Студопедия

Главная страница Случайная страница

Разделы сайта

АвтомобилиАстрономияБиологияГеографияДом и садДругие языкиДругоеИнформатикаИсторияКультураЛитератураЛогикаМатематикаМедицинаМеталлургияМеханикаОбразованиеОхрана трудаПедагогикаПолитикаПравоПсихологияРелигияРиторикаСоциологияСпортСтроительствоТехнологияТуризмФизикаФилософияФинансыХимияЧерчениеЭкологияЭкономикаЭлектроника






Отельдің қаржылық-экономикалық қызметін және персоналын талдау






 

 

«Алатау» қ онақ ү йінің басқ а бә секелес қ онақ ү йлерден артық шылығ ы, іскер адамдарғ а қ ызмет кө рсетуінде, отырыстарды, конференцияларды ә лемдік дең гейге сай ө ткізе алатынында:

- жаң а техникалық қ ұ ралдармен жабдқ талынғ ан (синхронды аудару ү шін конферец-жү йесі, " қ ыс-жаз" типті кондиционерлер, аудио жә не видео саймандар);

- икемді жең ілдіктер қ олдану;

- жоғ ары қ ызмет кө сету сервисі (кофе-брейк, банкет-фуршет жә не т.б.);

Осының бә рі бә секелес қ онақ ү йлермен салыстырғ анда ө те жоғ ары сапада кө рсетіліп, қ онақ ү йді нарық та алдың ғ ы қ атарлы орынды иемденуге жағ жай жасайды.

Кә сіпорын ө з қ ызметін дамыту мақ саты бар. Болашақ та филиал, ө кілдіктер ашып перспективалық даму жоспарларын жасауда. Ендігі кезекте кә сіпорынның қ азіргі кездегі кә сіпорынның экономикалық даму дең гейін анық тайық.

Экономикалық тиімділік - жұ мсалғ ан ресурстарғ а қ атысты алынғ ан нә тиженің арақ атынасымен сипатталатын экономикалық қ ызметтің бағ алау кө рсеткіштері

Нарық тық жағ дайда кә сіпорынның қ аржылық жағ дайына ерекше кө ң іл бө лінеді. Осы талдау арқ ылы кә сіпорынның даму перспективасын анық тауғ а болады. Қ аржылық істің мақ саты қ аржылық ресурстарды ө ндірісте тиімді пайдалануды жә не максималды пайда алуды кө здейді.

Экономикалық тиімділік кө рсеткітері: шығ ындар, пайда, ө зіндік қ ұ н, ө німнің бағ асы жә не басқ алары арқ ылы анық талады.

Тауар ө ндірісінде ө ндіріс факторларын (ең бек, жер, капитал, кә сіпкерлік қ абілеттілігі) сатып алуғ а шығ атын шығ ындарды талдау қ ажеттілігі туындайды. Шығ ындар - нарық та қ ұ н формасынан алынғ ан ресурстар шығ ындары. Яғ ни ө нім ө ндіріп ө ткізілетін ө ндірістік ресурстарды пайдаланудың ақ шалай кө рінісі.

Ө ндіріс шығ ындары ұ дайы ө ндірістің нә тижесі болып табылады. Бұ л кә сіпорынның ө ндірісте тұ тынатын қ ұ рал-жабдық тары мен жалақ ы тө лемдерінің шығ ындарын кө рсетеді.

Рыноктық экономика жағ дайында кә сіпорынның қ ызмет етуінің экономикалық мақ саттылығ ы табыс алумен анық талады. Кә сіпорынның табыстылығ ы абсолюттік жә не салыстырмалы кө рсеткіштермен сипатталады. Табыстылық тың абсолюттік кө рсеткіші – бұ л табыстар сомасы.

Табыстар мен шығ ындар туралы есеп бухгалтерлiк есептiң №3 стандартына сә йкес анық талады. Бұ л есепте кә сiпорынның қ аржы-шаруашылық қ ызметiнiң нә тижесi жинақ талып, жалпы табыс, негiзгi қ ызметтен табыс, негiзгi емес қ ызметтен табыс, таза табыс тү рiнде бейнеленедi. Табыстылық тың кө рсеткіштер жү йесі ең алдымен қ аржылық нә тижелердің абсолютті кө рсеткіштерінен тұ рады: ө німді ө ткізуден тү скен табыс, жалпы пайда, қ аржыландырудан табыстар, ү лестік қ атысу тә сілі бойынша есептелетін ұ йымның пайда мен шығ ын ү лесі, жалғ аспалы қ ызмет кезең і ү шін пайда (залал), тоқ татылғ ан қ ызметтің пайдасы (залал), салық салғ анғ а дейінгі пайда (залал), азшылық тың ү лесін алып тастағ анғ а дейінгі кезең ү шін қ орытынды пайда (залал), азшылық тың ү лесі, кезең ү шін қ орытынды пайда (залал), акция ү шін пайда.

Рыноктық экономика жағ дайында табыс рө лі 2 функцияны атқ арады: мемлекеттік бюджет табыстарының кө зі; кә сіпорынның ө ндірістік жә не ә леуметтік даму кө зі. Кә сіпорынның нарық тық экономика жағ дайында қ ызмет етуінің экономикалық пайдалылығ ы табыс табумен анық талады. Кә сіпорынның табыстылығ ы абсолюттік жә не салыстырмалы кө рсеткіштермен сипатталады.

Табыстар дегеніміз – қ аржының келуі немесе активтер қ ұ нының ө суі, не болмаса пассивтердің азаюы тү ріндегі есепті кезең дегі экономикалық пайданың ұ лғ аюы болып табылады, бұ л акционерлер салымдарының есебінен ө суден басқ а жағ дайдағ ы капиталдың ө суіне ә келеді.

Табыстар мен шығ ындар туралы есеп бухгалтерлiк есептiң №3 стандартына сә йкес анық талады. Бұ л есепте кә сiпорынның қ аржы-шаруашылық қ ызметiнiң нә тижесi жинақ талып, жалпы табыс, негiзгi қ ызметтен табыс, негiзгi емес қ ызметтен табыс, таза табыс тү рiнде бейнеленедi. Табыстылық тың кө рсеткіштер жү йесі ең алдымен қ аржылық нә тижелердің абсолютті кө рсеткіштерінен тұ рады: ө німді ө ткізуден тү скен табыс, жалпы пайда, қ аржыландырудан табыстар, ү лестік қ атысу тә сілі бойынша есептелетін ұ йымның пайда мен шығ ын ү лесі, жалғ аспалы қ ызмет кезең і ү шін пайда (залал), тоқ татылғ ан қ ызметтің пайдасы (залал), салық салғ анғ а дейінгі пайда (залал), азшылық тың ү лесін алып тастағ анғ а дейінгі кезең ү шін қ орытынды пайда (залал), азшылық тың ү лесі, кезең ү шін қ орытынды пайда (залал), акция ү шін пайда.

