Күтілетін нәтижелер

1. Рухани зияткерлік жә не шығ армашылық дарыны бар балалар санының артуы.

2. Біздің мектеп жастарының ә леуметтік қ ұ ндылық ө лшемін «білім» категориясы секілді мағ ынада кө теруге ө згерту.

3. Дарынды балалармен жұ мыс істеуде заманауи ә дістермен қ аруланғ ан педагог санының ө суі.

4. Оқ ушылардың шығ армашылық қ абілеттерін ашуғ а арналғ ан іс-шаралар ауқ ымын кең ейту.

5. Оқ ушылардың жобалық -зерттеу жұ мыстарын ұ йымдастыру.

6. Дарынды балалармен жұ мыс жасайтын педагогтардың біліктілігін арттыру

7. Дарынды балалармен жұ мыс істеу жү йесін жасау

8. Дарынды балалармен жұ мыс істеу ү шін оқ ытудың жаң а технологияларын жоспарлау мен жіктеу.

9. Дарынды балалармен жұ мыс жасаудың ә ртү рлі қ ырынан проблемалар шығ ару.

ДАРЫНДЫ БАЛАЛАРДЫ АЙҚ ЫНДАУ ЖӘ НЕ ДАМЫТУДАҒ Ы ЖҰ МЫС ІСТЕУДІҢ ЖОЛДАРЫ

“ Бізгекерегішындарындар. Нарық қ ол-аяғ ымыздық алайқ ыспасын, мемлекетө зінің таланттыұ лдарыменқ ыздарын, нағ ызә дебиетпенө нерінжасайтын тарланбозжү йріктерінқ олдауғ а, қ орғ ауғ аміндетті.” Н.Ә.Назарбаев.
I. Мақ саты:
Дарынды, қ абілетті, ынталыоқ ушылардың арасындаматематикалық ойдың дә режесінарттыратү су, теориялық білімдітерең дету, математикағ абейімі, қ ызығ ушылығ ыбароқ ушылардың практикалық дағ дысындамыту, шығ армашылық қ абілеттерінтерең дету, ғ ылымжолынабағ ытбағ дарберу.

