Лекция 10.

Тақ ырып: Зерттеулердің қ ателері. Орта арифметикалық қ атесін табу.

Мақ саты: Студентерді методикалық, кездейсоқ, дә лдік, типтік қ ателіктермен таныстыру.

Кілттік сө здер: репрезентативтілік, қ ателік, тә жірибенің дә лдігі, квадрат ауытқ у.

Негізгі сұ рақ тар мен қ ысқ аша мазмұ ны

1)Репрезентатвтіліктің қ ателігі.

Бө лік ешқ ашан бү тінді сипаттай алмайды., сондық тан мінездеме ылғ и нақ ты болмайды, қ ателіктер болуы мү мкін. Мұ ндай қ ателіктер репрезентативтіліктің қ ателігі деп аталады жә не басқ а қ ателіктердің тү рлерімен шатастыруғ а болмайды жә не де ол биологиялық зерттеулерде кездесуі мү мкін. Таң дамалы жә не барлық зерттеулерде 5 ктегориялық қ ателіктер шығ уы мү мкін. Оның алғ ашқ ы тө ртеуі биометриялық ә дістермен анализ кезінде алынғ ан материалда кө рінуі мү мкін жә не келесі биометриялық талдауларда есте болу қ ажет.

Қ ателіктердің А жә не Б категориялары бар:

А. Биометриялық ә дістермен табуғ а болмайтын қ ателіктерді, бірақ одан қ ұ тылуғ а немесе азайтуғ а болмаса зерттеуді дұ рыс ұ йымдастыру арқ ылы жетуге болады:

1. Методикалық қ ателік - материалдар мен оларды жинауда жә не химиялық анализдерді дұ рыс дә лдікпен жү ргізбеуден болады.

2. Дә лдіктің қ атесі – есептеудегі жә не ө лшеудегі қ ателіктер.

неточными приборами, расчеты с недостаточной точностью и т.д.

3. Кө ң іл аудармау қ ателігі - описки, просчеты, опечатки

4. Типтік қ ателік – тә жрибе мен бақ ылаудың алғ ашқ ы кезең дерінде болады. Таң дамалы жиынтық ү шін алынғ анда зерттелетін бас жиынтық қ а тә н емес объектілер тобы алынғ анда барлық объектілер категориясына дұ рыс сипаттауғ а кедергі жасайды.

Б. Биометриялық тә сілдерментабылатын, ірақ кезкелген биологиялық зерттеулерді жү ргізген кезде тү зетілметін қ ателіктер:

5 Репрезентативтіліктің қ атесі бү тінді оның бө лігі сипаттағ ан кезде қ ажет.. Ол қ ашып қ ұ тыла алмайтын жеке объектіні зерттегенде шығ атын қ ателік. Мұ нда, репрезентативтіліктің қ атесі жұ мысты қ алай ұ йымдастырса да алынып тасталмайды.

2). Орта арифметикалық щаманың қ атесі

Квадраттық (негізгі) ауытқ у (сигма) ө те маң ызды кө рсеткіш - орта арифметикалық щаманың қ атесін шығ ару ү шін қ ажет. Орта арифметикалық щама барлық бас жиынтық ты зерттегенде ғ ана анық талады. Тә жрибеде кіші немесе жоғ ары қ ателігімен ауқ ымды таң дап алғ ан объектілермен жұ мыс жү ргізіледі. Осындай жағ дайда орта ылғ и да дә л болмайды. Сондық тан, орта арифметикалық шаманы айта отырып, осы орта арифметикалық щамадан ауытқ уды кө рсету қ ажет. Бұ л орта арифметиканың қ атесін (m) есептеу арқ ылы жү зеге асырылады:

Q

m = -------

√ n

Ө зіндік бақ ылауғ а арналғ ан сұ рақ тар: 1. Орта арифметикалық щаманың қ атесін - m қ алай есептейді? 2. А категориясының қ атесін атап ө тің із. Қ ателіктерді атап ө тің із. 3. Репрезентативтілік қ атесі дегеніміз не? собой ошибки репрезентативности 4. Что называют ошибками репрезентативности?