Орнықтылық жөнінде жалпы түсінік

Жү йенің орнық тылығ ы деп оның тепе-тең дік кү йінен ауытқ уына себеп болғ ан ә серді алып тастағ аннан кейін, баспатқ ы орнық тылық қ алпына оралу қ абілеттілігін айтады.

Автоматты реттеу жү йесінің статикалық тепе-тең дік кү йі ә ртү рлі болады. Жү йенің орнық тылық режиміндегі тепе-тең дік кү йі ү ш тү рге ажыратылады (7.1 - сурет):

Сурет 7.1. Тепе тең дік кү йдің ү ш тү рі: а – орнық ты; б – орнық сыз; в – бейтарап

Тепе тең дік кү йдің мү мкін болатын тү рлерін алдымен беттің ә ртү рлі нү ктелерінде орналасқ ан шариктің қ озғ алыс бағ ытынан қ арастырайық: а) шарикті бастапқ ы тепе тең дік кү йіне қ айтарушы F кү ші шарик беттің қ ай жерінде жатса да пайда болады; б) шарик тепе-тең дік кү йінен сә л ауытқ ыса F кү ші пайда болып, оны одан ә рі тепе тең дік кү йінен ауытқ ытуғ а тырысады; в) шарик беттің қ ай нү ктесінде жатса да орнық ты кү йінде қ алады.

Шарик мысалындағ ы тепе тең дік тү рлері жө ніндегі ұ ғ ымды автоматты реттеу жү йесінде де қ арастыруғ а болады.

Жұ мыс істеп тұ рғ ан автоматты жү йеге ә ртү рлі тұ рақ ты сыртқ ы қ озғ алу ә сері етуі салдарынан реттелетін шығ ыстық шаманың мә ні жиі ө згеріп отырады. Жү йенің автоматты реттеуіші осы реттелетін шаманы берілген мә нге келтіруге ұ мтылады. Бірақ тұ тастай алғ анда жү йеде инерциялық массалар, реактивті элементтер (индуктивті, сыйымдылық) болатындық тан, оның орнық ты қ алпына келуі, немесе қ алыптасқ ан бір кү йден келесісіне ө туі лезде емес, белгілі тү рде кешігіп жү зеге асады. Жү йеде ө тпелі процесс туындайды. Бұ л жағ дайда, егер жү йе қ озу ә рекеті тоқ талғ аннан кейін қ алыптасқ ан кү йге оралса, ол орнық ты. Егер оралмаса, онда орнық сыз. Орнық сыз жұ мыс кері байланыспен қ амтылғ ан АРЖ-ның барлығ ында туындауы ық тимал.

Автоматты жү йелере мынадай ү ш талаптар орындалуы қ ажет: орнық тылық шарты, ө тпелі процеске жә не қ алыптасқ ан режимге қ ойылатын талаптар АРЖ-ның орнатылығ ын анық тау мә селесі басты болып саналады, ө йткені орнық сыз жү йелер іс жү зінде жарамсыз.