Бөлу жұмыстарының принциптері

Жалпы бө лу жұ мыстары инженерлік-геодезиялық жұ мыстардың негізгі тү рі болып табылады. Бө лу жұ мыстарын орындай отырып пландық жә не биіктіктік негіздегі нү ктелердің сипаттамаларын жә не сызбалық жобамен жұ мыс істеу барысындағ ы қ атарларды анық тай аламыз.

Ғ имаратты жобалаудағ ы бө лу жұ мыстарын ү лкен масштабтағ ы топографиялық пландардың негізінде салады. Жобаланатын ғ имараттың орынын обьектінің орналасуына жә не жарық тың негізіне мө лшерлеп табады. Сонымен қ атар топографиялық план жобаланғ ан ғ имараттың нү ктелеріне сипаттама бере отырып тұ тас геодезиялық жү йені қ ұ райды.

Жобаны жер бетіне шығ ару немесе ғ имаратты бө лу деп жобаның жұ мыс сызбаларына сә йкес жер бетінде салынып жатқ ан ғ имараттың нү ктелері мен жазық тық тарының пландық жә не биіктіктік орнын анық тау ү шін жасалатын геодезиялық жұ мыстарды айтады.

Бө лу жұ мыстары негізгі, басты, аралық (бө лшектік) осьтергі бө лінеді.

Бірінші негізгі бө лу жұ мыстарында геодезиялық негіз пункттерін байланыстырудың берілгендеріне сә йкес жер бетінде басты бө лу ө рістерінің орнын табады, оларды белгілермен бекітеді. Басты ө рістерге сү йене отырып, инженерлік қ ұ рылыстың негізгі ө рістерін бекітіп бө леді, ал ірі қ ұ рылыстарда бұ л мақ сат ү шін локальді бө лу торларын қ ұ ру қ ажеттілігі тууы мү мкін. Басты инженерлік қ ұ рылыста дә л қ ұ рылыстық бө лу жү ргізеді. Ғ имараттағ ы негізгі осьтер (жолдар, каналдар жә не т.б.) ғ имаратқ а қ осымша ось болып табылады. Ө неркә сіптік жә не азаматтық қ ұ рылыстарда негізгі ось болып ғ имаратқ а қ иғ аш осьтер саналады.

Басты осьтердің бекітілген нү ктелерінен жоба белгісінің дең гейі бір мезгілде қ ұ рылатын нү ктелермен жазық тық ты инженерлік қ ұ рылыстың жеке қ ұ рылыстық блоктар мен бө лшектерін бойлық жә не кө лденең ө стер бө леді. Инженерлік қ ұ рылыс элементтерінің ө зара орналасуын анық тайтын дә л бө лу жалпы жағ дай туғ ызатын басты ө сті бө луден анағ ұ рлым дә лірек орындалады. Егер жалпы жағ дайда жер бетінде басты ө стер 3-5 см, кейде одан да кө бірек қ ателікпен анық талса, ал негізгі жә не дә л ө стер 2-30мм, кейде одан да дә лірек дә лдікпен бө лінеді. Мұ нда белгілі осьтер ғ имараттар мен ү ймереттердің габариттік ө лшемін жә не пішінін анық тайды.

Аралық немесе бө лшектік осьтер дегеніміз ғ имараттар мен ү ймереттердің жеке элементтер. Фундамент қ ұ рылысын аяқ тағ аннан кейін конструкциялар мен технологиялық қ ұ рылғ ыларды жобалық жағ дайда келтіру ү шін монтаждық (технологиялық) ө стерді бекітеді жә не бө леді.

