Тамақтандыру тәртібі

Тә уліктік тамақ тану қ ұ рамын ағ заның кү нделікті энергетикалық шығ ынына, оның қ ажеттілігіне байланысты (қ анша ақ уыз, май жә не т.б.) қ ұ ру керек. Тә уліктік тамақ тандырудың қ ұ ндылығ ы ағ заның қ ажеттілігіне сә йкес келуі. Ағ заның жалпы энергетикалық шығ ыны негізгі алмасу мен қ осымша алмасудан тұ рады.

Негізгі энергиялық шығ ын алмасуы барлық ішкі ағ заны жә не ағ заның бұ лшық ет жұ мысын психологиялық тыныштық та 12-16 сағ аттан соң 18-20° С температурада қ алыпты жағ дайда ұ стап тұ ра алады. Зат алмасу ағ за иесінің жынысына, жасына тә уелді болады. Ер адамда зат алмасу ә йелдерден гө рі 10-15 есе кө п, егде адамдарда тө мен.

Қ осымша зат алмасу энергияның жұ мсауымен белгілі бір жұ мыс тү рін анық тайды. Ағ заның энергетикалық шығ ыны килокалориямен (ккал) есептеледі.

Тағ амның қ ұ рамы, азық -тү ліктің калориялығ ы арнайы кестемен белгіленген.

Тағ ам қ ұ рамындағ ы калорияны ағ заның физиологиялық қ ажеттілігіне сай қ ұ ру қ ажет. Тағ ам қ ұ рамының калориялығ ына қ арамастан, тағ ам мө лшері оны қ абылдағ ан кезде асқ азанды қ анағ аттандырып, тойымдылық сезімін тудыру керек. Тоқ шылық сезімі асқ азандағ ы тағ амның ыдырау ұ зақ тығ ына байланысты болады. Ең алдымен кө мірсулары, одан кейін ақ уыздар, ең соң ынан майлар ыдырайды. Қ орытылғ ан тағ амнан кейін тоқ шылық сезімі, ұ сақ талғ ан немесе жаншылғ ан тағ амдарғ а қ арағ анда ұ зақ қ а созылады.

Асқ азанды қ атты тітіркендіруші, асқ азан сө лін еріксіз бө леді (ащы, дә мдегіштер мен спиртті сусындар).

Кез келген диета тағ амның мынандай ерекшелігін негізге ала отырып қ ұ рылуы керек:

1. Калориялығ ы (қ ұ ндылығ ы) мен химиялық қ ұ рамы (белгілі бір ақ уыз мө лшері, майлар, кө мірсулар, минералды заттар, дә румендер).

2. Тағ амның физикалық қ асиеттерін (кө лемі, салмағ ы, температурасы).

3. Рұ қ сат етілген тағ амдар жеткілікті кө лемде кіргізіледі.

4. Тағ амның ерекше ө ң делген тү рі.

5. Тамақ тандыру тә ртібі.

Сонымен қ атар диетотерапияда басқ а тә сілдер кең тү рде қ олданылады:

" Қ орғ аншақ тау" принципі - азық -тү лік қ ұ рамындағ ы кейбір факторларды шектейді, олардың қ ұ рамында ағ заның кейбір мү шелеріне тітіркеніш ә сер ететін немесе паталогиялық процесті қ олдайтын (механикалық, термиялық, химиялық тітіркендіргіштер) болмауы керек. Бұ л (асқ азан, ішек) ауруында қ олданылатын диетотерапияның басты принципі.

" Жаттық тыру" принципі қ атаң сақ талатын алғ ашқ ы диета қ ұ рамын кең ейтуден тұ рады, бұ л біржақ ты толық қ анды емес.

Бұ л жең іл тағ амды диетаны қ олдану арқ ылы іске асады. Олар калориялығ ы шектелген немесе химиялық қ ұ рамы қ айта тү зілген тағ амдардан тұ рады. Олар (қ орғ аншақ тауды) қ амтамасыз етеді, сонымен қ атар алмасудағ ы ауытқ ушылық ты реттейді. Оларды 1 рет 7-10 кү н аралығ ында белгілейді.

" Коррекция" немесе " тү зету" принципі - диетадан ауруды ө рбітетін кейбір тағ амдардың мө лшерін азайту не мү лде алып тастау. Мә селен, қ ант диабеті. Кейде бір коррекцияның кө мегі арқ ылы қ андағ ы қ ант қ ұ рамының реттелуіне ә келеді.

Емдеу-сауық тыру мекемелері емдеу барысында диетаны пайдаланады, бұ л ә діс арнайы Азық -тү лік институтында нө мірлі жү йемен белгіленеді.

Тамақ тандырудың ең тиімді тү рі, кү ніне 4 рет тамақ тану қ ажет. Тамақ тану аралығ ы 4-5 сағ аттан аспауы керек. Ақ уызғ а бай тағ ам тү рлерін белсенді жұ мыс кезең інде таң ертең жә не кү ндіз қ олдану тиімді. Ұ йық тар алдында жү йке жү йесіне ә сер ететін тағ амдарды (ащы тұ здық тар, кофе, какао) қ абылдамау керек. Кешке асты ұ йық тағ анғ а дейін 1-3 сағ ат бұ рын ішкен дұ рыс. Ac жақ сы сің у ү шін оны қ абылдар алдында аздап демалып алғ ан тиімді. Ac қ абылдар алдында шө л басып алу керек, ө йткені сусызданғ ан ағ за асқ азанның ас қ орыту қ абілетіне кедергі жасайды. Тағ амды жең іл ас тү рінен бастап (ә р тү рлі тұ здық тар) қ абылдағ ан жө н, олар асқ азан сө лінің жең іл бө лінуіне ә сер етеді, ал керісінше майлы ас асқ азан безінің сө л бө луін тежейді. Асты асық пай мұ қ ият шайнап жеген дұ рыс.