Рыноктық экономика жағ дайында табыс рө лі 2 функцияны атқ арады: мемлекеттік бюджет табыстарының кө зі; кә сіпорынның ө ндірістік жә не ә леуметтік даму кө зі. Кә сіпорынның нарық тық экономика жағ дайында қ ызмет етуінің экономикалық пайдалылығ ы табыс табумен анық талады. Кә сіпорынның табыстылығ ы абсолюттік жә не салыстырмалы кө рсеткіштермен сипатталады.

 

Кесте 3. Қ аржылық табыстары мен шығ ындарын талдау, мың тенге

Кө рсеткіштер 2013ж 2014ж Ө згерісі
+, -
Банк депозиттері бойынша пайыздық табыстар      
Қ аржылық табыстар -барлығ ы      
Қ аржылық шығ ындар-барлығ ы      

 

3 Кесте бойынша келесі қ орытынды жасауғ а болады: соң ғ ы екі жыл ішінде компанияның банк депозиттері бойынша пайыздық табыстары кө лемі 199999 мың тенгеге ө скен. Қ аржылық шығ ындар кө лемі 211628 мың тенгеге ө скен.

Ең бек жайлы есеп беруде кө п салалы қ ызмет атқ аратын кә сіпорынның жұ мысшылары мен қ ызметкерлерін негізгі қ ызмет атқ аратындар жә не негізгі емес қ ызмет атқ аратындарболып екі топқ а бө лінеді. Жаң адан жұ мысқ а алынғ ан қ ызметкерге жұ мысқ а алушы жә не қ ызметкер арасында жеке ең бектік келісім шарт жасалуы тиіс.

 

Кесте 4. Жалпы жә не ә кімшілік шығ ындарды талдау, мың тенге

Кө рсеткіштер 2013ж 2014ж Ө згерісі
+, - %
Ең бек ақ ы жә не онымен байланысты шығ ындар       126, 36
Кең ес жә не аудиторлық қ ызметтер       103, 47
Тозу жә не амортизация       112, 82
Аренда       132, 34
Оқ ыту       137, 91
Кең селік автомашинаны жалғ а алу       127, 62
Мейраммен байланысты шығ ындар       176, 69
Жол сапар шығ ындары       149, 94
Байланыс шығ ындары       150, 06
Кең сеге техникалық қ ызмет кө рсету жә не жө ндеу шығ ындары       158, 10
Кең селік тауарлар     -90 99, 21
Табыс салығ ынан басқ а салық тар тү рлері       197, 59
Банктік тө лемдер       112, 89
Басқ а шығ ындар     -16321 83, 77
Жалпы жә не ә кімшілік шығ ындар барлығ ы       126, 92

 

4 кесте бойынша келесі қ орытынды жасауғ а болады: жалпы жә не ә кімшілік шығ ындар кө лемі талданушы мерзім ішінде 1655160 мың тенгеге немесе 26, 92%ғ а ө скен, оның ішінде басым ү лесті ең бек ақ ы жә не онымен байланысты шығ ындар алады, оның кө лемі 17950 мың тенгеге немесе 3, 47 %ғ а ө скен. Жалпы жә не ә кімшілік шығ ындар ішінде тө мендеу тенденциясына ие болғ ан баптары - кең ес жә не аудиторлық қ ызметтер жә не кең селік тауарлар, басқ а шығ ындар. Қ алғ ан тү рлері бойынша арту тенденциясы байқ алады.

Жеке ең бектік келісім шарт дегеніміз жұ мысшымен жұ мыс беруші арасында жазбаша жұ мыс орны, келісімшарттың мерізімі, ең бек режімі жағ дайы, ең бекақ ы, екі жақ тық материялдық жауапкершілігі, басқ а да жұ мыскерді ә леуметтік тұ рмыстық қ амтамасыздандыру сұ рақ тары бойынша келісім. Келісім шартта ең бекақ ы мө лшерін жұ мыс беруші тағ айындайды, ал жұ мысшы немесе қ ызметкер екі келісімге сә йкес белгілі мамандығ ы бойынша берілген жұ мысты атқ аруғ а міндеттенеді, ал жұ мыс беруші басқ а да тө лемақ ыларда уақ тылы тө леп отыруғ а міндеттенеді.

Жұ мыс беруші ең беккерлердің жалақ ысынан ә рекет етіп тұ рғ ан заң ғ а сә йкес ә ртү рлі ұ сталымдар жасайды.Осы кү нгі қ олданылып жү рген ережелерге сә йкес жұ мысшы-қ ызметкерлердің ең бекақ ысынан тек заң мен белгіленген ұ сталымдарды ұ стап қ алуғ а болады. Жұ мысшы-қ ызметкерлердің ең бекақ ысынан бухгалтерия арқ ылы ұ стауғ а болатын ұ сталымдар:

- Жинақ талатын зейнетақ ы қ орына аударылатын сома — 10%.

- Табыс салығ ы (белгіленген заң ғ а сә йкес).

- Заң, сот органдарының ү кім қ ағ аздары бойынша ұ сталымдар (алимент жә не айыппұ л жә не тағ ы басқ алар).

- Ә ртү рлі жарналар.

- Дербестік сақ тандыру шарттарына сә йкес қ ызметкердің жазбаша ө тініші бойынша жеке басын, жанұ я мү шелерін, мү лкін жә не тағ ы басқ аларын сақ тандыруғ а байланысты жарна аудару.

- Ең бекақ ы есебінен алдын ала берілген тө лемдер, аванстар.

- Банкіден алынатын несиелер ү шін ұ сталымдар.

- Шаруашылық субъектісіне келтірген зияндары ү шін ө темақ ылар.

- Қ ызметкердің жазбаша ө тініші бойынша ө зі жұ мыс істейін субъекті қ арамағ ындағ ы, яғ ни меншігіндегі ү йде тұ рғ аны ү шін тө ленетін тө лемдер жә не балабақ шағ а балалары ү шін тө лемдер.

Ең бекақ ы тө леу есебінің негізгі міндеттеріне жататындар:

- ең бекақ ы қ орын жә не жұ мыс уақ ытын пайдаланып жұ мыс мө лшерінің орындалуын, ең бектің саны мен сапасын бақ ылау;

- бастапқ ы қ ұ жаттарды уақ тылы жә не дұ рыс рә сімдеу, ең бекақ ы қ орынан жалақ ыны ұ стап қ алу;

- шаруашылық жү ргізуші субъектінің ә рбір жұ мысшысына жалақ ыны уақ тылы жә не дұ рыс есептеу;

- белгіленген мерзімде ең бекақ ы бойынша есеп айырысу;

- жалақ ы бойынша шығ ынды ө німнің, жұ мыстың, қ ызметтің ө зіндік қ ұ нына дұ рыс ә рі уақ тылы қ осу керек.

Ең бек жә не ең бекақ ы деректер ө ндірістік процесті оперативті басқ ару ү шін қ ажет. «Қ азақ стан Республикасы Ең бек туралы» заң ының 5-бабына сә йкес жұ мыс беруші мен жұ мысшылардың арасындағ ы ең бек қ атынасы нормативті қ ұ қ ық тық актілермен, ең бек заң ына сә йкес бекітілген ұ жымдық келісім-шартпен реттеледі.

