Ойық жара ауруларының патогенезі

Бергман теориясы (1913 ж.) бойынша жү йке жү йесі бұ зылғ ан вегетативті дисгормонияғ а ұ шырағ ан адамдарда қ айталанып кездесетін жү йке жү йесінің тітіркенуі қ арын еттерімен қ ан тамырларының спазмасына ұ шыратады. Спазм ишемияғ а, кілегейлі қ абаттың шырын қ ышқ ылына тө зімсіздігіне ұ шыратады.

Ашофф теориясы (1923, 1932 ж) - қ абылданылғ ан тағ ам кіші иінмен ө тіп оның кілегейлі қ абатын жарақ аттайды. Осы себептен ойық жара кө бінесе кіші иінде жә не пилоруста жиі орналасады деп есептеген. Ашофф қ арынның " спецификасыз" - қ ышқ ыл - шырын шығ аратын бө лімдерін айырады.

Конечныйдың қ абыну теориясы - (1925\30 жж) -ойық жараның басталуына одан бұ рынғ ы гастрит жауапты. Кейбір мамандардың гастрит ойық жарадан бұ рын емес, оның асқ ынуы ретінде кездеседі деп санайды.

Бернард жә не Квинке теориясы - бойынша ойық жарағ а ұ шыраудың ең негізгі себебі кілегейлі қ абаттың қ арын шырышындағ ы кү шті қ ышқ ылмен жарақ атқ а ұ шырауы. Ойық жара ауруларымен ауыратын науқ астардың 82%-де қ арын қ ышқ ылдылығ ы жоғ ары.

Лериш -Бернард-Квинке теориясын азғ ана ө згертті. Оның ойынша қ ышқ ылдың кө бейуіне қ абыну ү рдісі саладарынан сілекей ө зінің " қ орғ аушы" кү шін жоғ алтады деп санағ ан.

Бернар-Квинке-Лериш теориялары ауру себептерінің тек біреуіне кө ң іл бө леді - ол жеке мү шедегі ө згерістер. ағ задағ ы жалпы ө згерістермен орталық жү йке жү йесіндегі бұ зылыстарғ а мә н берілмеген. Аталғ ан теорияның қ ателігін ойық жара ауруының қ арын қ ышқ ылдылығ ы жоғ арыламағ ан, тіпті қ ышқ ылы тө мен адамдарда да кездесуі дә лелдей алады.

Вирховтың теориясы - Бұ л теория бойынша қ арын ойық жарасы оның қ абырғ асының қ ан айналысы нашарланғ ан орында басталады (эмболия, тромбоз, эндокардит, аппендицит т.б.)

Гарт жә не Вестфаль ойық жарағ а қ ан тамырының тарылуы ә келеді деп санайды.

А.Д.Сперанскийдің жү йкелі-трофикалы теориясы - бойынша ә р тү рлі себептерден бұ зылғ ан орталық жә не шеткі жү йке жү йесі қ арынның секреторлық жә не моторикалық қ асиетін бұ зып, онда ойық жараның пайда болуына ә келеді. Бұ л теорияны Н.Н.Бурденко, И.В.Давыдовский т.б. белгілі мамандар қ олдағ ан.

Ресслиннің жү йкелі-рефлекторлы теориясы - бойынша - қ арынның ойық жаралы ауруына шалдық қ ан басқ а іш мү шелерінен шығ атын висцеро-висцеральды рефлекс себеп болады.

К.М.Быков жә не И.Т.Курцин теориясы - мида барлық ағ задағ ы қ оздырғ ыштар анализден жә не синтезден ө теді. Сау, қ алыпты жағ дайда мидың қ ыртысы пайда болғ ан сыртқ ы немесе ішкі қ оздырғ ышқ а берілетін қ ыртыс астының жауабын бә сең детіп, басып отырады. Ү здіксіз кү шті қ оздырғ ыштар қ ыртыс торшаларын қ алжыратады. Бұ ның ә серінен қ ыртыс асты қ ыртыс бақ ылауынан босанып, онда бақ ылаусыз, жарамсыз жұ мыстар басталады. Ми орталық тарында, таламо-гипоталамус аймақ тарында тоқ ыраулы қ озу ошақ тары (жү йке торшалары ұ зақ уақ ыт қ озу) байқ алады.

