Лшеу қателіктері

Кез келген ө лшеу қ анша жерден тың ғ ылық ты орындалса да қ ателіктер туады.Оларды негізгі жә не қ осымша қ ателіктерге бө луге болады. Негізгі қ ателіктер нормамен (мө лшермен) жіберілетін қ ателіктер. Егер аспапқ а сыртқ ы ә серлер (ылғ алдылық, магнит жә не электр ағ ымдары ә сер етсе) бұ л аспап кө рсеткішіне беріледі, мұ ны қ осымша қ ателіктер деп атайды.

Практикалық тү рде есепке алынатын қ ателіктер:

1. Абсалютті қ ателік бұ л ө лшенетін шаманың ө лшенген А (ө лшеу қ ордындысынан алынғ ан) жә не нақ ты А_н мә нінің арасындағ ы айырым

Δ А=А-А_н

2. Қ атысты қ ателік бұ л абсалютті қ ателіктің нақ ты мә нге қ атынасы арқ ылы процентпен ө рнектеледі

В= %

3. Қ атысты келтірілген қ ателік бұ л абсолютті қ ателіктің аспап шкаласының жоғ арғ ы А_max мен тө менгі А_min айырымының қ атынасына тең, процентпен ө рнектеледі.

В_кел=

Мысалы вольтметр кө рсеткіші 0-250 В қ ателігі 3 В болса

В_кел=

Ең жоғ арғ ы келтірілген қ ателік аспаптың дә лділік класы деп аталады. Дә лділік класы екі тү рге бө лінеді:

1. абсолютті қ ателік бойынша

2. қ атысты қ ателік бойынша.

Дә лділік класы аспаптың циферблатында кө рсетіледі. Ө лшеу диапазоны аз болғ ан сайын қ атысты қ ателік ү лкен болады. Мысалы, дә лділік класы 1, 0, шкала аралығ ы 0-100 В тең вольтметр ү шін келтірілген қ атысты қ ателік , 0-90 В шкаласы, қ атысты қ ателік қ ұ райды, ал 30 В болса .

Ө лшеу қ ателіктерінің дө ректерінің (кө рсеткіштердің дұ рыс жазылмауынан, аспаптарды дұ рыс қ олданбағ ан, қ оспағ ан, орналастырылмағ ан кезде туатын), систематикалық жә не кездейсоқ қ ателіктер.

Тұ рақ ты немесе белгілі бір заң дылық тарғ а байланысты ө згеретін систематикалық қ ателіктер аспап градуировкасының (бө лігінің) жеткілікті тү рде дә л еместігінің сыртқ ы ә серлердің ө згеруінен туылады.

Кездейсоқ қ ателіктер белгілі бір заң дылық тарғ а бағ ынбайтын ө лшеу процессінде белгісіз кездейсоқ факторының ә серінен туады. Кездейсоқ қ ателіктер бір аспапта бір шаманы белгілі бір шартта бірнеше рет ө лшегенде туады. Ө лшеудің кездейсоқ қ ателігі δ _і қ ұ райды.

δ _і=Q_i-Q_o,

Мұ ндағ ы Q_і-і-щі ө лшеудің қ ортындысы.

Q_о- ө лщенетін шаманың нақ ты мә ні.

Бақ ылау ө лшеу аспаптарының негізгі сипаттамасы болып сезімділік болып табылады. Сезімділік S-бұ л аспаптың сызық ты Δ l немесе бұ рыштың Δ φ ауытқ уының, бақ ыланатын шама мә нінің Δ А ө згерісінің қ атынасына тең:

S=Δ ℓ /Δ A; Δ φ /Δ A

Сенімділік деп аспаптың мейлінше ү лкен уақ ыт аралығ ында істен шық пау мү мкіндін айтады.

Істен шығ у деп аспаптың жұ мыс бейімділігінің бұ зылуын айтамыз.

Ө лшеу қ ұ ралдары (Ө Қ) деп, дә лдік сипаттамалары нормаланғ ан, ө лшеу тә жирибелерінде қ олданылатын техникалық жабдық тарды айтады.

Ө лшеу тә сілі деп, ө лшеу қ ұ ралдарын жә не принциптерін қ оолдануды қ амтитын айлалардың жиынтығ ын айтады.

Ө лшеу принципі деп, ө лшеудің негізін анық таушы тү рлі физикалық қ ұ былыстарды атайды. Мысалы, температураны ө лшеуде термоэффект қ ұ былысын қ олдану.