Білім беру тәрбиелеу дамыту нәтижелерін ынталандыру бақылау нәтижеоерін талдау

Білім беру[1] — тиісті оқ у орны арқ ылы ғ ылыми мағ лұ мат беріп, адамның танымын, білімін, дағ дысын, дү ниеге кө зқ арасынжетілдіру процесі; қ оғ ам мү шелерінің мә дениетін дамытудың негізгі шарты; мақ саты - қ оғ ам мү шелерінің адамгершілік, интектуалды, мә дени дамуында жә не олардың денесінің дамуында, кә сіптік біліктілігінде жоғ ары дең гейге қ ол жеткізу болып табылатын тә рбие мен оқ ытудың ү здіксіз процесі; жү йеге келтірілген білім, іскерлік дағ ды жә не ойлау тә сілдері кө лемін мең геру процесі мен нә тижесі. Білімділіктің басты ө лшемі - білімнің жү йелілігі, ойлаудың жү йелілігі мен логикалылығ ы.[2]

Білім беру жү йесінің басты міндеттері — ұ лттық жә не жалпыадамзаттық қ ұ ндылық тар, ғ ылым мен практика жетістіктері негізінде жеке адамды қ алыптастыруғ а, дамытуғ а жә не кә сіпке ү йретуге бағ ытталғ ан біліммен қ амтамасыз ету болып табылады. Білім беру оқ ыту мен ө з бетінше іздену негізінде жү зеге асырылады. Оқ у-ағ арту жұ мысы Қ азақ станда ерте заманнан басталғ ан. Ә сіресе, отырық шы аудандарда орта ғ асырлардың ө зінде-ақ (7 — 8 ғ -лар) кө птеген мектептер мен медреселер (мұ сылмандық бастауыш оқ у орындары), діни білім беретін жоғ ары оқ у орындары жұ мыс істеген. Атақ ты Ә бу Наср ә л-Фараби Отырар медресесінде, Махмұ т Қ ашқ ари, Жү сіп Баласағ ұ ни, Ахмет Йү гінеки, Қ ожа Ахмет Иасауи, т.б. ұ лы ойшылдар діни медреселерде оқ ып, білім алғ ан. 18 — 19 ғ -ларда мұ ндай медреселер Қ азақ станның барлық аймағ ында ашыла бастады. 19 ғ -дың 2-жартысында Білім беру ісі ү ш тү рлі бағ ытта дамыды:

1) қ адим мектептері — мұ сылмандық дә стү рлі діни мектептер;

2) орыс-қ азақ мектептері; 3) жә дит мектептері — ә р тү рлі ғ ылым салаларын оқ ытатын жаң ашыл бағ ыттағ ы мұ сылмандық мектептер. икипедия — ашық энциклопедиясынан алынғ ан мә лімет

Тә рбие, тә лім-тә рбие – жеке тұ лғ аның адамдық бейнесін, ұ намды мінез-қ ұ лқ ын қ алыптастырып, ө мірге бейімдеу мақ сатында жү ргізілетін жү йелі процесс.

Бесік тә рбиесі, балдырғ ан тә рбиесі, ө рен тә рбиесі, жасө спірім тә рбиесі, жастар тә рбиесі бір-бірімен жалғ асып, ө з ерекшеліктерімен жү зеге асырылады. Тә рбиенің мақ саты адам бойында ізгілік, инабаттылық қ асиеттерін жә не тіршілікке қ ажетті дағ дылар қ алыптастыру болып табылады

Дамыту (градация)- алдың ғ ы сө зден соң ғ ы сө здің, алдың ғ ы ой-пікірден кейінгі лебіздің, ә депкі қ ұ былыстан екінші қ ұ былыстың екпін қ уатының кү шейіп, ө сіп отыруы. Бұ лкө ркемдік тә сіл қ ұ рылыс, жү йесі ұ қ сас бірың ғ ай сө йлемдердің іріктеліп шығ уына, ой-пікірдің ө ткір, ә серлі айтылуына ә рі мағ ыналық ө рістің кең еюіне кең еріс ашады.Абайдың «Келдік талай жерге енді» деген ө лең індегі «Сергі, кө ң ілім, сергі енді!», «Ұ ш, кө ң ілім, кекке, кергі енді!», «Ө рбі, сезім, ө рбі енді!» деген шумақ аралық жолдар дамытуғ а қ ұ рылғ ан. Сондай-ақ, ақ ынның Отыз жетінші сө зінде: «Биік мансап - биік жартас, ерінбей ең бектеп жылан да шығ ады, екпіндеп ұ шып қ ыран да шығ ады...» немесе Бесінші сө зіндегі «Кө кірек толғ ан қ айғ ы кісінің ө зіне де билетпей, бойды шымырлатып, буынды қ ұ ртып, я кө зден жас болып ағ ады, я тілден сө з болып ағ ады» деген жолдары да дамыту ә дісіне жатады