Мидың қ ыртыс астының ұ зақ уақ ыт қ озуы кө птеген ә р тү рлі патологиялық ө згерістерге ә келеді - ішкі мү шелердің қ ан тамырлары, ішек-қ арынның секреторлы жә не моторикалы жағ дайы бү зылады, безді мү шелердің секрециясы ө згереді, ішкі мү шелердің аурулары басталады. Бұ ндай ө згерістерге қ атты қ айғ ы-қ асірет, қ орқ ыныш, сескену, ашулану сияқ ты мидағ ы қ озу жә не тежелу ү рдістерін бұ затын кө птеген жағ дайлар алдымен қ арын қ абырғ асының эрозиясына соғ ады. Бұ л эрозиядан шығ атын ауырсыну импульсы миғ а жетіп оның қ озуын одан ә рі кү шейтеді. Ми қ ыртысынан қ озу қ ыртыс астына, вегетативті орталық тармен, жү йкелерге, ал олар арқ ылы қ арынғ а ә сер етеді де " қ атерлі шең бер" дамиды. Курцин мен Быковтың кортиковисцеральды теориясы ойық жараның пайда болуын осылайша тү сіндіреді.

Асқ азанның ойық жаралы ауруымен ваготоникті адамдар жиі ауырады. Бұ ндай адамдарғ а ә р тү рлі эмоциялар (қ орқ у, жауапкершілік, ауыр ой т.б.), шылым шегу, кү шті алкоголь ішу, тағ ам қ абылдау ретін бұ зу ауру пайда болуына қ ажетті жағ дай тү ғ ызады. Аталғ ан себептерге қ оса ойық жара пайда болуында эндокринді жү йенің ә сері бар. Бұ ғ ан дә лел ә йелдердің асқ азан ойық жарасы кө бінесе менопауза кезең інде басталатындығ ы жә не екі қ абат кезең де науқ астың жазылып кетуі.

Экспериментте АКТГ, қ ортизон қ арын секрециясын жә не ондағ ы қ ышқ ылды, пепсинді кө бейтеді. Сондық тан аурудың басталуында гормонольды фактордың ә сері бар деп саналады. Гормональды препараттарды кө п пайдаланғ ан ауруларда ішек-қ арын ойық жарасы пайда болатыны жә не олардан қ ан ағ уының кездесуі де гормондардың ә серін дә лелдейді.

Кейбір дә рілерді (бутадион, аспирин, резерпин) қ абылдау асқ азан ойық жарасына ұ шыратуымү мкін.

Жалпы улану (сепсисті шок, кү йік шогі) ауыр операциялар, жарақ аттар, стресс ойық жаралы ауруғ а ә келуі мү мкін. Кейінгі уақ ытта асқ азан мен ұ лтабар ішегінің ойық жаралы ауруы басталуына оларғ а Helicobacter pylori бактериясының енуіне зор маң ыз беріледі.

Бұ л бактериялар жә не олардың токсиндері асқ азан мен ұ лтабардың кілегейлі қ абатының қ орғ анысты қ асиетін жойып, соның салдарынан жара пайда болуына қ олайлы жағ дай туғ ызады деп саналады. Бактериялар асқ азанның немесе ұ лтабар ішегінің кілегейлі қ абатынан ө тіп ол мү шелердің қ абырғ аларын қ абындырып ісіндіреді, асқ азанның, ұ лтабардың қ ан тамырларын тарылтып, олардың от тегіне кемістігіне, жә не трофикалы бұ зылыстарғ а ушыратады.

Асқ азан мен ұ лтабардың ойық жаралы аурумен науқ астардың 29-100%-да Helicobacter табылады.