Ә рбір қ ызметкердің ең бекақ ылық табысы қ оғ ам қ ызметінің тү пкілікті қ орытындысына байланысты оның ең бекке қ осқ ан ү лесі бойынша анық талады. Ол салық пен реттеледі жә не ең жоғ арғ ы кө леміне шектеу қ ойылмайды.

Барлық категориядағ ы жұ мыс істеушілердің жұ мыс уақ ытын пайдалану есебі жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің белгіленген жұ мыс режимін қ адағ алауғ а, атқ арылғ ан жұ мыс уақ ыты туралы ақ паратты алуғ а, ең бекақ ылық есеп айырысу, сондай-ақ ең бек бойынша статистикалық есепті жасауғ а арналғ ан «Жұ мыс уақ ытының есеп табельінде» жазылады.

Серіктестік ө зінің жалпы ең бекақ ы қ орын тоқ сан сайын орналастырады, формаларды қ ұ рып, тарифтік ставкалар мен окладты шаруашылық жұ мыстар нә тижелері мен заң намағ а сә йкесінше анық тап отырады.

Серіктестікте тек қ ана жұ мыскерлердің ең бекақ ысын қ оймай сонымен қ атар жұ мысшылардың жалақ ысынан табыс салығ ы мен зейнетақ ы аударымдары ұ сталынып, есептелінеді. Жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің ө ндірген ө німдері мен істеген жұ мыстарына толтырылатын алғ ашқ ы қ ұ жаттар мен жұ мыс уақ ытының табельдері оларғ а ең бекақ ы есептеу жә не оны тө леу ү шін ұ йымның цехынан, бө лімшелерінен, бригадаларынан қ оғ амның ә кімшілігі белгілеген мерзімде қ аржы бө ліміне келіп тү седі. Ең бекақ ыны есептеу ү шін толтырылатын бұ л алғ ашқ ы қ ұ жаттар мен табельдердің дұ рыс толтырылуы, лауазымды тұ лғ алардың қ олдарының қ ойылуы мұ қ ият тексеріледі. Сондай-ақ бұ л қ ұ жаттағ ы ең бек бағ асының дұ рыс қ ойылуы олардың жұ иысшылар мен қ ызметкерлерге ең бекақ ы тө леу жә не сыйақ ы есептеу қ ағ идаларына сә йкес келуі жә не шифрларының дұ рыс қ ойылуы тексеріледі. Тексеріліп болғ аннан кейін бұ л қ ұ жаттар бойынша қ оғ амның жұ мысшылары мен қ ызметкерлеріне ең бекақ ы есептеледі.

 

Кесте 5. Кә сіпорындағ ы ең бек ресурстарының сапалық қ ұ рамы

Кө рсеткіштер   %   %   %
Жасы бойынша:
20-ғ а дейін   5, 6   7, 7    
20-30   27, 8   28, 2   8, 2
30-40   26, 1   26, 7   2, 7
40-50   27, 8   23, 1   9, 8
50-60   12, 8   14, 4   10, 9
60 тан жоғ ары - - - - -  
Барлығ ы   100, 0   100, 0   100, 0
Жынысы бойынша:
Ерлер   47, 2   48, 7   6, 9
Ә йелдер   52, 8   51, 3   9, 9
Барлығ ы   100, 0   100, 0   100, 0
Білімі бойынша:

5 кестенің жалғ асы

Орта жә не аяқ талмағ ан орта   30, 6   25, 6   6, 4
Кә сіптік-орта   47, 2   49, 7   6, 9
Жоғ ары   22, 2   24, 6   3, 5
Барлығ ы   100, 0   100, 0   100, 0

 

5 Кесте бойынша келесі қ орытынды жасауғ а болады: жұ мысшылар мен қ ызметкерлерге ең бекақ ы тө леуді тексерудің негізгі міндеті – ең бекақ ы тө леуде нормативтік-қ ұ қ ық тық актілердің сақ талуын бақ ылау, жалақ ыдан ұ стап қ алу мен ең бекақ ы тө леуде қ аржылық есепті жү ргізудің дұ рыстығ ын тексеру болып табылады.

Ең бекті уақ ыт бойынша тө леуде тарифтік мө лшерлеме немесе мә міле шарттарын қ олданудың дұ рыстығ ы, кесімді тө леуде – жұ мыстың сандық жә не сапалық кө рсеткіштерін орындау, нормалар мен бағ а қ оюды қ олданудың дұ рыстығ ы тексеріледі.

Қ аржылық тексерудің жү зеге асатын одан ә рі кезең дері мыналар:

- тө лемді есептеудің дұ рыстығ ын іріктеп тексеру;

- жұ мыстың қ алыпты жағ дайларынан ауытқ уымен байланысты қ осымша ақ ыны рә сімдеу тә ртібі;

- қ ұ жаттық рә сімдеу мен іркіліс тө лемі;

- ө німнің ақ ауын қ ұ жатпен ресімдеу мен оны тө леу;

- тү нгі мезгілдегі жұ мысқ а қ осымша ақ ы;

- жұ мыстан тыс уақ ыттағ ы ең бекті ө теу;

- мерекелік кү ндердегі жұ мысқ а тө леу;

- іс жү зіндегі заң намада қ арастырылғ ан (ең бек демалысына, жұ мыстан шығ у жә рдемақ ысын тө леу) жұ мыспен ө телмеген уақ ытқ а тө лем есептеу;

- уақ ытша ең бекке жарамсыздық бойынша жә рдемақ ы есептеу;

- жалақ ыдан ұ стаудың дұ рыстығ ын тексеру.

Заң намағ а сә йкес жалақ ыдан мыналар ұ сталады: жеке табыс салығ ы, зейнетақ ы қ орына аударымдар, бұ рын берілген аванс бойынша берешекті, сондай-ақ арифметикалық қ ате нә тижесінде артық тө ленген соманы ө ткізуге; есеп беретін сома бойынша берешекті ө теуге; ең беккердің кә сіпорынғ а келтірген материалдық зиянның орнын толтыруғ а; ақ шалай начеттар; кредитке сатып алынғ ан тауарғ а; газет пен журналдарғ а жазылғ аны ү шін; орындалатын қ ұ жаттар бойынша, ө нім ақ ауы ү шін.

Кез-келген бизнес тү рiнiң нә тижесi қ аржылық ресурстардың бар болуы мен оларды пайдалану тиiмдiлiгiнен тә уелдi. Тө лем қ абілеттілік пен қ аржылық тұ рақ тылық шаруашылық субъектілерінің қ аржылық -экономикалық қ ызметінің маң ызды сипаттамасы болып табылады. Егер кә сіпорын қ аржылық тұ рақ ты, тө лем қ абілетті болса, онда ондай кә сіпорын сол саладағ ы басқ а кә сіпорындармен салыстырғ анда инвестиция тартуда, несие алуда, білікті мамандар тартуда елеулі артық шылық қ а ие болады.