II. Жұ мысты жү ргізу ә дісі:
1. Оқ ушыларды қ абілетіне қ арай топтау ә дісі.
2. Ү йге жеке тапсырмалар беру.
3. Аптасына бір рет қ осымша сабақ қ а шақ ыру.
4. Сиқ ырлы квадрат жә не ребустар шешу.
5. «Кенгуру», «Ақ бота» есептерін шығ арту арқ ылы оқ ушы қ абілетін шың дау.
6. Қ азақ тың байырғ ы қ ара есептерін шығ арту арқ ылы оқ ушыны шешендікке, сө здің мағ ынасын тануғ а баулу.
7. Геометриялық фигуралар туралы тү сінігін дамыту.
III. Кү тілетін нә тиже:
1. Пә ндік олимпиадаларғ а, ғ ылыми жоба жарыстарына, пікір сайыс ойындарына қ атыстыру Ойы ұ шқ ыр, қ иялы жү йрік оқ ушыны табу.
2. Олимпиададан, «Кенгуру», «Ақ бота» байқ ауларынан жетістікке жету.
Егеменді елдің ертең і оқ у білімінің терең дігімен ө лшенеді. Толассыз, ү здіксіз ө згеріп тұ рғ ан ә лем адамнан да қ абілет пен қ ажеттіліктерді толассыз, ү здіксіз дамытуды талап етеді. Елбасымыз Н.Ә.Назарбаевтың «Қ азақ стан халқ ының ә л-ауқ атын арттыру-мемлекеттік саясаттың басты мақ саты» атты Қ азақ стан халқ ына Жолдауында «Білім беру саласының басты міндеті-2010 жылғ а дейінгі білім беруді дамыту жө ніндегі мемлекеттік бағ дарламаны орындай отырып, осы саланың сапалы қ ызмет кө рсету аясын кең ейту» деп атап кө рсетті.
Қ азақ стан Республикасының «Білім туралы» Заң ында «Білім беру жү йесінің басты міндеті-ұ лттық жә не жалпы азаматтық қ ұ ндылық тар, ғ ылым мен практика жетістіктері кезінде адамды қ алыптастыруғ а жә не кә сіби шеберлігін шың дауғ а бағ ытталғ ан білім алу ү шін қ ажетті жағ дайлар жасау: оқ ытудың жаң а технологияларын енгізу, білім беруді ақ параттандыру, халық аралық ғ аламдық коммуникациялық желілерге шығ у» деп білім беру жү йесін одан ә рі дамыту міндеттері кө зделеді. Қ азіргі қ оғ амдағ ы ә леуметтік-экономикалық ө згерістер білімді жә не білімін практика жү зінде қ олдана білетін қ оғ ам мү шелерін талап етеді. Сондық тан мектептің міндеті оқ ушылардың шығ армашылық қ абілеттерін барынша ашып, қ ызығ ушылығ ын арттырып, ө здігінен білім алуғ а қ ұ штарлығ ын туғ ызу, ө з бетінше іздене алатын шә кірт дайындау. Ол ү шін сабақ қ ұ рылымы кө п тү рлі оқ ыту ә дістерімен толық тырылып, мұ ғ алімнің де дайындығ ы, ізденісі жоғ ары дең гейде болуы керек. Оқ ушының пә нге деген қ ызығ ушылығ ын арттыру-мұ ғ алімнің ө з ең бегін ұ тымды ұ йымдастыра отырып, жаң а сабақ ү лгілерімен оқ ушыларды шығ армашылық қ а ізденуін қ алыптастыру. Оқ ушыларды шығ армашылық қ а баулуда алғ ан білімді практикада қ олдануда, пә ннің кү нделікті ө мірмен байланысын нығ айтуда математика пә нінің алатан орны ерекше. Математиканың заң дары мен ережелері табиғ ат пен ө мірден алынғ ан жә не бү кіл адамзатқ а ортақ. Математика пә нінің мұ ғ алімінің міндеті еліміздің халық шаруашылығ ын дамытудағ ы ғ ылыми-техникалық прогресті жеделдетудің маң ызы: материалдық техникалық базасын жасаудың ө ндірістің тиімділігін арттырудағ ы, ауылдың материалдық жә не мә дени дең гейін кө терудегі математика ғ ылымының маң ызы мен ролін кө рсету.
Мектептің жоғ ары сатысында бағ дарлы оқ ытудың негізгі мақ саты – жоғ ары сынып оқ ушыларының кә сіптік бейімділігіне, ынтасы мен қ ызығ ушылығ ына, таң дауына қ арай оқ ыта отырып, орта жә не жоғ ары кә сіптік білім беру мекемелерімен сабақ тастық ты қ алыптастыру, білім беру бағ дарламаларындағ ы жеке пә ндерді терең детіп оқ ыту. Математикада қ олданбалы курсы оқ ытуда оқ ушылардың жас ерекшеліктері мен мү мкіндіктері, пә нге деген ұ мтылыстары, оны мең геру дең гейлері ескеріледі.
Математика сабағ ында теориялық материал мен есеп шығ ару материалын тығ ыз байланыстырып, оқ ушының нақ ты да жү йелі математикалық бейімділік дағ дысын қ алыптастырады. Себебі бұ л дағ ды математиканы ә рі қ арай мең геруіне, оны ө мірде, кә сіпте қ олдануғ а қ ажет болады. Оқ ушылар жаң а теорияның, материалдық қ ажеттілігіне, ө мірдегі пайдасына енуі керек.

Дарынды балаларды анық тау

1. Баланың қ ызығ ушылығ ы мен бейімділігіне
барынша сә йкес келетін қ ызмет аясында баланың
іс-ә рекетіне талдау жү ргізу.

2. Дамытушылық жағ ынан ық пал ете отырып
баланың психологиялық кедергілерін жоюғ а
мү мкіндік беретін тренингтік ә дістерді пайдалану.

3. Баланың дарындылық белгісін оның психологиялық дамуының нақ ты дең гейіне ғ ана емес, сондай-ақ оның болашақ тағ ы даму мү мкіндігін де есепке ала отырып бағ алау.

4. Жұ мыс нә тижесін талдау, бақ ылау, ә ң гімелеу, мұ ғ алімдер мен ата-ананың сипаттамалық бағ алары.

5. Тү рлі ақ парат алу кө здерін пайдаланып бала қ абілетін кең кө лемде қ амтуғ а мү мкіндік беретін баланың мінез-қ ұ лқ ы мен іс-ә рекетін жан-жақ ты бағ алаудың кешенді сипаты.

Білім беру жү йесінде жаң аша мазмұ н беру арқ ылы жан-жақ ты дамығ ан шығ армашыл, рухани ой ө рісі кең жеке тұ лғ аны тә рбиелеу міндеті тұ р.

Оқ ушының дарындылығ ын анық тауда тө мендегідей ә діс-тә сілдерді қ олданамыз.

