Техникалық - экономикалық негіздеу есебі

Техникалық -экономикалық негіздеу есебі мекеменің қ ұ рылыс негізіндегі экономикалық негізі ү шін жә не ғ имараттар мен ү ймереттердің техникалық -экономикалық негізі ү шін қ ұ рылады.

Қ ұ рылыстың есептеу бағ асы техникалық -экономикалық есеп заң ымен қ арастырылады жә не ол пландық капиталдық қ ұ рылыс қ ұ рғ анда саналады жә не қ ұ рылстағ ы ғ имаратты жобалағ анда қ ателігі аз болуы керек.

Топографиялық -геодезиялық ө ндірістің экономикалық -ұ йымдастыру ерекшеліктері тө мендегілерге:

1) Ө ндіріс технологиясы;

2) Ең бек объектілерінің физикалық -географиялық жә не экономикалық талаптарының ә ртү рлілігі;

3) Ең бектің ө зінің ерекше сипаттамасына, жұ мыстың тү рлері мен процестерінің соң ғ ы нә тижелерінің мазмұ ны мен белгіленуінің ерекшеліктерімен байланысты.

Ө ндіріс технологиясымен келісілген ерекшеліктер ең алдымен далалық жә не камералдық жағ дайларда жұ мыс істеудің кезектілігінің қ арастырылуымен байланысты. Бірақ, далалық жұ мыстардың орындалуы қ оршағ ан ортаның (жер бедері, ө сімдік жамылғ ысы, климат жә не т.б.) ә серімен байланысты жә не ұ зақ тығ ы далалық мерзіммен шектелген. Мерзімділік, далалық жұ мыстың орындалуының экспедициялық қ ажеттілігін ескертеді. Далалық жұ мыстардың экспедициялық сипаты бө лімше ішінің жә не бө лімшенің ө зінің жұ мыс орындарының тарамдалуымен, сонымен қ атар орындаушылардың ү немі орын ауыстыруымен сипатталады. Ө ндіріс мерзімділігі ең бек кү шінің қ олданылуының тиімділігін тө мендетеді. Далалық жұ мыстар ө ндірісінде бар негізгі қ орлар (аспаптар, қ ұ ралдар, қ ұ рал-жабдық тар) далалық мерзімділік уақ ыт аралығ ында ғ ана қ олданылады, ал басқ а жағ дайларда қ олданылмайды. Бұ л жағ дайда маң ызды ерекшелік - далалық жұ мыс процесінде бір жұ мыс орнынан басқ а жұ мыс орнына ең бек жабдық тарының орын аустыруында жатыр.

Ең бек жабдық тары мен адамдардың орын ауыстыруы далалық бригадаларды транспортпен қ амтамасыз ету қ ажеттілігін тудырады. Сонымен, топографо-геодезиялық ө ндірісте транспорт (автокө ліктер, тікұ шақ тар жә не т.б.) тікелей ө ндіріс кү ші болып табылады. Бір жұ мыс орнынан басқ а жұ мыс орнына орын ауыстыруғ а кеткен уақ ыт, жұ мыс уақ ыты болып табылады жә не жұ мыстың кө п тү рлерінде қ озғ алыс жылдамдығ ы ең бек ө ндірісіне тікелей ә сер етеді.

Жұ мыстың орындалуының экспедициялық сипаты объектіде далалық жұ мыс ө ндірісіне алдын ала дайындық шараларын ө ткізуге, ал жұ мыс аяқ талғ аннан кейін ликвидациялық шаралар ө ткізуге қ ажеттілік тудырады. Бұ л шараларғ а ә сіресе сирек қ оныстанғ ан, алшақ орналасқ ан аудандарғ а кететін шығ ын жұ мыс ө ндірісіне кететін шығ ынның маң ызды бө лігін қ ұ райды.

Жұ мыс кө лемін есептеуде «Бірің ғ ай уақ ыт нормалары жә не ізденіс жұ мыстарының бағ алаулары» жинағ ы жә не топографо-геодезиялық жұ мыстарғ а арналғ ан іріленген сметалық бағ алар СУР-2002 қ олданылады.