Кез-келген бизнес тү рiнiң нә тижесi қ аржылық ресурстардың бар болуы мен оларды пайдалану тиiмдiлiгiнен тә уелдi. Қ аржы ресурстарын кә сiби басқ ару қ азiргi сандық талдау ә дiстерiн пайдалана отырып кә сiпорынның қ аржылық -экономикалық жағ дайына терең талдау жү ргiзудi талап етедi. Осығ ан байланысты бү гiнгi кү нi қ аржылық талдаудың маң ызы артып отыр. Себебi қ аржылық талдаудың негiзгi мазмұ ны - қ аржылық тә уекел дең гейiн бағ алау мен капитал табыстылығ ының дең гейiн жобалау мақ сатымен кә сiпорынның қ аржылық жағ дайы мен оны анық таушы факторларды кешендi, жү йелi оқ у.

Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайы (КҚ Ж) - айналыс ү рдісіндегі капиталдың жағ дайын сипаттайтын жә не шаруашылық субъектiсiнiң нақ ты сә ттегi ө з қ ызметiн қ аржыландыру мү мкiншiлiгiн бейнелейтiн кө рсеткiштер жү йесiмен анық талады. Қ орыта келгенде, кә сiпорынның қ аржылық жағ дайы оның қ аржылық тұ рақ тылығ ыментө лем қ абiлеттiлiгiменсипатталады.

Кә сiпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ыұ ғ ымы арнайы ә дебиеттерде тү рлiше талқ ыланады:

қ аржылық тұ рақ тылық - бұ л қ ызмет ү рдісінің жеткiлiктi қ аржылық қ амтамасыз етiлуi;

қ аржылық тұ рақ тылық - бұ л кә сiпорын шоттарының оның тө лем қ абiлеттiлiгiне ү немi кепiлдiк беретiндей етiп орналасуы;

қ аржылық тұ рақ тылық - бұ л кә сiпорынның ақ ша қ аражаттарын еркiн, ә рi тиiмдi пайдалана отырып, ө ндiрiс пен сату ү рдістерін, сонымен бiрге ү демелi ұ дайы ө ндiрiстi қ аржыландыру мү мкiншiлiгi.

Кә сiпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ына бiрнеше факторлар ә сер етедi. Оларды негiзiнен iшкi жә не сыртқ ы факторларғ а топтастыруғ а болады. Кә сiпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ына ә сер етушi iшкi факторлар:

1 кә сiпорынның салалық ерекшелiгi;

шығ арылатын ө нiм (жұ мыс, қ ызмет) қ ұ рылымы;

2 жарғ ылық капитал кө лемi;

3 шығ ын кө лемi, оның табыспен салыстырғ андағ ы динамикасы;

4 мү лiк пен қ аржы ресурстарының жағ дайы, олардың қ ұ рамы мен қ ұ рылымы;

5 кә сiпорынды басқ ару тиiмдiлiгi, т.б..

Сыртқ ы факторлар:

1 мемлекеттегi саяси-экономикалық жағ дай;

2 тө лем қ абiлеттi сұ раныс пен тұ тынушылар табысы;

3 салық жә не несие саясаты;

4 қ ұ қ ық тық -нормативтiк база;

5 сыртқ ы-экономикалық байланыстар, т.б..

Қ аржылық жағ дайды талдау кә сiпорынның шаруашылық қ ызметiн талдаудың ең соң ғ ы кезең i. Ол iшкi жә не сыртқ ы қ аржылық талдау болып бө лiнедi. Олар бiр-бiрiнен мақ саты мен мазмұ ны бойынша ерекшеленедi.

ХҚ ЕС – 2 жә не қ аржылық есепті жасаудың ә дістемелік нұ сқ аулары негізінде қ ұ растырылғ ан бухгалтерлік баланс кө лденең тү рде 1 – кестеде кө рсетілген кө рсеткіштерден тұ рады.

Баланстағ ы активтердің қ ұ рамы мен олардың орналасуына талдау келесі кестеде қ ұ растырылғ ан.

 

Кесте 6. «Алатау»қ онақ ү йі 2012-2014 жж.балансы, мың.тг

АКТИВТЕР       Ауытқ у
  %   %
I. Қ ысқ а мерзімді активтер              
Ақ ша жә не оның эквиваленттері         197, 7   136, 7
Қ ысқ а мерзімді дебиторлық борыш         149, 1 -2767 82, 5
Ағ ымды салық активтері       -4 -33, 33 -3  
Қ ысқ а мерзімді активтер қ орытындысы         150, 9 -2340 6, 2
I. Ұ зақ мерзімді активтер              
Негізгі қ ұ ралдар       -527 94, 66 -671 92, 7
Материалдық емес активтер       -8 -14, 29 -7 0, 0
Ұ зақ мерзімді активтердің барлығ ы       -535 94, 59 -678 2, 6
Баланс         131, 9 -3018 88, 5
Пассивтер              
III. Қ ысқ а мерзімді міндеттемелер              
Салық тық міндеттемелер         182, 4 -439 41, 8
Басқ а тө лемдер бойынша міндеттемелер         195, 4 -82 38, 8
Қ ысқ а мерзімді кредиторлық берешектер             142, 1
Қ ысқ а мерзімді міндеттемелер         184, 6 -505 45, 5
V. Капитал              
Жарғ ылық капитал             100, 0
Тө ленбеген капитал             100, 0
Резервтер           -2513 87, 8
Капитал         129, 1 -2513 90, 1
Баланс         131, 9 -3018 88, 5

 

6 Кесте бойынша келесі қ орытынды жасауғ а болады: активтердің нақ ты қ ұ нын кө рсететін баланс валютасының 2013 жылы 2012 жылғ а қ арағ анда 9308 мың тең геге немесе 31, 9%-ғ а ө ссе, ал 2014 жылы 2013 жылғ а қ арағ анда 2979345 мың тең геге немесе 11, 5%-ғ а тө мендегенін кө руге болады. Оның қ ұ рамындағ ы ұ зақ мерзімді активтер қ ұ ны да талданушы мерзім ішінде ө су тенденциясына ие болғ ан. Қ ұ рылымдық ө згерістерге келетін болсақ, кә сіпорынның жалпы активтері қ ұ рамында басым ү леске ұ зақ мерзімдік актитер ие. Кә сіпорынның ө ндірістік потенциалының қ ұ ны 2014 жылы ө ткен жылғ а қ арағ анда тө мендеген, ал оның коэффициенті 1, 33%-дан 2012 жылы 1, 35%-ғ а дейін 2014 жылы ө згерген. Оның нормативтік дең гейі ≥ 0, 5, яғ ни біздің мысалда оның дең гейі ө те тө мен екендігін кө реміз. Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын сипаттаушы барлық кө рсеткiштер шектi мә ндерге жауап бермейді жә не жыл соң ына кә сiпорынның мү лiктiк жағ дайы келесiлермен сипатталады. Активтерді талдай отырып, олардың қ алай тартылғ анын жә не есепті жылы неге кө бірек кө ң іл бө лінгенін, сондай-ақ кә сіпорынның ө ндірістік потенциалы мен оның негізгі қ ұ ралдарының жағ дайын жә не кә сіпорын мү лкінің мобильділігін анық тау қ ажет. Кесте мә ліметтері кө рсетіп отырғ андай қ аражаттарды ұ зақ мерзімді жә не ағ ымдағ ы активтер арасына тарату талданушы жылдары аяғ ына ұ зақ мерзімді активтер пайдасына шешілген. Iшкi қ аржылық талдау – бұ л кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын тұ рақ тандыру, оның табыстылығ ын арттыру мақ сатымен капиталдың қ алыптасу механизмiн, орналасуы мен пайдаланылуын талдау, ал сыртқ ы қ аржылық талдау - инвестициялау тә уекелiн анық тау мақ сатымен субъектiнiң қ аржылық жағ дайын талдау.

Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайына жү ргiзiлген талдау - кә сiпорын басшылығ ы осы уақ ыт аралығ ында қ аржы ресурстарын қ аншалық ты ұ тымды басқ арғ ан деген сұ рақ қ а жауап беруi тиiс. Осығ ан орай КҚ Ж талдаудың негiзгi мiндеттерi келесiлер:

1 Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайына уақ ытында ә рi объективтi бағ а беру, оның ә лсiз жақ тарын анық тау жә не оның пайда болу себептерiн оқ у;

2 Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын, оның тө лем қ абiлеттiлiгi мен қ аржылық тұ рақ тылығ ын жоғ арылату резервтерiн iздестiру;

3 Қ аржы ресурстарын неғ ұ рлым тиiмдi пайдалану мен кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын нығ айтуғ а бағ ытталғ ан шаралар жү йесiн дайындау;

4 Қ аржы ресурстарын тү рлiше пайдалану нұ сқ аларындағ ы қ аржылық нә тиже мен қ аржылық жағ дайдың ү лгiлерiн жобалау.

Жоғ арыдағ ы мiндеттерге қ ол жеткiзу ү шiн кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын талдау келесiдей кезектiлiкте жү ргiзiлуi тиiс:

1 Кә сiпорынның мү лiктiк жағ дайы мен капитал қ ұ рылымын талдау

2 Капиталды пайдалану тиiмдiлiгi мен интенсивтiлiгiн талдау

3 Кә сiпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ы мен тө лем қ абiлеттiлiгiн талдау

4 Кә сiпорынның несие қ абiлеттiлiгi мен банкроттылығ ының ық тималдылығ ын талдау

5 Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайын сауық тыру бағ ыттарын жобалау

Баланс активтерінің қ ұ рамы мен қ ұ рылымының динамикасын талдау – кә сіпорынның барлық мү ліктерінің жә не оның жекелеген тү рлерінің абсолютті жә не салыстырмалы арту немесе кему мө лшерін белгілеуге мү мкіндік береді.

Бухгалтерлiк баланскә сiпорынның қ аржылық жағ дайын жыл басы мен жыл соң ына бейнелейдi. Ол субъектiнiң мү лiктiк жағ дайын кө рсетедi, оның мә лiметтерiн iшкi жә не сыртқ ы ақ паратты пайдаланушылар қ олданады.

Баланс мә лiметтерi негiзiнде сыртқ ы пайдаланушылар осы кә сiпорынмен серiктес болу не болмауды негiздейдi, ө з салымдарының тә уекелiн анық тайды, субъектiнiң қ ұ нды қ ағ аздарын сатып алу не алмау туралы шешiмдер қ абылдайды, т.б. Осы себептi кейде қ аржылық талдауды балансты талдау деп те атайды. Активтер – бұ л қ ұ ндық бағ асы бар кә сіпорынның мү лкі, мү ліктік, жә не мү ліктік емес иелігі жә не қ ұ қ ығ ы болып табылады. Міндеттеме – бұ л тұ лғ аның (қ арыз адамның) белгілі бір ә рекетті басқ а бір тұ лғ аның (несие берушінің) пайдасына жасайтын міндеті – мү лікті беру, жұ мыс атқ ару, ақ ша тө леу жә не басқ алар немесе белгілі бір іс-ә рекерттен бас тарту, ал несие берушінің қ арыз адамнан ө зінің міндетін орындауын талап етуге қ ұ қ ығ ы бар.

Меншікті капитал – бұ л субъектінің ө з міндеттемелерін шегеріп тастағ аннан кейінгі активтері.

Баланс активiнде ақ ша қ аражаттарының, қ аржылық салымдардың, негiзгi қ орлар қ ұ нының ө суi оң бағ аланса, пассивте 1-бө лiмнiң, ә сiресе, бө лiнбеген табыс бабының сомасының ө суi оң бағ аланады.

Егер кә сiпорын қ алыпты жұ мыс iстесе, онда баланста келесiдей қ атынастар сақ талуы тиiс:

1. Активтiң 1-бө лiмiнiң жиынтығ ы пассивтiң 1-бө лiмiнiң жиынтығ ынан аз немесе меншiктi капитал сомасы ұ зақ мерзiмдi активтер сомасынан кө п болуы тиiс. Бұ л байланыстың экономикалық мазмұ ны келесiдей: егер кә сiпорын қ алыпты жұ мыс iстесе, онда оның меншiктi капиталы толығ ымен ұ зақ мерзiмдi активтерге ғ ана емес, бiр бө лiгi меншiктi айналыс қ аражаттарына жұ мсалуы тиiс.

2. Ағ ымдық активтер сомасы ағ ымдық мiндеттемелер сомасынан кө п болуы тиiс. Бұ л тең сiздiк бiрiншi тең сiздiкпен байланысты. Яғ ни, егер кә сiпорын қ алыпты жұ мыс iстесе, онда оның айналыс қ аражаттарының бiр бө лiгi меншiктi капитал есебiнен қ аржыландырылуы тиiс. Басқ аша айтсақ, кә сіпорын ағ ымдық міндеттемелерін бірден толық тай ө теген жағ дайдың ө зінде, оның айналысында меншікті айналыс қ аражаты қ алуы керек.

Ағ ымдық активтер жалпы қ аржылар сомасында анағ ұ рлым ү лкен ү лес салмақ алады. Оларды тиімді пайдалану жә не ө ндіріс айналыс сферасына дұ рыс енгізу кә сіпорынның табыстылығ ына ө з ә серін тигізеді. Сонымен қ атар кә сіпорынның тө лемдік қ абілеті мен қ аржылық жағ дайы белгілі дең гейде кә сіпорынның капиталы қ андай активтерге салынғ анынан, олар қ андай табыс ә келетіндігенен тә уелді. Кә сіпорын активтерінің орналасуы туралы ақ парат баланс активінде қ амтылады. Актив баптарын шартты тү рде келесi белгiлерi бойынша топтастыруғ а болады:

Ө тiмдiлiгi бойынша: ұ зақ мерзiмдi жә не ағ ымдық активтер. Пайдаланылуы бойынша: iшкi айналыстағ ы жә не сыртқ ы айналыстағ ы дебиторлық берешек, қ аржылық салымдар, банк шоттарындағ ы ақ ша) активтер.

