А. Мұрын қуысы

Мұ рын қ уысы- cavum nasi мұ рын аралығ ымен екі бө лікке бө лінген, сонымен қ атар мұ рын қ уысын мұ рынғ а кіреберіске vestibulum nasi жә не меншікті мұ рын қ уысына cavum nasi бө луге болады.

Мұ рын қ уысы алдынан танаумен ашылады, артынан хоаналар арқ ылы жұ тқ ыншақ тың мұ рын бө лігімен байланысады. Мұ рын қ уысының ә рбір бө лігенде тө менгі, ортаң ғ ы, жоғ арғ ы мұ рын қ аң қ аларының кө мегімен жоғ арғ ы, ортаң ғ ы, тө менгі мұ рын ө тістері қ алыптасады.

Ә рбір мұ рын ө тісіне мұ рын маң ы қ ойнаулары мен бас сү йегі ө зектері ашылады.

1. Тө менгі мұ рын ө тісіне-мұ рын жас ө зегі.

2. Ортаң ғ ығ а-жоғ арғ ы жақ, маң дай қ ойнаулары, торлы сү йектің алдың ғ ы жә не ортаң ғ ы ұ яшық тары.

3. Жоғ арғ ығ а-сына тә різді сү йектің қ ойнауы, торлы сү йектің артқ ы ұ яшық тары.

Тө менгі мұ рын ө тісі ө мірдің 3-ші айында, жоғ арғ ы 2-ші айында қ ызмет атқ арады.

Тыныс алу ортаң ғ ы мұ рын ө тісі арқ ылы жү реді.

Мұ рын қ уысын екі аймақ қ а бө луге болады:

1. Иіс сезу аймағ ы-жоғ арғ ы мұ рын ө тісі.

2. Тыныс алу аймағ ы-ортаң ғ ы жә не тө менгі мұ рын ө тістері.

Дем алғ анда ауа жоғ арғ ы мұ рын ө тісі арқ ылы, дем шығ ару тө менгі мұ рын ө тісі арқ ылы жү реді. Сондық тан біз иісті дем алғ анда сеземіз.

Б. Мұ рын қ уысының қ ызметтері:

1. Дем алу қ ызметі-ауаны ө ткізу (дем алу жоғ арғ ы мұ рын ө тісі, дем шығ ару тө менгі мұ рын ө тісі арқ ылы).

2. Қ орғ аныш: екі пунктен тұ рады.

· Ауаны тазарту-мұ рынның кіреберіс талшық тары ауаны фильтрден ө ткізіп, ірі шаң тозаң дарды (50 мкм) ұ стап қ алады.

· Залалсыздандыру-бокал тә різді клеткалар бө летін сулы секреттің бактерициттік қ асиеті бар.

3. Кондиционерлік:

· Ауаны жылыту жә не суыту 36-37 градусқ а дейін (суық ауаны 40 градусқ а жылытады. +50 градус ыстық ауаны суытады). Керемет мү мкіншілігі секундына ауа температурасын 40-70 градусқ а ө згерту.

· Ауаны ылғ алдату, сулы секреттің ә серінен ауа ылғ алдайды. Тә уліген ылғ алдатуғ а 500 мл-1 л. Сұ йық тық кетеді.

· Ылғ алдану кө теріледі 95% -ке дейін.

4. Мимикалық, ымдау қ ызметі-ымдауғ а қ атысады.

5. Косметикалық қ ызметі-мұ рын пішіні жә не мұ рын қ анатының пішіні.

6. Резонаторлық қ ызмет-мұ рын қ уысы мен мұ рын маң ы қ ойнаулары резонатор тә різдес, олардың шығ ып қ алуынан дауыс сү йкімсіз, қ арлығ ып шығ ады.

7. Иіс сезу қ ызметі.

Мұ рын маң ы қ ойнауларының қ ызметтері:

1. Резонаторлық -жоғ ары қ ара.

2. Ауаны кондиционерлеуге қ атысу (жылытады, ылғ алдатады).

3. Термоизоляторлық, қ ойнауларда ауа бар, ауа жылуды ө ткізбейді. Сондық тан қ ойнаулар сыртқ ы ортадағ ы температураны бір қ алыпты ұ стап тұ рады.

4. Бас сү йегі салмағ ын жең ілдету.

5. Қ орғ аныш, мидың шайқ алуына кедергі жасайды, механикалық толқ ындар мен ү йкелістерді сө ндіреді.

6.Тө менгі мұ рын жолдары:

а. Кө мейдің қ ызметтері:

· Дем алу қ ызметі-ауаны жұ тқ ыншақ тың ауыз бө лігінен кең ірдекке ө ткізу.

· Қ орғ аныш қ ызметі:

Лимфа ұ лпаларының болуы.

Тө менгі тыныс жолдарының бө тен денелерден қ орғ анышы (ларингоспазм).