Кейде ағ зада бұ л бактерия табылмағ ан аурулардың ө здерінде осы бактерияларғ а қ арсы антидене анық талады.

Сонымен, қ азіргі уақ ытта ойық жара ауруы кө п себепті, жеке патогенезді - себебі кө п бірақ та пайда болу механизмі бір ауру болып саналады.

Асқ азанның ойық жаралы ауруларының жіктелуінің кө птеген тү рлері белгілі. Олардың арасында хирургтер ү шін ең маң ыздысы жараның орналасқ ан орнына жә не аурудың клиникалық ағ ымына негізделген жіктелу.

Бұ л принциппен кіші иіннің, кардиальды бө лімнің, ұ лтабар ішегінің, қ арын мен ішек анастомозының жә не ащы ішектің ойық жараларын бө леміз.

Ауру ағ ымына сә йкес - жедел жә не ұ зақ қ а созылғ ан, белгісіз жә не асқ ынғ ан.

Асқ азан мен ұ лтабардың ойық жаралы ауруларының диагнозын анық тау оң ай емес. Кө бінесе диагноз кешігіп (45%) анық талады. Егер аурудың анамнезі жә не рентгенмен тексергенде " ниша" анық талса диагноз оң ай. Аурудың асқ ынғ ан тү рлеріде оң ай анық талады. Бірақ кө птеген адамдардың аурулары анық симптомдар бермей жү ріп, кү тпеген жерде перфорацияғ а ұ шырауы мү мкін.

Бұ нымен қ атар кө птеген аурулардың ойық жаралы ауруғ аа ұ қ сас кө ріністер беретіндігі (гастрит, невроз, гастроптоз, асқ азан ісігі, табеттік криз, холецистит, аппендицит) диагнозды қ иындатады.

Бұ л жағ дайларда асқ азанның ойық жаралы ауруын айыруғ а наукастың сезондық қ асиеті, " жарық кезең ", тағ амның тү рі мен мө лшерінің ә сері, ә р қ ашан іштің белгілі бір тұ сының ауыруы, қ арын сө лі жә не рентгендік кө ріністері кө мектеседі.

Қ атерлі ісік ауруында - жалпы жағ дай ауыр, тә беті нашар, ауру жү деу, қ арын сө лінің қ ышқ ылдығ ы тө мен. Рентгендік тексерісте - толу кемістігі (ойық жарада - ниша), асқ азан рагі кө бінесе қ арт адамдарда кездеседі.

Тә бетті кризде анамнезде мерез, кө з қ арашық тарының аумағ ының ө згешілігі жә не қ озғ алыссыздығ ы. Ромберг симптомы, тізе рефлексінің жоқ тығ ы, Вассерман реакциясының оң дығ ы байқ алады. Аталғ ан кө ріністер жұ лын мерезін дә лелдейді.

Холецистит - кө бінесе жедел басталады. Іш қ атты тү йреп ауырады. Ауру кө бінесе майлы тағ ам кабылдаумен байланысты басталады, қ арын кышқ ылы ө згермеген, анамнезінде ойық жара қ абынуы жоқ, кейде дене сарғ айғ ан.

Созылмалы аппендицитте іш ауруының мерзімдік кү шеюі, қ ұ сық, қ ыжылдау жоқ. Іштің ауыратын орны басқ а. Анамнезде бұ рын аппендициттің жедел тү рі орын алғ аны анық талады.

Ойық жара ауруының ағ ымы ойық жарадағ ы ө згерістерге сә йкес ө згеріп отырады - аурудың жағ дайы ауырлануы жақ саруымен алмасып тұ рады. Ойық жара тыртық танады немесе жаң а жаралар пайда болып, олардан қ ан ағ уы, жараның кө рші мү шелерге шабуы мү мкін, кейде ойық жараның тесілуі кездеседі. Диетаның жағ дайсыздығ ы асқ азан қ абынуын кү шейтеді.