Ынталандыру дегеніміз-адамның ішіндегі белгілі ынталарды оята отырып, оны нақ ты іс-ә рекеттерге ұ мтылдыру мақ сатымен адамғ а ә сер ету процесі. Ынталандыру адамды басқ арудың негізін қ ұ райды. Басқ арудың тиімділігі кө п дә режеде, қ аншалық ты ынталандыру процесі табысты жү ретініне байланысты. Ынталандырудың қ андай мақ саттары бар екендігіне байланыыты оны екі негізгі тү рге бө луге болады:

адамғ а сыртқ ы ә сер ету жолы арқ ылы іс-ә рекетке белгілі ынталарды туғ ызады. Олар адамды белгілі қ алайтын нә тижесіне ә келетін нақ ты іс-ә рекет жасауғ а тү рткі болады. Ынталандырудың мұ ндай тү рінде адамды қ андай себептер қ алайтын іс-ә рекеттерді жасауғ а тү рткі ететін жә не сол себептерді қ алай шығ ару керек екенін білу керек. Ынталандырудың бұ л тү рі кө п жаң дайда сауда мә міленің тү рін еске тү сіреді: «Мен сағ ан сенің қ алайтының ды беремін, ал сен мағ ан мен не қ алайтынымды». Егерде екі жақ та да қ атынасу нү ктелері болмаса, онда ынталандыру процесі де іске аспайды.

адамның нақ ты ынталандырушылық қ ұ рылымын қ алыптастыру. Бұ л жағ дайда басты кө ң іл субъектінің қ алауы бойынша ынталандыруды кү штейтін жә не керісінше адамды тиімді басқ аруғ а бө гет жасайтын кейбір себептерді азайту керек. Ынталандырудың бұ л тү рі тә рбиелендіруші жә не білім беруші сипатта, сонымен қ атар кө п жағ дайда адамның қ ызметінің нә тижесінде кү тілетін нақ ты қ орытындылар мен іс-ә рекеттерімен байланысты болады. Ынталандырудың екінші тү рі оны жү зеге асыру ү шін кө п кү ш-жігер, қ абілеттілікті талап етеді, бірақ та оның нә тижелері кө бінесе ынталандырудың бірінші тү рінен асып кетеді. Оны ұ ғ ып алғ ан жә не ө з тә жірибелерінде қ олданатын ұ йымдар ө з жұ мыскерлерімен нә тижелеу жә не басқ аларына қ арағ анда табыстылау басқ ара алады.

Ынталандыру келесі қ ызмет сипаттамаларына ә сер етеді: кү ш салу, тырысу, қ айсарлық, адалдық, бағ ыттылық.

1. Бір жұ мысты адам ә р тү рлі кү ш-жігер жұ мсап істей алады. Ол барлық кү шін салып жұ мыс істеуі жартылай кү ш салып жұ мыс істеуі, оң айлау жұ мысты алуы немесе ө те кү рделі шешімді іздеуі мү мкін. Бұ л адам ө зінің жұ мысын атқ аруғ а салғ ан кү ш-жігер шынында қ аншалық ты ынталандырылуына байланысты.

2. Адам ұ йымда ө з рө лін атқ арудың ә р тү рлеріне тырыса алады. Бір адам ең бегінің сапасына қ алай болса солай қ арауы мү мкін, ал басқ а адам бә рін жақ сы жасауғ а, толық қ айтарымдылық пен істеуге, жұ мыстан ауытқ ып кетпеуге, ө з мамандығ ын жоғ арылатуғ а, ө з қ абілеттіліктерін жетілдіруге тырысады.

бақ ылау — зерттеу не тексеру ә дісі. Бақ ылау арнайы жоспар бойынша жү ргізіледі. Жоспарда Бақ ылаудың мақ саты мен міндеттері, объектісі (сабақ, саяхат, лабораториядағ ы, шеберханадағ ы, оқ у-тә жірибе учаскесіндегі оқ ушылардың жұ мыстары), жү ргізу ә дісі мен жолдары дұ рыс кө рсетілуі тиіс. Ғ ылыми негізде шығ армашылық пен жасалғ ан жоспар зерттеу жұ мысының нә тижелі болуына игі ә сер етеді. Ғ ылыми Бақ ылау зерттелетін педагогикалық қ ұ былысты дұ рыс ә рі дә л жазып алуды талап етеді. Сондық тан Бақ ылаудың нә тижесі зерттеушінің педагогикалық іскерлігіне, қ абілетіне жә не сауаттылығ ына байланысты. Зерттелетін тақ ырыптың мақ саты мен мазмұ нына қ арап, Бақ ылауды жаппай жә не ішінара жү ргізуге болады