— Баланың отбасы жағ дайын зерттеу

Шығ армашылық қ абілетін анық тау

— Сауалнамалар психо-диагностикалық тренингтерді ө ткізу

— Ата-анасымен ә ң гімелесу

— Ғ ылыми жоба жарыстарына, кө рмелерге, жә рмең келерге, пікір-сайыс ойындарына қ атыстыру.

Дарынды балалармен жұ мыс жү ргізуді ұ йымдастырудың критерийлері

Нормативті-қ ұ қ ық тық қ ұ жаттар;
Ғ ылыми-ә дістемелік қ ызмет тү рлері (ауысымды мектептердегі жұ мыс жоспары, диагностикалық ә дістемелер, инновациялық технология, олимпиада тапсырмалары, ұ сыныстар);
Ақ параттық қ ызмет;
Мектеп басшыларының, мұ ғ алімдердің жұ мыс жү ргізуге дайындығ ы;
Білім мекемелерінің ө суі; (эксперимент тү рлері, ауысымдық мектеп, резерв мектебі, банк, т.б.)

— дарындылық ты анық тау, дамыту мә селесіне ерекше кө ң іл бө леді жә не сол бағ ытта талмай жұ мыс жасайды;
— олар дарынды оқ ушығ а қ осымша терең детілген бағ дарламалар жасай алады жә не олардың ө здігінен жұ мыс істеуіне, шығ армашылық ізденістеріне қ ажетті кең естер бере алады;

— жұ мысқ а қ ажетті материалдар мен тиімді ә дістерді таба біледі жә не жұ мыстың мақ сатын нақ ты қ оя біледі;

— оқ ушығ а дұ рыс бағ ыт беру арқ ылы оның ғ ылыми -зерттеу жұ мысымен айналысуына кө мек жасай алады;

— педагогикалық ү рдісті диагностика лау жұ мысын жү ргізе алады жә не оларды бір-бірімен байланыстыра алады;

- дарындылық ты анық тауда ә р тү рлі психо- диагностикалық ә дістемелерді, ал дамытуда оқ ытудың ә р тү рлі жаң а технологияларын тиімді қ олдана біледі.

Оқ у мекемесінде мектеп басшылар тарапынан дарындылық ты дамытуда ғ ылыми-ә дістемелік қ олдау кө рсетіліп отырғ ан, ө зіндік дайындығ ы бар ұ стаз тө мендегі қ асиеттерімен дараланады:
Дарындылық ты анық тау, дамыту мә селесіне ерекше кө ң іл бө леді, сол бағ ытта талмай жұ мыс істейді;
Қ осымша бағ дарламалар жасай алады, оқ ушы шығ армашылығ ын дамытуда, ө здігімен жұ мыс істеулеріне қ ажетті кең естер бере алады;
Жұ мысқ а қ ажетті ақ парат жә не тү рлі ә діс-тә сілдерді ү немі тауып, тиімді пайдалана алады;
Педагогикалық ү рдісті диагностикалау жұ мысын жү ргізе алады, одан қ орытынды шығ арып отырады;
Мұ ндай мұ ғ алімнің жұ мысы ү немі нә тиже беріп отырады!
Мұ ғ алімнің бағ ыт-бағ дарына қ ойылатын талаптар:
Дарынды оқ ушымен жұ мыстың ә леуметтік қ ажеттілігін сезінуі;
Оқ ушымен қ арым-қ атынастың болуы;
Нә тижелі ә діс-тә сілдерді талмай іздеп, пайдалану;
Дарынды оқ ушының ата-анасымен тығ ыз байланыста болуы.