Кө мейдің сфинктерлері:

· кө мейге кіру, ө ту.

· кіреберіс қ атпары дең гейіндегі сфинктер.

· дауыс жалғ амаларынан пайда болғ ан сфинктер.

Екі соң ғ ы сфинктер кө мей ішкі сфинктерлері болып саналады, жә не барлығ ы бө тен денелерге механикалық кедергі болып саналады.

· Дауыс шығ ару-фонация.

· Сө йлеу қ ызметі-дауыс шығ ару қ ызметімен тығ ыз байланысты.

Кө мейдің қ ұ рылысы:

Кө мейді тірек-қ имыл аппаратымен салыстыруғ а болады, оның қ ұ рамында барлық негізгі элементтер: скелет, буын, жалғ ама, бұ лқ ық еттер бар кө мейдің скелеті шеміршектерден тұ рады. Шеміршектері жұ п жә не тақ болып бө лінеді.

І. Тақ шеміршектер:

1. білезік пішіндес-cartilago cricoidea

2. қ алқ анша - cartilago thyroidea

3. балғ ашық - cartilago epiglottis

ІІ. Жұ п шеміршектер:

1. ожау тә різді- cartilago arytenoidea

2. мү йіз тә різді cartilago cornuculata

3. сына тә різді cartilago cuneiforme

«Кө мейдің шеміршекті негізі» 16 жасқ а дейін, кейін шеміршек сү йектенеді. Кө мейдің буындары кө мей шеміршектерінің қ осылуынан пайда болғ ан, екі буын бар.

· білезік-қ алқ анша буыны-art. cricothyroidea

· білезік-ожау тә різді буыны-art. cricoarytenoidea

Кең ірдек -ол тү тікше мү ше, ауаны кө мейден бронхыларғ а ө ткізу, ұ зындығ ы 10-12 см., диаметрі 22 мм. Екі бө ліктен тұ рады:

1. Мойын бө лігі-4, 5-5, 5 см;

2. Кеуде бө лігі-6-7 см.

Нә рестенің кең ірдегінің формасы-5 жасқ а дейін цилиндр пішіндес, 5 жастан –коникалық. Ол 6 мойын омыртқ асы дейгейінде басталып, 5-ші кеуде омыртқ асы дең гейінде 2 негізгі бронхығ а бө лінеді. Бө ліну жерін бифуркация деп атайды. Бронхылардың аралығ ындағ ыбұ рыш-67 градус.

Кең ірдек негізін 18-20 шеміршекті жартылай сақ иналар қ ұ райды, олар артынан дә некер ұ лпамен бірігеді. Ұ лпа кең ірдектің ¼ -ін қ ұ райды. Дә некер ұ лпалы мембрананың қ ұ рамында бұ лшық еттік пластинка орналасқ ан. Ол жиырылып кең ірдек қ уысын кішірейтеді.

Жө телу рефлексі-Кең ірдекке бө где дене тү скен кезде, оның қ уысы тарылады. Сол кезде жылдам тү рде дем шығ арылады жә не дем шығ арғ ан ауа қ ысымы ұ лғ аяды, бө где денені кө мейге немесе жұ тқ ыншақ қ а ә кетіп, кең ірдектің кілегейлі қ абығ ы кө птеген бездері бар кірпікшелі эпителимен жабылғ ан.

Кілегейлі қ абығ ында сің ірілу мү мкіншілігі-бар. Кең ірдек қ абырғ асымен, оның эпителиіне байланысты, сілекей кө мейге спиральді тү рде қ озғ алады. Бұ л қ озғ алыс дем алғ анда баяулайды жә не дем шығ арғ анда жылдамдайды.

Жө телді «ө кпенің кү зеткіш иті» деп атайды.

Б. Бронхиальды ағ аш:

Бронхылар-кең ірдек 2 негізгі бронхығ а бө лінеді, оны І реттік деп атайды. Оң бронх-ұ зындығ ы 3 см, ені-20мм, 6-8 шеміршектік жартылай сақ инадан тұ рады;

Сол бронх-ұ зындығ ы 4-5 см, ені-14мм, 9-12 шекміршектік жартылай сақ инадан тұ рады;

Оң –ортаң ғ ы сызық тан 25 градус, сол 40-42 градус.

Бронхиальды ағ аш – б ронхылар дихотомия тү рінде бө лінеді.

1. Негізгі бронхылар-І реттік бронхылар

2. Бө ліктік бронхылар-ІІ реттік бронхылар

3. Сегментарлық бронхылар-ІІІ реттік бронхылар

4. Субсегментарлық бронхылар-ІҮ -ХІІ реттік бронхылар

5. Бө лшектік бронхылар-ХІҮ -ХҮ ІІ реттік бронхылар

6. Терминальды бронхиолалар, соң ғ ы-ХІХ реттік, олардың саны екі ө кпеде 20 000 жуық.