Инфляциялық процестерге шалдығ уына байланысты: монетарлық жә не монетарлық емес активтер ажыратылады. Монетарлық активтер қ айта бағ алауғ а жатпайды, олар ағ ымдық ақ шалай бағ адағ ы активтер - ақ ша қ аражаттары, депозиттер, есеп айырысулардағ ы қ аражаттар, т.б. Ал монетарлық емес активтер қ ұ ны уақ ыт ө туiне қ арай ө згерiске ұ шырайтын, сол себептi қ айта бағ алауды қ ажет ететiн активтер – негiзгi қ ұ ралдар, запастар, аяқ талмағ ан ө ндiрiс, т.б..

Кә сiпорынның қ аржылық жағ дайы мен оның тұ рақ тылығ ы белгiлi дең гейде кә сiпорынның капиталы қ андай активтерге салынғ анынан, олар қ андай табыс ә келетiндiгiнен тә уелдi. Кә сiпорын активтерiнiң орналасуы туралы ақ парат баланс активiнде қ амтылады.

Бизнестiқ ажеттi қ аржы ресурстарымен қ амтамасыз ету кез-келген кә сiпорын қ ызметiнiң анық таушы факторы болып табылады. Кә сiпорын басшылығ ы кә сiпорын қ ызметi ресустардың қ андай кө здерiнен қ аржыландырылатынын жә не капитал қ андай iске салынатынын нақ ты бiлуi қ ажет. Сол себептi капиталдың қ ұ рамын, қ ұ ралу кө здерiн жә не орналасуын талдау ү лкен мә нге ие жә не келесiлердi қ амтуы тиiс:

1 кә сiпорын капиталының қ ұ ралу кө здерiнiң қ ұ рамын, қ ұ рылымы мен динамикасын оқ у;

2 олардың кө лемiнiң ө згеру факторларын анық тау;

3 капиталдың жеке кө здерiн тартудың бағ асын анық тау;

4 қ аржылық тә уекел дең гейiн бағ алау;

5 меншiктi жә не заемдық капиталдың қ атынасының оң тайлы нұ сқ асын негiздеу.

Капитал – бұ л шаруашылық субъектiсiң пайда алу мақ сатында ө з қ ызметiнде пайдаланатын (иеленетiн) қ аражаттары.

Қ аржыландырудың негiзгi кө зi - меншiктi капитал.Оның қ ұ рамына жарғ ылық капитал, қ осымша капитал, резервтiк капитал, бө лiнбеген табыс кiредi. Бiрақ меншiктi капитал кө лемі шектеулi екенiн ескерсек, қ аржыландырудың келесi кө зi - заемдық капитал болып саналады. Кә сiпорын қ ызметiн заемдық капитал есебiнен қ аржыландыру келесi жағ дайларда тиiмдi:

Ө ндiрiс маусымдық сипатқ а ие болса. Бұ л жағ дайда кей кезең дерде ақ ша қ аражаттары жинақ талып қ алып, басқ а кезең дерде ол жетiспейдi.

Егер кә сiпорын заемдық капитал бағ асынан жоғ ары табыстылық ты қ амтамасыз ете алса, онда заемдық капитал есебiнен ө з жағ дайын тұ рақ тандыра алады.

Дегенмен, меншiктi жә не заемдық капиталдың қ атынасынан кә сiпорынның қ аржылық жағ дайы мен тұ рақ тылығ ы тә уелдi.

Меншікті капиталды ғ ана анық тап қ оймай, сонымен бірге капиталдың жалпы сомасындағ ы оның ү лес салмағ ын да анық тау маң ызды. Бұ л кө рсеткіш тә уелсіздік коэффициенті деп аталады жә не оның теориялық мә ні 0, 5-0, 6 аралығ ында. Қ арастырылғ ан мысалда тә уелсіздік коэффициенті2012 жылы -0, 74, 2013 жылы -0, 67 қ ұ рап, 2014 жылы -0, 42 қ ұ рағ ан, яғ ни талданушы мерзім аяғ ына қ арай тө мендеген (кесте 10). Себеп – кә сіпорынның меншікті капиталының тө мендеуінде болып отыр. Бұ л коэффициент теориялық мә нінен тө мендеген, кә сіпорынның қ аржылық тә уелділігі тө мендей тү скеніне куә болады.Бұ л қ аржы кө здерінің тұ рақ ты қ ұ рылымын сақ тауғ а мү мкіншілік бермейді. Бізге белгілі, неғ ұ рлым кә сіпорынның қ аражаты кө п болса, соғ ұ рлым ү здіксіз жұ мыс қ амтамасыз етіліп, нарық жағ дайында алғ а шығ уғ а кө мектеседі. Сондық тан кә сіпкерлер ә р тү рлі резервтерді қ ұ ру жолымен жә не жарғ ылық қ орғ а бө лінбеген табысты тікелей қ осу арқ ылы ө зіндік капиталды кө бейтуге тырысады.

Батыс фирмаларында қ аржыландыру коэффициентінің кері кө рсеткіші кең інен қ олданылады, қ атыстырылғ ан капиталдың меншіктік капиталғ а қ атынасымен анық талатын қ арыз жә не меншікті қ аражаттар қ атынасының коэффициенті:

Кк/м= Қ к: Мк (1)

мұ ндағ ы: Кк/м – қ арыз жә не меншікті қ аражаттар қ атынасының коэффициенті; Мк – меншікті капитал; Қ к – қ атыстырылғ ан капитал.

Бұ л коэффициент кә сіпорын активтеріне салынғ ан меншікті қ аражаттың ә рбір тең гесіне қ анша қ арыз қ аражатын тартқ анын кө рсетеді. Талданып отырғ ан компанияда бұ л кө рсеткіш 0, 34 тен 2012 жылы 1, 38 ге дейін 2014 жылы ө скен. Оның теориялық жеткілікті мә нінің дең гейі 1-ден жоғ ары болмау керек. Бұ л кө рсеткіш те кә сіпорынның қ аржылық тұ рақ тылығ ын тұ рақ тылығ ының нашарлағ аны жө нінде куә болады.

Кә сіпорынның дербестік дә режесін сипаттайтын ең бір маң ызды кө рсеткіштердің бірі қ аржылық тұ рақ тылық коэффициенті болып таблады немесе оны басқ аша инвестицияларды жабу коэфффициенті деп атайды. Ол меншікті жә не ұ зақ мерзімді қ арыз капиталының жалпы капиталдағ ы ү лесін сипаттайды жә не мына формуламен анық талады:

Ккт=(Мкм)/Ак (2)

мұ ндағ ы: Ккт- қ аржылық тұ рақ тылық коэффициенті; Мк – меншікті капитал; Ұ м- ұ зақ мерзімді міндеттемелер; Ак- авансталғ ан капитал.

