Клиникалық жіктелуі

Жарық тың қ ақ пасы, жарық тың қ алтасы жә не жарық тың ішіндегі зат.

Жарық тың қ ақ пасы - немесе жарық тесігі - hiatus hernia жарық тың сыртқ а шығ атын тесігі. Оның тү рі, кендігі ә ртү рлі.

Дені сау адамдарда сыртқ ы жарық кақ пасы жоқ. Ө йткені шап жә не жамбас тесігінің аумағ ы, олардан шығ атын шә ует жү ретін жол жә не қ ан тамырларының жуандығ ына сай. Тек жарық пайда бола аталғ ан тесіктер жә не ө зектер кең ейіп 1-2 саусақ тар сиятын жарық қ ақ пасы пайда болады.

Жарық тың қ алтасы - saccus hernia - жарық қ ақ пасы арқ ылы тері астына шығ атын мү шені жабатын париетальды іш пердесі. Қ алтаның туа пайда болғ ан жә не жү ре пайда болғ ан тү рлері бар.

Қ алтаның іштей созылуы – немесе ішпердесінің эмбриональды қ алтасының сақ талуы - ішпердесінің қ ынапты бұ тағ ының (processus vaginalis) бітелмей ашық сақ талуы.

Туа пайда болғ ан жарық қ апшығ ы - бұ л жаң адан пайда болатын ішперденің қ алтасы. Бұ л жағ дайда алдымен жарық шығ атын аймақ тарда кішкене ойық пайда болады. Одан ә рі ойшық терең деп, ішперденің дивертикулы - қ алтасы пайда болады. Қ алта кең ейіп, адам кү шенгенде, жө телгенде, ауыр жү к кө тергенде шапта немесе санда жарық тө мпешігі кө рінеді.

Жарық қ алтасының – шұ ң қ ырын, ішкі мү шенің қ алтағ а енетін есігін, қ алтаның мойынын, денесін жә не тү бін бө леді.

Жарық қ апшығ ының пішіні домалақ, саусақ ша, сопақ т.б. болуы мү мкін. Капшық тың 2-3 бө ліктен қ ұ ралуы да мү мкін. Пайда болғ ан уақ ытына жә не жиі жарақ аттануына сә йкес жарық қ апшығ ының қ алың дығ ы ә р тү рлі болады. Ескірген, жиі қ ысылу, қ абыну ү рдістеріне ұ шырағ ан қ апшық тар қ атты, қ алың, айналасындағ ы тіндермен жабысқ ан.

Сурет №1. Қ ұ рсақ тың ішкі бетінің жә не жамбас қ уысының кө рінісі.

Жарык қ апшығ ындағ ы мү шелер - ә р тү рлі болуы мү мкін. Кө бінесе олар іштің ең қ озғ алғ ыш мү шелері: шарбы майы жә не ащы ішек, кейде тоқ ішек.

Ішпердеден тысқ ары жә не ішпердемен жартылай жабылғ ан мү шелердің жарық қ а енуі – сырғ анақ ты жарық деп аталады. Кө бінесе мұ ндай жарық тар соқ ыр ішекте болады да бұ л ішек жарық қ апшығ ының бір қ абырғ асын қ ұ райды.

Сырғ анақ ты жарық тың диагнозын анық тау қ иын, оны кө бінесе операция ү стінде шешуге мә жбү р боламыз.

Іш қ абырғ асының жарық тарының себептері кө п жә не олар ә р тү рлі жергілікті жә не жалпы себептер болуы мү мкін.

Жергілікті себептер анатомиялық ерекшеліктермен байланысты болса, жалпысебептер болып дене қ ұ рылысы, жағ дай туғ ызушы жә не туғ ызушы болып бө лінеді.

а) Анатомиялық себептер - іш бетіндегі ә лсіз, нашар орындар (кіндік сақ инасы, іштің орталық жолы, шап, сан каналдары т.б.).

Шап арнасы жә не онда орналасқ ан шап аралығ ы - ішкі қ исық жә не кө лденең еттер, тө менде - шап жалғ амы, артқ ы қ абырғ асы қ асағ а сү йегіне жабысқ ан кө лденең шандыр, ішкеріде - тік еттің жиегі арасында орналасқ ан аймақ ты атайды. Бұ л бұ лшық етпен толмағ ан ү ш бұ рышты аймақ шап ү шбұ рышы Фергюссон - Венгловскийдін ү ш бұ рышы деп аталады. Сау адамдарда бұ л ү ш бұ рыштың аумағ ы 4, 5 см ал биіктігі 3-4 см жетеді.

Сан арнасы - еттермен жабылмағ ан іш бетінің ә лсіз жері. Шап жалғ амынан жоғ ары Фергюссон-Венгловский ү ш бұ рышында ет жоқ, ал жалғ амынан тө мен аяқ қ а қ арай қ ан тамырлары (a. et v. femoralis) ө теді де, осы жұ қ а жерде сан арнасы орналасады.

Кіндік айналасында еттер жә не шандырлар жоқ тығ ынан бұ л аймақ іш бетінің ә лсіз аймағ ының бірі болып саналады. Кіндік тұ сы тек тері мен тыртық танғ ан тіндермен жә не ішпердемен жабылғ ан.

Іштің ақ сызығ ы - іштің тік еттерінің жалпақ шандырынан қ ұ ралғ ан. Бұ л сызық тө с шеміршегінен басталып кіндікке одан ә рі шап сү йегіне дейін жетеді.

Келесі ә лсіз аймақ Спигель жолы - кө лденең бұ лшық еттің жарты айшық секілді шандыры тұ сында орналасқ ан.

Пти жә не Грюнфельд ү ш бұ рыштары тұ стары да дененің ә лсіз орындары болатындығ ынан осы орындарда да жарық байқ алуы мү мкін.

б) Жағ дай туғ ызушы себептер - тұ қ ым қ уалаушы, жынысы, жасы, дене қ ұ рылысы, ішкі мү шелердің орналасуы, дене бұ лшық еттерінің жағ дайы. Кө бінесе жарық 20-40 жас арасындағ ы ер адамдарда (85%) кездеседі.

Ішкі мү шелердің ұ зын жалғ амалары мен шажырқ айларының ұ зындығ ы, олардың қ озғ алғ ыштығ ы, адамның жү деп-жадауы да себеп болады.

в) Жарық ты туғ ызатын себептер - жоғ арыда аталынғ ан жағ дайлар орын алғ ан сә тте келесі тудыратын себептер (ауыр жұ мыс жә не іш қ уысындағ ы қ ысымның кө терілуі) ә сер етсе жарық ауруы басталады. Іш қ ысымы жө телгенде, тү кіргенде, айкайлағ анда, зә р-дә рет шығ арғ анда кө теріледі.

Жарық ауруы халық арасында жиі тарағ ан. П.И.Тихов бұ л ауруы адамдардың 3-4% кездеседі деп санағ ан.

Жарық тың белгілері