Топографо-геодезиялық ө ндірісте техникалық жобалар, сметалар жә не жоспарларды қ ұ ру кезінде іріленген сметалық нормалар анық тамасы қ олданылады.

Іріленген сметалық нормалар анық тамасында ең алдымен РМҚ К кә сіпорындарымен орнық ты геодезиялық жә не топографиялық ө ндіріс процесіне арналғ ан іріленген сметалық нормалар бар. Іріленген сметалық бағ алар (СУР-2002) шаруашылық тә сілмен орындалатын топографо-геодезиялық жұ мыстардың қ ұ ны, ең бекақ ысының нормаларын жә не ең бек шығ ындарын анық тау орындарын жә не геодезия мен жер ресурстарын басқ ару агенттігінің геоинформациялық жү йесі бө лімінде қ олдану ү шін міндетті болып табылады.

Іріленген сметалық бағ алар ең бекті анық тауғ а жә не пландық ө зіндік қ ұ нын есептеуде қ олданылмайды.

СУР-2002-нің қ ұ рамына келесі топографо-геодезиялық жұ мыстардың іріленген процесіне арналғ ан сметалық бағ алар, ең бекақ ы жә не ең бек шығ ынның нормалары кіреді:

- мемлекеттік геодезиялық торлардың тү сіріс негізін қ ұ ру жә не дамыту;

- нивелирлеу;

- топографиялық тү сірістер;

- қ ұ рылыс салынғ ан территориялардың топографиялық тү сірістері;

- топографиялық пландар мен карталар негізі;

- камералдық топографиялық жұ мыстар;

- картографиялық жә не сызба дайындау жұ мыстары;

- есептеу жобалық -сметалық жұ мыстар, ДЭЕМ-ны қ олдану арқ ылы жазу жұ мыстары;

- сандық картағ а тү сіру.

Топографиялық -геодезиялық жұ мыстарғ а іріленген сметалық бағ алаулар геодезиялық жә не топографиялық жұ мыстарғ а бірің ғ ай уақ ыт нормалары негізінде есептелген.

Ә рбір процесс бойынша мамандар мен жұ мысшыларғ а ең бекақ ы жә не ең бек шығ ындары нормалары берілген. «Мамандардың ең бекақ ысы» нормалары қ ұ рамына транспорттық жә не ө ндірістік жұ мысшыларғ а негізгі жә не қ осымша ең бекақ ы кіреді.

Сметалық бағ алаулар, ең бекақ ы жә не ең бек шығ ындары нормалары, ұ йымдастыру жә не ликвидациялық шараларды ө ткізуге кеткен шығ ынды есепке алмағ андағ ы тек қ ана топографо-геодезиялық жұ мыс ө ндірісінің тура шығ ындарын кө рсетеді. Ұ йымдастыру жә не ликвидациялық шараларды ө ткізуге кеткен шығ ындар кә сіпорынның ә рекет зонасына топографо-геодезиялық қ ұ ны бойынша геодезия қ ызметімен бекітілген нормалармен анық талады. [20]

Сметалық бағ алаулар рентабельділік дең гейін 20% шамадағ ы есепке алуымен есептелген. Ең бекақ ы жә не ең бек шығ ындары нормаларының сметалық бағ алаулары белгілі далалық жә не камералдық жұ мыстар кешеніне есептелген, оның қ ұ рамына атауы мен жұ мыс қ ұ рамының бейнеленуіне сә йкес соң ғ ы материалдарды шығ аруғ а қ ажет барлық қ ызметтер мен процестерге кететін шығ ындар кіреді.

Ұ йымдастыру-ликвидациялық шараларды ө ткізуге кететін шығ ындар сметалық бағ алаулар мен нормалар барлық дайындық жә не қ осымша жұ мыстардың негізгі ө ндірісінің шығ ындарын есептейді: тозу, ө ндірістің техникалық дайындығ ын жұ мыстық жобалау, мамандарды оқ ыту, тұ рақ ты жә не мерзімдік жұ мысшылардың топографо-геодезиялық жұ мыстары, геодезиялық аспаптар мен қ ұ ралдарды тексеру, зерттеу жә не кү нделікті жө ндеу, ө ндірістік қ ызметкерлерді жұ мыс орнына жә не кері тасығ андағ ы шығ ындар.