Бұ л дербестік коэффициентімен салыстырғ анда анағ ұ рлым жұ мсақ кө рсеткіш. Батыс тә жірибесінде бұ л коэффициенттің қ алыпты мә ні 0, 9-ғ а тең болуы керек, ал оның 0, 75-тен тө мендеуі қ ауіпті. Тө мендегі мә ліметтерден бұ л коэффициенттің мә ні жыл сайын тө мендеп отырғ анын кө реміз. Егер бұ л тө мендеу тенденциясы сақ талса, онда кә сіпорын ө з қ аржылық тұ рақ тылығ ын жоғ алту қ аупі пайда болады. Бұ л кә сіпорында ұ зақ мерзімді міндеттемелер талданушы ү ш жыл іщінде ө сіп отырғ ан.

Талданушы кә сіпорында бұ л кө рсеткіштер мә ндері тө мендегідей:

2012 жылы 0, 966= (12932800+ 3861082) / 17383120;

2013 жылы 0, 924= (16405431+ 6075973) / 24329334;

2014 жылы 0, 874 = (11495873+ 12387452) / 27308679.

Жоғ арыда келтірілген кө рсеткіштер арқ ылы кә сіпорын капиталының қ ұ рылымын сипаттай отырып, бө лек топтар мен кө здердің қ ұ рылымының ө згерісіндегі ә р тү рлі тенденцияларды кө рсететін жеке кө рсеткіштерді де пайдалану керек. Мұ ндай коэффициенттерге бірінші кезекте қ арыз қ аражаттарын ұ зақ мерзімге тарту коэффициенті жатады. Кө рсеткішті есептеу формуласы келесідей:

Кұ /м= Ұ м/(Мкм) (3)

мұ ндағ ы: Кұ /м- қ арыз қ аражаттарын ұ зақ мерзімді тарту коэффициенті немесе ұ зақ мерзімді міндеттемелер коэффициенті; Мк – меншікті капитал; Ұ м- ұ зақ мерзімді міндеттемемелер.

Талданушы кә сіпорында бұ л кө рсеткіштер мә ндері тө мендегідей:

2012 жылы 0, 23= 3861082/(12932800+ 3861082);

2013 жылы 0, 27= 6075973/(16405431+ 6075973);

2014 жылы 0, 52 = 12387452/(11495873+ 12387452).

Берілген кә сіпорында оның мә ндері жоғ арылап отыр, себебі кә сіпорын талданушы 3 жыл ішінде кірістірілген ұ зақ мерзімді міндеттемелерді мө лшерін арттырып отырғ ан.

Бұ л коэффициент қ аржылық есеп берудің активтерін қ аржыландыру ү шін меншікті капиталмен қ атар тартылғ ан ұ зақ мерзімді несиелер мен қ арыздардың ү лесін кө рсетеді, кә сіпорын ө ндірісті жаң арту мен кең ейту ү шін қ арыз қ аражаттарын қ аншалық ты интенсивті пайдаланып жатқ анына бағ а береді.

Активтерді қ ұ рудың ең дұ рыс жолы болып, меншікті капитал барлық негізгі капиталды жә не айналым капиталының бір бө лігін жабатын кездегі жол саналады. Кә сіпорын, барлық қ арыз қ аражаттары алынып қ ойып жатса да ө мір сү ре беретін болады. Келесі бір жол – меншікті капиталды тек қ ана негізгі қ ұ ралдарды сатып алуғ а жұ мсап, ал айналым қ аражаттары келесі жолмен қ алыптасуы керек: ¼ - ұ зақ мерзімді қ арыздар есебінен, ал ¾ - қ ысқ а мерзімді қ арыздар есебінен. Кә сіпорында, егер ө зінің капиталы аз, ал басқ анікі кө п болса, жақ сы жұ мыс істейтін болады. Аз ғ ана капиталың бола тұ ра, кө п табыс алуғ а болады. Бірақ біздік кә спорын капиталы тек қ ана қ арыздық капитал есебінен қ ұ ралып отыр.

Қ аржылық тұ рақ тылық тың абсолютті кө рсеткіштері – тауарлы-материалдық қ орлардың, олардың қ алыптасу кө здерімен қ амтамасыз етілу дә режесін кө рсететін кө рсеткіштер келесі аналитикалық 5 - кестеде бейнеленген.

Кә сіпорын балансының ө тімділігін бағ алау. Кә сіпорынның болашақ та кү тілетін тө лем қ абілеттілігіне сипаттама беру ү шін баланс негізінде активтердің ө тімділігіне талдау жасау қ ажет. Ө тімділік тү сінігі активтерге жә не кә сіпорынның ө зіне қ атысты айтылады. Активтердің ө тімділігі - бұ л активтердің ақ ша қ аражаттарына айналу мү мкіншілігі мен жылдамдығ ы, ал кә сіпорынның ө тімділігі - бұ л кә сіпорынның ө з міндеттемелерін уақ ытында ө теу мү мкіншілігі.

Баланс ө тімділігін талдау ө тімділік дә режесі бойынша топтастырылғ ан актив топтарын ө телу мерзіміне байланысты топтастырылғ ан пассив топтарымен салыстыруғ а негізделеді.

Ө тімділік дә режесі бойынша актив баптары 4 топқ а біріктіріледі:

А1 - абсолютті ө тімді (ең ө тімді) активтер – ақ ша қ аражаттары мен қ ысқ а мерзімді қ аржылық салымдар.

А2 – жедел ө тімді активтер қ ысқ а мерзімді дебиторлық берешектер.

А3 - жай ө тімді активтер – тауарлы - материалдық қ орлар мен ұ зақ мерзімді қ аржылық салымдар.

А4 – Қ иын ө тімді активтер ұ зақ мерзімді активтер жиынтығ ы (қ аржылық салымдарсыз).

Сә йкесінше, баланс пассиві ө телу жылдамдығ ы бойынша 4 топқ а біріктіріледі:

П1 – ең жедел міндеттемелер кредиторлық берешектер, несиенің уақ ыты жеткен бө лігі.

П2 – қ ысқ а мерзімді міндеттемелер қ ысқ а мерзімді несие мен заемдар.

П3 – Ұ зақ мерзімді міндеттемелер – ұ зақ мерзімді несие мен заемдар.

П4 – Тұ рақ ты міндеттемелер меншікті капитал жиынтығ ы.

Жоғ арыдағ ыдай топтастырудан кейін баланс ө тімділігіне бағ а беру ү шін актив пен пассив топтары салыстырылады. Егер келесідей қ атынастар сақ талса, онда баланс абсолютті ө тімді болады: А1> П1 А2 > П2 А3 > П3 А4 < П4. (4)

Жоғ арыда келтірілген жү йедегі алғ ашқ ы ү ш тең сіздіктің орындалуы тө ртінші тең сіздікті орындау қ ажеттілігін туғ ызады, сондық тан актив пен пассив бойынша алғ ашқ ы ү ш топтың жиындарын салыстыру маң ызды орын алады. Тө ртінші тең сіздік «баланстау» сипатын алады, сонымен қ атар терең экономикалық мә ні бар: оның орындалуын қ аржылық тұ рақ тылық тың ең тө менгі шарттарының сақ талғ андығ ын, кә сіпорынның меншікті айналым қ аражатының барын дә лелдейді.