Бұ л этап геодезиялық ө лшеулердің анағ ұ рлым жоғ ары дә лдігін қ ажет етеді (1, 0-0, 1мм жә не дә лірек).Сонымен, инженерлік қ ұ рылыстарды бө лу кезінде геодезиялық жұ мыстарды жү ргізудің жалпы принципі қ адағ аланады: жалпыдан жекеге. Алайда, бұ л жұ мыстардың орындалу дә лдігі бірден ү шінші этапқ а қ арай жоғ арылайды. Мұ нда ү ймереттің жобасында координаттар, бұ рыштар, ара қ ашық тық жә не қ ателіктер кө рсетіледі.

Бө лу жұ мыстары− бұ л қ ұ рылыс-монтаждық ө ндірістегі бір-бірімен байланысқ ан бірнеше кешенді қ ұ райтын жү йе. Сондық тан бө лу жұ мыстарының технологиясы жә не ұ йымдастырылуы қ ұ рылыстың кезең деріне тығ ыз байланысты.

Жобаны жер бетіне шығ ару немесе ғ имаратты бө лу деп жобаның жұ мыс сызбаларына сә йкес жер бетінде салынып жатқ ан ғ имараттың нү ктелері мен жазық тық тарының пландық жә не биіктіктік орнын анық тау ү шін жасалатын геодезиялық жұ мыстарды айтады.

Геодезиялық іс-тә жірибе жер бетінде бекітілген пункттер арасындағ ы бұ рыштық жә не сызық тық ө лшеулер дә лдігін жоғ арылату ү шін бірқ атар ә дістерді жасап шығ арды. Сонымен, ә детте бұ рыштарды ө лшеуді ә ртү рлі комбинацияларда бірнеше ә дістермен жасайды; сызық тарды бірнеше ә дістермен немесе ө лшеу аспаптары кө мегімен тура жә не кері бағ ытта ө лшейді, одан алғ ан нә тижелерге ө лшеу талабына жә не ө лшеу аспаптарының компарирленуіне байланысты бірқ атар тү зетулер енгізіледі.

Жобадағ ы қ ұ рылыстарды бө лу кезінде, ә детте жер бетінде бір бағ ыт немесе бір нү кте ғ ана беріледі, ал екінші бағ ыт немесе екінші нү ктені жобалық бұ рыш немесе жобалық қ ашық тық ты салу арқ ылы табу керек. Сондық тан, бө лу жұ мыстары кезінде жобада берілген ө лшемдердің кө п қ айталана ө лшеу тә сілін қ олдану қ иынғ а соғ ады. [11]

Басты бө лу ө стерінен басқ а, қ ұ рылыстың анағ ұ рлым жауапты бө ліктерінің негізгі ө стерін ажыратады (агрегаттардың, қ ұ рылғ ылардың, сызық тардың жә не т.б.).Олар бір-бірімен технологиялық тү рде байланысты жә не жоғ арғ ы дә лдікпен анық талады. Басты жә не негізгі ө стерге инженерлік қ ұ рылыстар мен негізгі конструкциялардың барлық дә л бө лшектерін бө лу ү шін қ олданылатын қ осымша ө стер орнын байланыстырады (котловандарды, блоктарды, фундаменттерді, конструкцияларды жә не т.б.). Жазық тардың, дең гейлердің жә не жобаның жеке нү ктелері шартты бетте беріледі жә не жоғ ары қ арай оң, тө мен қ арай теріс таң бамен белгіленеді.

Ә рбір инженерлік қ ұ рылыс ү шін шартты бет жобада кө рсетілетін нақ ты абсолюттік белгіге сә йкес келеді.

Инженерлік қ ұ рылыстың жобасын жер бетіне шығ ару ү шін дә лдіктері сә йкес келетін пландық жә не биіктіктік геодезиялық негіз қ ұ рады жә не қ абылданғ ан жү йеде осы негіздер пункттердің координаттарымен биіктіктерін анық тайды. Осы координаттар мен биіктіктер жү йесінде жобаны геодезиялық дайындау ү шін байланыстырудың басты ө стер мен берілген дең гейлердің байланыстыруларының аналитикалық мә ліметтерін анық тайды.