Нормативпен қ арастырылғ ан барлық жұ мыс кө лемінің толық емес кө лемін атқ арғ ан жағ дайда жұ мыс мө лшерінің тө мендеуіне байланысты тө мендететін коэффициентті қ олдану керек.

Сметалық есептерді есептеген кезде бағ алар жинағ ында қ арастырылмағ ан қ андай да бір ү стемелер немесе коэффициенттер кіргізуге тыйым салынады. Кейбір жағ дайларда Геоақ параттық жү йелер немесе геодезия бө лімінің рұ қ сатымен жұ мысты ерекше жағ дайда орындау кезінде бағ алаулар ө згертілуі мү мкін.

Жұ мыс кө лемін есептеу кезінде «Іздестіру жұ мыстарына арналғ ан

есептеулер мен бірің ғ ай уақ ыт нормалары» жинағ ынан алынғ ан мә ліметтерді қ олданамыз.

5-аралық жұ мыс тү рлері бойынша алдымен далалық, сонан кейін камералдық жұ мыстарғ а арналғ ан табиғ и жә не ең бектік кө рсеткіштер бойынша кө лемдер анық талады.

Триангуляция, полигонометрия жә не нивелирлеу бойынша жұ мыс кө лемі тікелей схемадан анық талады (триангуляция кезіндегі белгілер соң ы, полигонометрия кезіндегі пункттер, реперлер, жү ріс ұ зындық тары жә не т.б.).

Ең бектік кө рсеткіштер (бригада-айларда) кезіндегі жұ мыс кө лемі мына формуламен есептеледі:

жұ мыс кө лемі × уақ ыт нормасы

173.1 (52)

мұ ндағ ы, 173.1-бір айдағ ы жұ мыстық сағ аттың орташа мә ні.

Бригада-айлардың нормалар жоспарының орташа пайызын ескеріп бақ ыланатын саны. Оны далалық жұ мыстар ү шін -100%-ғ а тең деп алуғ а болады жә не ол мына тең деу бойынша есептеледі:

(53)

- далалық жұ мыстар бойынша ең бектік кө рсеткіштегі жоспарланғ ан жұ мыс кө лемі.

Ә рбір жұ мыс тү рі бойынша кү рделілік (қ иындық категориясы) ЕНПиР-ді қ олдану арқ ылы анық талады жә не оларды жұ мыс объектісіне физико-географиялық жағ дайымен арақ атынасын белгілеу «Іздестіру жұ мыстарының орнын, уақ ыт пен бағ алаулардың бірің ғ ай нормалары» нормативтік қ ұ жаттармен жә не кү рделі іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ымен жұ мыс кезінде ә рбір қ ұ жаттың басында келтірілген жалпы ережелер мен нормаларғ а қ ойылатын ескертулерге ерекше кө ң іл бө лу керек.

Смета – объектідегі жұ мыс кө лемінің орындалуының ақ шалық сипатта толық қ ұ ны анық талғ ан қ ұ жат.[21]

Мемлекеттік қ аржы қ орынан тө ленетін, геодезиялық жә не топографиялық жұ мыстарды орындауын РМҚ К кә сіпорындарында жұ мыс қ ұ нына не жоспарлық кіріс, не жоспарлық қ ор кірмейді. Сондық тан, сметада қ ұ н емес ө ндіріс қ олданыстағ ы нормативтер, яғ ни ө ң деу нормалары, материалдар шығ ыны, транспорт, тарифтік мө лшер, айлық жалақ ы жә не т.с.с. бойынша анық тайтын ө ндірістің нормативтік шығ ындары (жұ мыстың нормативтік ө зіндік қ ұ ны) анық талады.

Бірақ кә сіпорындарда нормативтік ө зіндік қ ұ нды анық тау ү шін сметаны қ олданса, ө ндірісте оны шартты тү рде сметалық қ ұ н деп атау қ абылданғ ан.

Объектте жобаланғ ан геодезиялық жә не топографиялық жұ мыстардың жалпы мемлекеттік толық сметалық қ ұ ны, далалық жә не камералдық жұ мыстар ө ндірісіне ұ йымдастыру-ликвидациялық шараларды ө ткізуге, уақ ытша ғ имараттар мен басқ а да қ ұ рылыстарғ а кететін шығ ындардан тұ рады.