14) Лекция оқ у ә дістемесі. Лекцияның анық жү йесі жә не мазмұ ндау логикасы, жоспардың болуы, оғ ан қ атал бағ ыну, жоспардан ауытқ у жә не т.б. Тақ ырыпқ а байланысты ә дебиеттерді айту – лекцияның басында, оның барысында немесе соң ында; негізгі жә не қ осымша немесе тек негізгі ә дебиет беріледі; ұ сынылғ ан ә дебиетті таң даудың дұ рыстығ ын бағ алау жә не т.б. Барлық жаң а терминдердің жә не ұ ғ ымдардың ұ ғ ымдылығ ы мен тү сініктілігі. Дә лелділігі мен қ исындылығ ы. Негізгі ойлар мен тү йіндерді бө ліп кө рсету. Пысық тау тә сілдерін пайдалану – қ айталау, тү сінігін тексеруге сұ рақ тар қ ою, игеру жә не т.б., лекцияның соң ында ә р мә селені қ арап болғ ан соң, қ орытындысын шығ ару жә не т.б. Кө рнекі қ ұ ралдарды, оқ ытудың техникалық қ ұ ралдарын (ОТҚ) пайдалану. Дә ріскердің тірек материалдарды пайдалануы жә не т.б.

15) Оқ у процесін ұ йымдастыру формалары
Оқ у процесі ə рқ илы ұ йымдастырылуы мү мкін. Оның ұ йымдастырылу формалары да сан тү рлі: сабақ (дə стү рлі тү сінімде), дə рісбаян, семинар, конференция, зертхана-практикалық дə ріс, практикум, факультатив, оқ у саяхаты, курстық жоба, дипломдық жоба, ө ндірістік практика, ө зіндік ү й жұ мысы, кең ес, емтихан, сынақ, пə н ү йірмесі, шеберхана, студия, ғ ылыми қ оғ ам, олимпиада, конкурс жə не т.б.
Қ азіргі заманда еліміз мектептері тə жірибесінде оқ ушыларғ а келелі тə лім-тə рбие берудің бірден-бір формасы да, қ ұ ралы да– сабақ ө з маң ызын жойғ ан емес.
Сабақ – оқ у процесін ұ йымдастырудың ең тиімді формасы. Бұ л оқ у барысында педагог дə л белгіленген уақ ыт аралығ ында оқ ушылардың тұ рақ ты тобымен (сыныбымен) шə кірттерге игерілуі тиіс пə н негіздерін қ абылдауына тиімді жағ дайлар жасап, қ ажетті жұ мыс тү рлерін, қ ұ рал-жабдық тары мен ə дістерін қ олданып, танымдық жə не басқ а да іс-ə рекеттерді ұ йымдастырады, онымен бірге оқ ушыларды тə рбиелеп, олардың шығ армашыл қ абілеттері мен рухани кү штерінің кө зін ашып, жетілдіріп, дамыта тү седі.
Ə р сабақ негізгі бірліктерден қ ұ ралады.Олар – жаң а материалды тү сіндіру, бекіту, қ айталау, білім, ептілік, дағ дыларды тексеру. Бұ лардың ə рбірі мұ ғ алім мен оқ ушының қ андай да ө зіндік сипатына ие іс-ə рекетімен ұ штасады. Аталғ ан бірліктер сан қ илы байланысқ а тү сіп, сабақ қ ұ рылымының, оның кезең дері арасындағ ы кө птеген сан жə не сападағ ы кө рініс береді.
Сабақ қ ұ рылымы – бұ л белгілі бірізділікті жə не ө зара қ арым-қ атынасқ а келген дə ріс бірліктерінің байланыс тұ тастығ ы. Қ ұ рылым ə рқ ашан дидактикалық мақ сатқ а, оқ у материалының мазмұ нына, оқ ушылардың жас айырмашылық тары мен ұ жым сипатындағ ы сынып ерекшеліктеріне тə уелді. Сабақ қ ұ рылымының кө птү рлілігі сабақ типтерінің де сан алуандығ ына жол ашады.
Бү гінгі дидактикада сабақ типтерінің жалпылай қ абылданғ ан нақ ты классификациясы жоқ. Мұ ның басты себебі – сабақ та мұ ғ алім мен оқ ушы арасындағ ы ө зара байланысқ а тү сетін ық палдас іс-ə рекеттердің алдын ала болжамғ а келе бермейтін кү рделілігі мен кө п тараптылығ ында.