймандар ө ткізіледі. Бұ л ү шін 6% сутегінің асқ ын тотығ ының ерітіндісінде 3 сағ ат бойы 50º температурада немесе 6 сағ ат бойы 18-20° температурада, 1% дезокон ерітіндісінде 45 минут бойы 18º температурада, 8% первамур немесе 2% хлоргексидин ерітіндісінде 20º температурада 5 минут батырып қ ояды жә не 70º этил спирті қ олданылады. Залалсыздандыруды ө ткізу ү шін қ ақ пағ ы тығ ыз жабылатын шыны, пластмасты немесе эмальды ыдыс қ ажет. Барлық ерітінділер бір рет қ ана қ олданылады. Залалсыздандырудан кейін барлық заттар залалсызданғ ан изотониялық ерітіндімен екі рет шайылып корнцанг кө мегімен залалсызданғ ан ү стелге қ ойылып сақ талынады. Бұ л ә дістің бақ ылауы бактериологиялық жолмен ө ткізіледі.

Антисептика

Антисептика деп жара мен ағ зағ а тү скен микроорганизмдерді жоюғ а бағ ытталғ ан іс-шараларды атайды. Антисептика механикалық, физикалық, химиялых жә не биологиялық болып бө лінеді.

Механикалық антисептикағ а жататындары:

- жараны, жараның бетін, теріні ірің ді эксудаттан, ұ йығ ан қ андардан тазалау. Жұ мсақ тіндердің жарақ аттануы кезінде, таң у қ ойғ анда жараны тазалау міндетті тү рде ө ткізіледі;

- жараның алғ ашқ ы хирургиялық ө ң деуі (ЖАХӨ) – жара беттері мен тері тазаланады, жарағ а ө ң деу (ревизия) ө ткізіледі, жараның жиектері, қ абырғ алары жә не тү бі кесіліп, гематомалар, бө где денелер жә не жарақ аттанғ ан тіндердің қ абыну ошақ тары алынып тасталынады, жарағ а тігіс немесе дренаж қ ойылады;

- оперативті шаралар – ірің діктерді, оның қ алталарын тіліп ашу, ірің діктерге пункция жасау.

Физикалық антисептикағ а жататындары:

- жараларғ а дренаждар қ ою;

- жарадан сұ йық тық тардың ағ уын жақ сарту ү шін гипертониялық ерітінділерді (натрий хлоридінің 10% ерітіндісі жә не магний сульфатының 25% ерітіндісі) қ олдану;

- дене қ уыстарына тү тікті дренаждар қ ою;

- жарағ а сорбиттерді пайдалану (полифелан, СМУС -1). Олар ө зіне токсиндер мен микроорганизмдерді сің іреді;

- ультрадыбысты қ олдану, ол жара қ абырғ аларындағ ы микроциркуляцияны жақ сартады, некротикалық тіндердің бө лінуін тездетеді;

- қ уаты аз лазерлі сә улелерді қ олдану бактерицидті ә сер етіп жара қ абырғ асындағ ы қ абынуды жояды, ірің діктен тазартады жә не науқ астың ағ засындағ ы қ орғ аныс кү штерін кү шейтеді.

Химиялық антисептика деп химиялық дә рілік заттың кө мегімен ошақ тағ ы немесе науқ ас ағ засындағ ы микроорганизмдерді жоюды айтады. Химиялық заттардың кө мегімен қ ұ рал - саймандар дезинфекцияланады, едендер тазаланып ө ң деледі. Теріні, қ олды ө ң деу ү шін жә не жаралар мен кілегей қ абаттарды жууғ а антисептикалық заттар қ олданылады. Адам ағ засында, патологиялық ошақ тарда бар бактериялардың ө суін тоқ тату ү шін химиотерапевтік заттар қ олданылады.

Химиялық антисептиктердің негізгі топтары:

1. Альдегидтер:

- формалин – кү шті дезинфекциялайтын ә сері бар формальдегидтің 37% ерітіндісі. Гисталогиялық зерттеулерде препараттарды бекіту ү шін қ олданады. Қ ұ рғ ақ тү рі газбен залалсыздандыру ү шін қ ажет (оптикасы бар қ ұ рал-жабдық тарды залалсыздандырады).

2. Ө сімдік тектес антисептиктер:

- хлоофиллипт, эктерицид, календула – беткей жараларды, кілегей қ абық тарды сырттан жуу ү шін қ олданылатын антисептикалық заттар. Қ абынуғ а қ арсы ә сері бар.

3. Дегттер, смола:

- қ айың ды деготь – сыртқ а қ олданылатын антисептикалық зат. Вишневский мазінің қ ұ рамына кіреді;

- ихтиол, нафталин – қ абынуғ а қ арсы ә серге ие, мазь тү рінде қ олданылады.