Мұ ғ алімнің біліміне қ ойылатын талаптар:
Пә нін мемлекеттік стандарт дең гейінен жоғ ары дең гейде білуі;
Қ ызмет нысанын, педагогикалық ү рдісті білуі;
Жеке тұ лғ а теориясын, оны қ алыптастырудың ә діс-тә сілдерін білуі;
Заман талабына сай жаң а технологияларды білуі;
Дарынды оқ ушының оқ уда ғ ана емес, басқ а да кө рсеткіштеріне кө ң іл бө луі;
Шығ рамашылық тапсырмалар дайындай білуі т.б.
Мұ ғ алімнің іскерлігіне қ ойылатын талаптар:
Дарынды анық тау ә дістерімен жұ мыс жасай алуы;
Дарынды оқ ушыны (жекелей жә не топпен) оқ ытуғ а арналғ ан терең детілген бағ дарлама қ ұ растырып, тұ рақ ты жұ мыс жү ргізе алуы;
Дарынды оқ ушыны зерттеуге психодиагностикалық кү нделік жү ргізуі;
Оқ ытудың инновациялық технологияларын, дифференциалды ә дісін қ олдана білуі;
Оқ ушылармен қ арым-қ атынасты психологиялық тұ рғ ыда сауатты орната білуі;
Дарынды оқ ушыны оқ ытудың нә тижесін нақ ты бағ алай білуі;
Дарынды оқ ушының ғ ылыми-ізденіс жұ мыстарына жетекшілік жасай білуі;
Дарынды оқ ушыны олимпиадалар мен сайыстарғ а дайындауда жетістікке жете алатында дең гейде дайындай алуы;
Дарынды оқ ушының ата-анасына педагогикалық психологиялық кө мек кө рсете білуі.
Арнайы дайындық тан ө тпеген мұ ғ алімдер дарынды оқ ушымен жұ мыс жү ргізгенде тө мендегі қ иындық тырды кездестіреді:
Кө птеген жағ дайда ұ стаздар дарынды оқ ушығ а немқ ұ райды қ арайды жә не олардың ішкі жан дү ниесіне ү ң іле алмайды;
Диагностикалық ә дістерді білмегендіктен, дарынды оқ ушыны анық тауда тө мен нә тижелер кө рсетеді;
Дарынды оқ ушымен жекелей, арнайы жұ мыс жргізілмейді;
Дарынды оқ ушыларғ а тапсырма дайындағ анда олардың қ иындығ ына, сапасына емес, кө птігіне кө ң іл бө лінеді;
Дарынды оқ у оқ у жағ ынан емес, тә рбие жағ ынан да мұ ғ алімге қ иындық туғ ызады;
Дарынды оқ ушымен жұ мыс жү ргізуде ғ ылыми-зерттеу жұ мыстарының қ ажеттілік дең гейі.
Дарындылық мә селесін зерттеушілердің ең бектері кө п болғ анымен, дарындылық тың мә н-мағ ынасы жө нінде олар ортақ бір пікірге келе қ оймады. Сондық тан да, біз баланың дарындылығ ы деп, оны ө з қ ұ рдастарымен салыстырғ анда бірдей жағ дайда білім игеру дең гейінің шоғ ырлығ ымен аса ерекше байқ алатын шығ армашылық қ абілетінің байқ алуы деп тү сінеміз.
Дарындылық қ а педагогикалық энциклопедияда тө мендегідей анық тама берілген: «Дарындылық -белгілі бір ә рекет саласында ерекше жетістікке жеткізетін адам қ абілеті дамуының жоғ ары дең гейі».
В.Крутецский ө зінің математикалық қ абілеттіліктің қ ұ рылымын зерттеген ең бегінде: «Егер қ абілеттіліктер деген ұ ғ ымды жеке психикалық қ асиеттер деп тү сінсек, онда дарындылық дегенді адамның ерекше қ абілетінің жиынтығ ының бірлігі деуге болады», -деп тұ жырымдады.
Дарындылық ұ ғ ымымен қ атар шығ армашылық, талант, данышпандық ұ ғ ымдары да бар.
Шығ армашылық -ө зінің жаң ашылдығ ымен, ө згешелігімен ерекшеленетін ө нім алуғ а мү мкіндік жасайтын, жеке тұ лғ а бойындағ ы қ абілеттіліктің, білім мен біліктіліктің болуы.
Талант-қ абілеттіліктің ең жоғ ары дең гейі.
Данышпандық -қ оғ ам ө мірінде тарихи маң ызы бар, шығ армашылық пен сипатталатын дарындылық тың жоғ ары дең гейі.
Сө зімді қ орытындылай келіп Болашақ та Қ азақ станды ә лемдегі бә секеге барынша қ абілетті 50 елдің қ атарына қ осатын қ ұ діретті кү ш – білімге тә н болса, білімді тиянақ ты мең герту, шығ армашыл шә кірт тә рбиелеу басты ұ стаздың міндеті демекпін.

Пайдаланылғ ан ә дебиеттер:

1. Гильбух Ю.З. Умственно одаренный ребенок. — Киев, 1993.
2. Дарынды тану жә не оқ ыту мә селелері // Қ азақ стан мектебі. — 2002 — №1-2. –Б. 23-26.
3. Кулемизина А.В. Детская одаренность: психолого-педагогическое исследование. – Томск, 1999.
4. Қ абілет туралы тү сінік//Психология. Қ. Жарық баев. — Алматы, 1982.
5. С.Елубаев «Қ азақ тың байырғ ы есептері»

Ә леуметтік педагогтың мектептегі іс-ә рекеті