Сметаны жасау ү шін жұ мысты орындау кө лемі, негізгі материалдар сұ ранысы жә не олардың салмағ ы, қ иындық категориясы, ө ң деу нормасы жә не т.с.с. қ ұ рылады.

Ең бек жә не ақ ша шығ ындарының есебі нормативтер жә не сметалық бағ алаулар бойынша орындалады. Сметалық есептер қ олданыстағ ы нормативтік қ ұ жаттарда қ арастырылғ ан ең бек шығ ындарының нормативтері мен бағ алауларын қ олдануғ а арналғ ан ережелер мен нұ сқ ауларғ а сә йкес ө ндіріледі.

Ең бек шығ ындарының нормативтері мен бағ алаулары ө ндірістің арнайы келісілген шарттарына есептелген жә не тү зету коэффициенттері жү йесі арқ ылы объектіде жұ мыс шарттарына жә не ең бек тө лемдеріне келтіріледі. Тү зету коэффициенттерін қ олдану, кү рделілік категориясын не қ ұ ндылық аймағ ын, сонымен қ атар ең бек шығ ындарының нормативтік аймағ ын анық тау тиісті орнығ уы керек.

Смета – объектідегі жұ мыс кө лемінің орындалуының ақ шалық сипатта толық қ ұ ны анық талғ ан қ ұ жат. Бұ л анық таманың ө зінен сметағ а нақ ты сипаттама бере аламыз.

Жобалық -іздестіру жұ мыстары кешенінің сметасын 2П формасы бойынша қ ұ растырады. Жұ мыс кешенінің қ ұ нын есептеу ү шін «Кү рделі қ ұ рылыс ү шін іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ы» қ олданылады.

Жү йеге кіретін ә рбір жұ мыс кешені ү шін сметаны қ ұ ру алдында «Кү рделі қ ұ рылыс ү шін іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ы» бойынша олардың кү рделілік категориясы қ ұ рылады.

Уақ ыт жә не бағ алаулардың бірің ғ ай нормалары (У жә не ББН) бойынша таң далғ ан кү рделілік категориясы кө рсеткіштерінің автоматты тү рде ауысуына тыйым салынады.

«Кү рделі қ ұ рылыс ү шін іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ына» сә йкес келетін жұ мыс тү рлері ү шін сметалар ең бек шығ ынын есептеу негізінде 3П формасы бойынша қ ұ рылады, сонымен қ атар У жә не ББН қ олданылады.

Ең тө менгі жалақ ы дең гейінің ө суіне, коммуналдық қ ызметтерге, мекемелердің жалдамалық тө леміне бағ аның ө суіне байланысты негізделген шығ ындар да анағ ұ рлым жоғ арылады.

Смета қ азіргі жалақ ы дең гейін, материалдар мен қ ұ рылғ ылар бағ аларын жә не т.с.с. қ олданылып, тура есептеу негізінде қ ұ рылуы мү мкін. Бұ л жағ дайда сметалық қ ұ нғ а коэффициенттер қ олданылмайды.

Кү нтізбелік жоспардың қ ұ рылуы

Кү нтізбелік жоспар – бұ л ө ндірістік ү рдістердің технологиялық ағ ымы бойынша орындалуын қ амтамасыз ететін, материалды ө з уақ ытында жә не жинақ ы тү рде ө ң деуге немесе қ олданысқ а тапсыруғ а мү мкіндік беретін ең орынды кезегі.

Кү нтізбелік жоспар смета сияқ ты жұ мысты орындау келісімінің ажырамас бө лігі болып табылады.

Оның міндеті:

- барлық жұ мыс кешенінің орындалуының жалпы мерзімін белгілеу;

- жылдық қ олайлы мерзіміндегі жұ мыс кешенін орындау мү мкіндігін анық тау;

Жұ мысты орындаудың кү нтізбелік жоспарын қ ұ рудың негізінде жұ мыстың берілген кө лемі, бір айдағ ы ө ң деу нормасы, жұ мыс ө німділігі, объектідегі жұ мыстың жалпы уақ ыты (далалық мерзімнің ұ зақ тығ ы) жатыр.