4. Детергенттер:

- хлоргексидин биглюконат – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептикалық зат. 0, 5% спирт ерітіндісі операция алдында қ олды жә не операция аймағ ын ө ң деу ү шін пайдаланады. 0, 1 -0, 2% сулы ерітіндісі жараларды жуу ү шін қ ажет;

- церигель – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептикалық зат. Қ олды ө ң деу ү шін пайдаланады;

- дегмин – қ олды жә не операция аймағ ын ө ң деу ү шін қ олданылатын антисептикалық зат.

5. Бояушы антисептиктер:

- бриллиант жасылы – сыртқ а қ олданатын арнайы антисептикалық зат. 1-2% спирт немесе сулы ерітіндісі жараны, кілегей қ абық тарды ө ң деу ү шін қ олданады;

- метиллен кө гі – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептикалық зат. 1-2 % ерітіндісі жараларды, кілегей қ абық тарды ө ң деу ү шін пайдаланады. 0, 02% сулы ерітіндісі жараларды жуу ү шін қ ажет.

6. Қ ышқ ылдар:

- бор қ ышқ ылы – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептикалық зат. 2-4% ерітіндісі ірің ді жараларды жууғ а жә не емдеуге керек;

- салицил қ ышқ ылы – тү йіршік тү рінде қ олданылатын антисептикалық зат. Ұ нтақ тардың, мазьдердің қ ұ рамына кіреді.

7. Сілтілер:

- мү сә тір спирті – сыртқ а қ олданатын антисептик.

8. Тотығ ушы антисептиктер:

- сутегінің асқ ын тотығ ы – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептик. 3% ерітіндісі ірің ді жә не ластанғ ан жараларды жууғ а жә не беткейлі қ ан кетуді тоқ тату ү шін пайдаланылады. Первамурдың қ ұ рамына кіреді. 6% ерітіндісі дезинфекциялайтын дә рі болып есептеледі;

- калий перманганаты – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептик. 2-5% ерітіндісі кү йіктер мен ойық тарды емдеу ү шін қ олданады. 0, 02-0, 1% ерітіндісі жаралар мен кілегей қ абық тарды жуу ү шін пайдаланады.

9. Спирттер:

- этил спирті – жараны, қ олды жә не операция аймағ ын ө ң деу ү шін қ олданылады. 70% спирт терінің арасына сің іп микробтарды ө лтіреді, ал 96% спирт ерітіндісі тері бетін кү лдіретіп, уақ ытша микробтардың терінің арасынан, оның бетіне шығ уына кедергі жасайды.

10. Галоид топтары:

- йод – 1-5-10% спирт тұ нбасы. Сыртқ а қ олданатын антисептик. Жараларды ө ң деу ү шін пайдаланады;

- йодипол - 1% ерітінді сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептик. Жараларды ө ң деуге, жараларды жууғ а, бадамша безін шаю ү шін кең қ олданады;

- йодинат, йодопирон – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептиктер. 1% ерітіндісі жараларды жә не операция аймағ ын ө ң деу ү шін қ ажет;

- люголь ерітіндісі – кетгутті залалсыздауғ а, кілегей қ абық тың қ абынуларын емдеу ү шін, сыртқ а қ олданатын антисептик болып саналады;

- хлорамин Б – дезинфекциялайтын дә рілік зат 1-3% ерітіндісін кү тім жасайтын заттарды, бө лмелерді дезинфекция ө ткізу ү шін қ олданады.

11. Ауыр металл тұ здары:

- кү міс нитраты – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептик. 0, 1-2% ерітіндісін конъюктиваны, кілегей қ абық тарды жуу ү шін пайдаланады. 5-20% ерітіндісі кү йдіретін қ асиетке ие;

- проторгол, колларгол – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептиктер. Кілегей қ абық тарғ а жағ у ү шін, қ уық ты жууғ а кең қ олданылады;

- цинк оксиді – сыртқ а қ олданатын антисептик. Кө птеген ұ нтақ тар мен пасталардың қ ұ рамына кіреді, қ абынуғ а қ арсы ә серге ие.

12. Нитрофуран туындылары:

- фурациллин – сыртқ а қ олдануғ а арналғ ан антисептик. 1: 5000 ерітіндісін жараларды, қ уыстарды жуу ү шін пайдаланады;

- фуродонин, фурозолидон – ішке қ олдануғ а арналғ ан антисептик. Ішек жә не зә р шығ ару жолдарының инфекциясын емдеу ү шін қ олданылады.

13. Хиноксалин туындылары:

- диоксидин – 0, 1-1% сулы ерітіндісі ірің ді жараларды, кілегей қ абық тарды, қ уыстарды жуу ү шін қ олданылатын антисептик. Сепсис кезінде кө к тамырғ а тамшылатып енгізеді.

