Т қуығының функционалды аурулары

а) Ашоффтың (Ashoff) тоқ ырауланғ ан ө т қ уығ ы - ауруды анық тағ ан неміс патологоанатомының есімімен аталғ ан аурудың басталу негізі мынада. Ә р тү рлі себептер салдарынан ө т қ уығ ында қ озгалтқ ыш невроз басталады. Бұ л невроздың себептері – орталық, шеткергі нерв жү йелдерінің жағ дайларының бұ зылуы, ішкі секрецияның бұ зылулары себеп болуы мү мкін саналады.

Орталық себептер – мидың жағ дайымен байланысты.

Шеткергі себептер қ арыннан, ұ лтабардан, аппендикстен т.б. іш мү шелерінен шығ атын импульс.

б) Ә лбетте ө т қ уығ ы мен ө т ө зектеріндегі қ ысым 250 мм. су бағ анасына тең. Егер қ ысым 675 мм дейін кө терілсе сфинктер ашылады. Иннервациясы бұ зылғ ан ө т ө зектерінде жә не ө т қ уығ ында - ө т ағ ыны нашарланып ө ттің созылып кең ейген қ уыкқ а жиналуы байқ алады.

Ө т қ уығ ының созылу ауруы да жедел холециститтің кө ріністерін - оң иық пен жауырынғ а шабатын іш шаншуын береді, бірақ та іш қ атаймайды. Мұ ндай холециститте дене қ ызуы жоғ арылағ ан, науқ астың жалпы жағ дайы онша ауырланбағ ан. Контрасты холецистограммада тассыз, азғ ана созылғ ан ө т қ уығ ы анық талады.

Бұ л ауруды операциямен емдеу туралы екі ү сыныс бар - операция қ ажет жә не қ ажет емес деген. Хирургтардың кө пшілігі бұ л холециститті қ онсервативті тә сілмен емдейді. Тек қ ана ө тте тас анық талса операцияғ а алады. Ө йткені аурудың негізгі себебі ө т қ уығ ының иннервациясы бұ зылуы болғ андық тан операциядан қ ейін іш ауырсынуы қ айта басталады.

Ө тке тас байлану ауруы немесе холелитиаз - ө т қ уығ ында тастар пайда болуына байланысты ауру.

Ө тте тас ө суі себебінің келесі болжамалары белгілі:

1) Холестеринді алмасудың бұ зылу теориясы (Ашофф). Ө ттің тас ауруларымен кө бінесе ә йелдер ауырады. Ә йелдер арасында кө п босанғ ан, қ артаң тартқ ан, толық ә йелдерде жиі. Сондық тан бұ л науқ астың себебі холестеринді алмасудың бұ зылуы саналады. Ө йткені жү кті ә йелдерде холестеринді алмасудың бұ зылатындығ ы белгілі. Жү кті кезең де қ андағ ы холестерин кө бейеді. Егер осы кезенде ө ттің ағ ыны бұ зылса холестериннен тас пайда болады.

Бұ ндай холестеринді тастар кабынбағ ан ө т қ уығ ында пайда болуы мү мкін. Сонымен, Ашофф теориясы бойынша ө т тастары қ абыну немесе басқ а себептен емес, холестериндік алмасудың бұ зылуынан пайда болады.

2) Ағ задағ ы физико-химиялық ө згерістер теориясы (Шаде).

Физико-химиялық ө згерістер ә серінен ө ттегі кішкене ядроның тү йін айналасында тұ здар жиналып тасқ а айналады.

3) Наунин теориясы - бойынша тас байлану ө тте байқ алатын инфекциямен байланысты. Тіпте созылмалы жең іл инфекцияның ө зі ө тте фибрин жиналуына, эпителийдің сыдырылуына соғ ады. Фибрин жә не эпителийден органикалық тү йін ядро ө седі.

Кейін ядроның тү йін айналасында ө т тасы ө седі.

Ө т тастарының қ ұ рамы ә р тү рлі: таза холестеринді, холестерин - пигментті, таза пигментті. Олардың тү стері қ оң ырқ ай, қ ара, конгломератты (ә р тү сті тастардан) қ ұ ралғ ан болуы мү мкін.

Тастардың саны 1-2-3 тен 5-6 мың ғ а дейін, салмағ ы 250 г. жетуі мү мкін. Кейде ө т ө зегінің таспен бітелуі ө т шеменіне соғ ады. Ө ттің қ уық тан ағ ынының тоқ тауы ө т пигментінің тарауына соғ ып қ уық та сары су қ алады. Осы сумен қ уық кең іп созылады. Бұ ны қ уық тың бірінші шемені деп атайды.