Ұ йым жұ мысының кү нтізбелік жоспарын объекттерді, табиғ и кө рсеткіштерде ө ндірістік ү рдістердің аяқ талуын жә не айлар бойынша сметалық қ ұ нды кө рсетіп бү кіл далалық мерзімге қ ұ рады.

Кү нтізбелік жоспар арқ ылы жұ мысшылардың қ анша кү нде жұ мыс істеуін, оғ ан кеткен сағ ат мө лшерін есептей аламыз.

Топографо-геодезиялық жұ мыстарды келісім бойынша орындағ ан жағ дайда, келісім бағ алары бекітіледі. Осығ ан сә йкес топографо-геодезиялық жұ мыстарының сметасының есебіне сү йене отырып тө менде кө рсетілген кестені аламыз.

Есептеулер жү ргізгенде топографо-геодезиялық жұ мыстарғ а арналғ ан смета қ ұ ны бірлікпен алынғ ан. Жергілікті пунктерді іздеу арқ ылы пункттердің жұ мыс кө лемін, бағ асын, ө лшем бірлігін, бірлікпен алынғ ан қ ұ нын таба аламыз.

Далалық жұ мыстардың қ ұ рамына жергілікті пункттерді іздеу, полигонометриялық центрлерді жерге бекіту, 2-разрядты полигонометриялық жү рісті тұ рғ ызу, IV классты нивелирлік жү ріс нә тижелері кіреді. Ал камеральдық жұ мыстардың қ ұ рамына 2- разряды полигонометриялық жү рісті ө ң деу, IV классты нивелирлік жү рісті ө ң деу, IV классты нивелирлік жү рісті ө ң деу жатады. Далалық жұ мыстар жә не камеральдық жұ мыстардың барлығ ын есептей отырып, толық тай топографо-геодезиялық жұ мыстарғ а арналғ ан смета қ ұ нын есептей аламыз.Тө менде осы аталғ ан қ ағ идаларды ұ стана отырып алып отырғ ан обьектінің топографо-геодезиялық жұ мыстарғ а арналғ ан сметалық қ ұ ны есептелініп жазылғ ан.(11-кесте)

Кесте 11 Топографо-геодезиялық жұ мыстарғ а арналғ ан смета

11-кестенің жалғ асы

Сметағ а тү сініктеме:

1.Сметалық қ ұ н есебі «Кү рделі қ ұ рылыс ү шін іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ы» бойынша орындалғ ан.

2.Аудандық коэффициент -1, 37

3.Тү зетілген коэффициент-1, 3

Ең тө менгі жалақ ы дең гейінің ө сіп отыруына байланысты «Іздестіру жұ мыстарына арналғ ан бағ алар жинағ ына» 73-коэффициенті қ олданылады.

Топографо-геодезиялық жұ мыстарды келісім бойынша орындағ ан жағ дайда, келісім бағ алары бекітіледі.

Ең тө менгі жалақ ы дең гейінің ө суіне, коммуналдық қ ызметтерге, мекемелердің жалдамалық тө леміне бағ аның ө суіне байланысты негізделген шығ ындар да анағ ұ рлым жоғ арылады.

Шығ ындардан ОРГЛИК шығ ындар, базаны қ амтамасыз етуге кеткен шығ ын, қ олданбалы шығ ындар, басқ ада негізгі шығ ындар қ ызмет атқ арады.

Аталғ ан жұ мысты орындай ү шін камеральдық жә не далалық жағ дайдағ ы біріккен топ жұ мыс атқ арғ ан.

Жұ мыс ақ ысын шығ ару ү шін орындалатын жұ мыстардың сметалық бағ асынан 40% табамыз. Мұ ндай жағ дайда 140696, 92 аламыз.

56278, 76 мә ніне сә йкес жалақ ы келесідей қ атынаспен бө лінеді.

Кесте 12 Ең бекақ ы есебі

Аталғ ан жобаны орындауда 3 адамнан тұ ратын бригада жұ мыс орындауы керек. Жұ мыстар жарты айғ а есептелген. Жұ мысты орындауғ а кеткен шығ ындар коэффициентті қ оса есептегенде 140696, 92 тең гені қ ұ рады.