Егер бір жү йенің бір немесе бірнеше тең сіздігінің қ олайлы варианттарғ а қ арама-қ арсы мә ні болса, онда баланс ө тімділігінің абсолютті ө тімділіктен азды-кө пті айыпмашылығ ы болады. Бұ л кезде активтердің бір тобы бойынша қ аражат жетіспеушілігі олардың басқ а топ бойынша артылғ анымен орны толтырылады, бірақ ө тем тек қ ұ ндық мө лшері бойынша жү зеге асырылады, ө йткені нақ ты тө лем жағ дайында аз ө тімді активтер неғ ұ рлым ө тімді активтердің орнын баса алмайды. Баланс ө тімділігін талдау ү шін келесі 13 аналитикалық кесте қ ұ пылғ ан.

Талданушы кә сіпорында тө лем қ аражаттарының бірінші тобы (А1) тө лем міндеттемелерін жауып тұ р. Актив пен пассив баптарының І тобының жиындарын салыстыру арқ ылы жақ ында келіп тү скен кірістер мен тө лемдердің (3 айғ а дейінгі) қ атынасын кө рсетеді.

Актив пен пассив баптарының ІІ тобын салыстыру жақ ын уақ ытта кү тілетін тө лем тә ртібінің (3 айдан 6 айғ а дейін) жақ саруын кө рсетеді. Жалпы алғ анда баланс активі мен пассиві баптарының І жә не ІІ топтарын салыстыру ағ ымдағ ы ө тімділікті анық тауғ а мү мкіндік береді.

Ол қ арастырылып отырғ ан мезгілге жақ ын уақ ыттағ ы кә сіпорынның тө лем қ абілеттігін кө рсетеді. Екінші бө лімінде 2013 жә не 2014 жылдары тез ө тімді активтер қ ысқ а мерзімді міндеттемелерді жаппай отыр, себебі дебиторлық борыштан кредиторлық борыштың бірнеше еселеп жоғ ары болуы болғ ан. Баяу ө ткізілетін активтерді ұ зақ мерзімді міндеттемелермен салыстыру перспективалы ө тімділікті бейнелейді жә не болашақ кірістер мен тө лемдерді салыстыру негізінде тө лем қ абілеттігін жобалауды кө рсетеді.

Кә сіпорынның несие жә не тө лем қ абілеттілігін талдау. Нарық тық экономика теориясы мен практикасында перспективті тө лем қ абілеттілігін талдауды нақ тыландыру жә не терең дету ү шін қ олданылатын басқ а да кө рсеткіштер белгілі. Олардың ішіндегі маң ыздысы табыс пен табыс табу кабілеттілігі, себебі осы факторлар кә сіпорынның қ аржылық саулығ ы ү шін анық таушылар болып табылады. Табыс табу қ абілеттілігі деп болашақ та кә сіпорынның негізгі қ ызметінен тұ рақ ты табыс алу қ абілеттілігі тусіндіріледі. Ақ ша қ аражатының жеткілктілігі коэффициенті кә сіпорынның кү рделі шығ ындары, айналым қ аражатының ө суі немесе дивиденттерді тө леуді жабу ү шін табыс табу кабілеттілгі кө рсетеді.

 

Кесте 7. «Алатау» қ онақ ү йі мә ліметтері негізінде баланс активінің ө тімділік дә режесі

Активтер Сомасы, мың тең ге Пассивтер Сомасы, мың тең ге +, - ө згеріс,
мың тең ге
Есепті кезең Ө ткен кезең Есепті кезең Ө ткен кезең Есепті кезең Ө ткен кезең
А1     П1     -1133 -719
А2     П2        
А3     П3     -15821 -18588
А4     П4        
Σ     Σ        

 

7 Кесте бойынша келесі қ орытынды жасауғ а болады: баланс активі мен пассиві баптарының тө ртінші тобының жиындарын салыстыру кә сіпорынның оның иеленушілері алдындағ ы жаба алу мү мкіндігінің аз екендігін кө рсетеді. Бірақ бұ л кә сіпорын жабылатын кезде ғ ана керек болады, ал ү здіксіздік принципін сақ тау немесе жұ мыс жасап жатқ ан кә сіпорын ү шін шаруашылық субъектінің ө з меншікті айналым капиталының болуы талап етіледі. Ол ү шін келесі тең сіздік сақ талуы керек: А4< П4, яғ ни меншікті қ аражаттардың кө зі иммобильді активтерден кө п болуы керек, алайда компанияда бұ л тең сіздік керісінше.

Талданып отырғ ан кә сіпорында келесідей қ атынас байқ алады: А1 > П1 А2 < П2 А3 < П3 А4 > П4 (5),

яғ ни абсолютті ө тімді активтер ең жедел міндеттемелерді ө темейді, демек осы кә сіпорынның тө лем қ абілеттілігі ө те тө мен деген қ орытынды жасаймыз. Сонымен қ атынастардың 1, 2, 3 мен 4 шарттары орындалмай отыр. Кә сіпорынның балансы ө тімді емес, себебі активтер мен пассивтер арақ атынасын ескере отыра, олардың теориялық мә ндеріне сай келмейтіндігін кө руге болады.

Циклділіктің жә не басқ а кездейсоқ тың ә серін жою ү шін, бө лшектің алымы мен бө лімінде бес жыл ішіндегі мә ліметтер алынады.

Есептеу келесі формула бойынша жү ргізіледі:

= Ө німді ө ткізуден тү скен табыс (6)
Кү рделі шығ ындар +Дивиденд тө леу + Айналым қ аражатының ө суі

1-ге тең, ақ ша қ аражатының жеткіліктілік коә ф­фиң иенті кә сіпорынның, сыртқ ы қ аржыландыруғ а жү гінбей қ ызмет істей алатынын кө рсетеді. Егер бұ л ко­эффициент 1-ден тө мен болса, онда кә сіпорын ө з қ ызметінің нә тижесі есебінен дивиденд тө леуге жә не ө ндірістің қ азіргі дең гейін қ олдауга қ абілетті емес.

кә сіпорынның қ аржылық қ ажеттілгіне инфляцияның ә серін, сонымен қ атар талдауды терең дету бағ ыттарын кө рсететінін ескеру керек.

Ақ ша қ аражатын капиталғ а айналдыру коэффициенті кә сіпорын активіндегі инвестиция дең гейін анық тауда қ олданылады жә не келесі формула бойынша есептеледі:

= Ө німді ө ткізуден тү скен табыс – тө ленген дивиденттер (7)
Алғ ашқ ы қ x





© 2023 :: MyLektsii.ru :: Мои Лекции
Все материалы представленные на сайте исключительно с целью ознакомления читателями и не преследуют коммерческих целей или нарушение авторских прав.
Копирование текстов разрешено только с указанием индексируемой ссылки на источник.