Егер шемен ө т қ абынуына байланысты кездессе - екінші аталады. Шемен ұ зақ уақ ыт науқ астың жалпы жағ дайын нашарландырмайды. Тек оғ ан инфекция қ осылғ анда қ абыну - ірің деу басталып ірің ді холециститқ е ұ шыратуы мү мкін.

Ө ттің тас байлану ауруы еш-бір ауыр кө рініссіз ө туі мү мкін, кейде кішкене тастар ө з бетімен холедохке ағ ып тү суі мү мкін.

Ө т қ уығ ы ө зегінің немесе холедохтың таспен бітелуі жедел холециститтің немесе сары аурудың басталуына себеп болады. Ө т ағ ынының бұ зылуы инфекцияның дамуына қ олайлы жағ дай туғ ызады. Ө ттің кілегейлі қ абатының таспен жарақ аттануы инфеқ цияның ө т қ абырғ аларына жайылуына жол ашады. Бұ л тә різді қ алъкулезді холециститтің ең негізгі симптомы ауырсыну сезімі.

Бауыр коликасы оң қ абырғ алар астында басталып оң иық қ а, жауырынғ а шабады. Кейде қ уық ө зегінің таспен бітелгенінде кеуденің, шеміршек астының ауырсынуы байқ алады.

Ө т ө зегінен тас холедохке, одан ә рі дуоденумге ө тіп кү шті ауырсыну басталады.

Егер ө т ө зегіндегі тас ү лкен болса ө т қ уығ ы созылады, ү лкейеді, оның қ абырғ аларының еті тасты айдауғ а тырысып қ атты жиырылады. Бұ л ауырсыну сезімін кү шейтеді.

Кө бінесе коликаның басталуына майлы тағ амдар қ абылдау себеп болады.

Ауырсыну, шаншу бірнеше минуттан бірнеше тә улікке дейін созылуы мү мкін. Морфий, атропин, платифилин ө т еттерін жұ мсартып ұ стамалы басады. Тас кері қ арай ө т қ уығ ына немесе алғ а холедохқ а, дуоденумғ а ө теді.

Колика ә рқ ашан механикалық себеппен - ө т ө зегінің бітелуінен шақ ырылады. Иық тың, жауырынның ауыруы (Мюсси, Шоффар) симптомдарының байқ алуы ө т қ уығ ының иннервациясының диафрагмалы нервпен байланыстылығ ын кө рсетеді. Жедел басталатын тасты холециститте тас ішекке ағ ып ө т тамырының бітелуі жойылса науқ ас жазылады.

Таспен бітелу сақ талса - ө т шеменіне немесе қ абыну басылып науқ ас созылмалы тү ріне ауысады.

Ө т қ уығ ына инфекция дарыса холецистит - ө т қ абынуы басталады.

Ө тке тас байлану науқ асы (Ө ТБ) кө не заманнан белгілі. Қ азіргі уақ ытта бұ л науқ ас жер жү зі азаматтары арасында кең тарап жиі кездесетін жә не жыл ө ткен сайын азаймай жиіленіп келетін наукастардың бірі саналады. Мә селен Америка халқ ының 20%-ті осы ө ттің тас ауруымен ауырады да жыл сайын 450-700 мың адамғ а ө тін алу операциясы - (холецистэктомия) жасалады. Бұ дан біраз жылдар бұ рын ө ттің тасты ауруымен тек қ артайғ ан адамдар ауырады деп саналатын болса қ азіргі уақ ытта жас адамдардың да жиі ауыратындығ ы дә лелденіп отыр. Ауыратын адамдар саны кө бейген сайын ө тке жасалатын операцияларда жиіленіп келеді. Мамандардың анық тамасы бойынша ақ ырғ ы 40 жылда ө т жә не ө т жолдарына жасалатын операциялар 23-25 рет кө бейіп отыр. Операциялардың нә тижесі аурудың ұ зақ созылуына, оның салдарынан ә р тү рлі асқ ынулар пайда болуына, ауру адамның жасына, жағ дайына, қ осымша ауруларының тү ріне байланысты. Егер асқ ынбағ ан тас ауруында науқ асты толық тексеріп, дайындап жоспарлы тү рде жасалғ ан холецистэктомия операциясынан соң ғ ы ө лім 0, 5-0, 8%-тен аспаса, жағ дайы ауыр, ауруы асқ ынғ ан, кә рі адамғ а жасалатын жедел операциядан соң ғ ы ө лім 15-20% жетеді. Яғ ни операция нә тижесі тас ауруын оның кө птеген асқ ынуынан бұ рын жоспарлы тү рдегі операциямен емдесек мұ ндай адамдардың еш бірі ө лмейді. Бұ л ү шін поликлиникаларда, дә рігерлік участкелерде ө тіне тас байлану ауруымен науқ ас адамдарды асқ ынуларғ а жеткізбей анық тап, жоспарлы операциямен емдеу ө те маң ызды.