14. Сульфаниламидтер:

- стрептоцид – қ ысқ а мерзімді ә сері бар;

- сульфазин – орта мерзімді ә сері бар;

- сульфадемитоксин – ұ зақ ә серлі;

- сульфален - ө те ұ зақ ә серлі;

- бисептол (бактрим) – қ осарланғ ан ә сері бар, антисептик. Бұ л химиотерапевтік заттар бактериостатикалық ә серге ие. Ағ задағ ы ә р тү рлі инфекция ошақ тарын жою ү шін қ олданады.

Биологиялық антисептика

Биологиялық антисептикағ а жататындары:

1) Микроорганизмдерге тікелей ә сер ететін дә рілік заттар:

- антибиотиктер – микроорганизмдердің ө суі мен дамуын тежейді. Хирургиялық инфекцияны емдеуге жә не алдын-алу мақ сатында қ олданылады. Антибиотиктерді пайдалану тек дә рігердің тағ айындауы бойынша ө ткізіледі. Қ ан плазмасында препараттың тұ рақ ты бактерицидті концентрациясын сақ тап тұ ру ү шін жеткілікті дозада беріледі жә не микрофлораның сезімталдығ ы мен науқ астың аллергологиялық анамнезі ескеріледі;

- протеолитикалық ферменттер – трипсин, химиотрипсин, химопсин (жануар тектен шық қ ан препараттар). Оларды ірі қ ара малдың ұ йқ ы безінен алады. Террилитин – иістенген саң ырау қ ұ лақ тың ө мірлік ө німі. Ол микроорганизмдерді жоймайды, тек некротикалық тінді фибринді ыдыратып, ірің ді экссудатты ерітіп, қ абынуғ а қ арсы ә сер етеді. Ірің ді жаралар мен ойық тарды емдеуге қ олданылады;

- арнайы пассивті иммунизация жасайтын препараттар – сіреспеге қ арсы сары су, сіреспенің алдын-алу жә не емдеу ү шін қ олданатын α – глобулин.

Газды гангренаның алдын-алу жә не емдеу ү шін қ олданылатын гангренағ а қ арсы сары су ірің ді жаралар мен қ уыстарды жуу жә не емдеу мақ сатында қ олданылатын антистафилококты жә не антистрептококты бактериофрагтар, антистафилококты гипериммунды плазма, стафилококты анатоксинмен иммунизацияланғ ан донорлардың тартылғ ан плазмасы. Стафилококпен шақ ырылғ ан ә р тү рлі хирургиялық инфекциялар кезінде қ олданылады.

2) Микроорганизмдерге жанама ә сер ететін дә рілік заттар мен ә дістері.

- бейспецификалық резистенттілікті қ уаттандыратын ә дістер. Иммунды жү йенің қ ызметін кварцтау мен витаминдермен емдеу жақ сартады. Қ анды ультракү лгін жә не лазерлі сә улелендіру нә тижесінде фагоцитоздың белсенділігі артады. Оттегінің тасымалдануы мен қ анның реологиялық қ асиеттері оң ө згереді. Қ ан жә не оның препараттарын қ ұ ю (плазма, лимфоцитарлы масса) иммунды жү йені реттеуге кө мектеседі;

- бейспецификалық иммунитетті қ уаттандыратын заттар. Оларғ а айыршық безінің препараттары: тимолин, Т-активин жатады. Бұ лар Т жә не В лимфациттердің ара-қ атынасын реттеп, фагоцитозды қ уаттандырады. Продигнозон мен левамизон лимфациттердің қ ызметін кү шейтеді. Интерферондар мен интерлейкиндер иммунды жү йеге кү шті ә сер етеді;

- спецификалық (арнайы) иммунитетті қ уаттандыратын препараттар. Стафилококқ а жә не сіреспеге қ арсы анатоксин. Оларды науқ астарғ а белсенді арнайы иммунитетті қ уаттандыру ү шін қ олданады.

Антисептика дегеніміз инфекцияның жұ ғ уына жә не жұ қ қ ан инфекцияның одан ә рі ө ршіп-ө рбуіне қ арсы қ олданылатын кешенді шаралар.

Микроорганизмдердің жарағ а тү спеуі ү шін жә не олардың кө зін жою ү шін тө мендегідей кешенді шаралар қ олданылады. Механикалық шараларғ а жататындар: теріні сабынды сумен жуу, спиртпен сү рту, жараны сутегінің асқ ын тотығ ы ерітіндісімен жуу, езіліп кеткен ө лі еттерді жарадан алып тастау, жараны алғ аш ө ң деген кезде жарағ а тү скен бө тен денелерді алып тастау. Физикалық антисептикалық шараларғ а жататындар: жараны кварц сә улелерімен сә улендіру, ірің нің ү