Билік нысандары.

Билет

1. Туризмді басқ ару қ ұ рылымы кең мағ ынада ө зара байланысқ ан,

реттелген элементтер жиынтығ ы деген ұ ғ ымды білдіреді.

Шын мә нісінде, функциялық қ ызметтер басқ ару дең гейлерінің

логйкалық қ арым-қ атынастары больтп табылады, бү лар менеджментгің

кө мегімен туристік саланың стратегиялық мақ саттарына жету ү шін

алдын ала арнайы қ ұ рыладьі.

Туристік қ ү рылымдарды басқ ару ү йым қ ызметкерлері мен

қ ұ рылымдық бө лімшелер арасында мақ саттар мен міндеттерді тиімді

бө лу болъш табьшады.

Басқ арудың ұ йымдық қ ұ рьшьшын қ ү раушылар ұ йымның бірнеше

жеке жү йелерінің қ ү рамы, арақ атынасы, орналасуы, ө зара байланысы

болып табылады. Мү ндай қ ұ рылымды қ ұ ру қ ү қ ық пен жауапкершілікгі

ү йымдастырудың жеке бө лімдері арасында жіктеуге бағ ытталғ ан.

Ү йымды басқ ару кұ рылымы буындар (бө лімдер), тік жә не колденең

басқ ару жэне байланыс дең гейлеріне (сатылары) бө лінеді.

Басқ ару буьшдарына қ ү рылымдық бө лімшелер, сонымен қ атар

сэйкес басқ ару функцияларын орындайтын жеке мамандар жатады.

Басқ ару буьтадарына бірнеше қ ұ рылымдық бө лімшелерді реттейтін

менеджерлерді де жатқ ызу қ ажет. Басқ ару буынын қ ү ру негізінде

бө лімше нақ ты басқ ару фунциясын орындайды. Бө лімдердің арасында

орнайтын байланыс кө лденең сипаггта болады.

Баскару дең гейі - ұ йымды баскару жү йелерінің нақ ты сатысында

орын алатын баскару буындарының жиынтығ ы. Баскару сатылары тік

байланыста жэне бір-біріне сатыластык бойынша бағ ынады, анагұ рлым

жоғ ары саты менеджерлері шешімдерді кабылдап, нақ тылап, тө менгі

буындарғ а жеткізеді.

Ү йымның барлық басқ арушылары басқ арушылық қ ызметтерді

орындайтынына қ арамастан, олар ең бектің бірдей тү рімен айналысады

деуге болмайды. Кейбір басқ арушыларғ а басқ а басқ арушылардың

қ ызметтерін ретке келтіру ү шін уақ ыт жұ мсауы қ ажет болса, олар ө з

кезегінде тө менгі буъга менеджерлерінің қ ызметін реттейді. Осьгадай

ең бек бө лінісін сипаттау басқ ару дең гейлерін қ ұ райды. Пирамида

формасы алдың ғ ы дең гейге қ арағ анда жоғ ары дең гейде аз адам

орналасатынын кө рсетеді.

Ү йымды басқ арудың жоғ ары дең гейі Директорлар Кең есінің

тө рағ асы, бақ ылаушы кең ес, президент, вице-президент жә не

басқ арушылық тан тұ руы мү мкін. Бұ л басқ арушы қ ызметкерлер

тобы акция иегерлерінің мү дделері мен қ ажеттіліктерін қ амтамасыз

етіп, ұ йым саясатын белгілейді жә не оның тә жірибеде жү зеге асуын

қ амтамасыз етеді. Осығ ан байланысты, жоғ ары басқ арушыларды екі

дең гейге бө луге болады: атқ арушылық басқ ару жэне жалпы басқ ару.

Орта дең гей басшылары жоғ ары басшылар қ ұ рғ ан ұ йымның

қ ызмет жасау саясатының жү зеге асуын қ амтамасыз етіп, ұ йымдар

мен бө лімшелердің толық сйпатталғ ан мівдеттерінің орындалып

отьфуьга қ адағ алайды. Бү л топқ а кіретін мамандар ә детте кең ауқ ьшды

міндеттерге ие болып, еркін тү рде шешімдер қ абылдайды. Бұ ларғ а

бө лімшелер, бюро бастық тары, ұ йым кұ рамына кіретін кэсіпорын

директорлары, функциялық болімдердің бастық гары жатады.

Басқ арудың тө менгі дең гейі кіші бастық тардан тұ рады. Бұ лар

тікелей қ ызметкерлерге, соның ішінде орындаушыларғ а нақ ты міндет

қ оятын кіші менеджерлерге бақ ылауды жү зеге асырады.

2. Саяхаттар уә ждемесі. Саяхат мақ саты - (адамды саяхаттауғ а

итермелейтін уэж) - бұ л себеп, егер де ол болмаса саяхат жү зеге

аспайды. Саяхаттың мақ саты туралы ақ парат туристік нарық ты

сегменттерге бө лу, туристік маршруттар мен ағ ымды басқ ару ү лгісін

жү зеге асырумен анық талады.

Саяхаттаушы топ - мақ саты бір, бірге саяхатқ а шық қ ан адамдар

тобы. Сонымен қ атар топтағ ы эр адамның саяхатқ а шығ у уэжі болады.

Ал менеджмент ү шін адамдардың саяхатқ а шығ у уэжін анық тау ө те

маң ызды болып табылады. Мысалы:

Ш. ханым сэулетші болып қ ызмет етеді. Ол Барселондагы

конференцияга (1-8 наурыз аралыгында) қ атысуга жолдама аладьі.

III ханым Испанияга бару туралы шешімді эртү рлі себептерге

байланысты қ абылдайды. бір жагынан, оны конференция қ ызық тырса;

ал екінші жагынан.демалып қ айту мү мкіндігі бар екенін біледі.

Сонымен қ атар конференциядан бос уақ ытта қ аламен танысып,

мұ ражайларды аралауга болады. Ш. ханымның конференң ияғ а

жолдаманы қ абылдап, саяхатқ а шығ у уэжін бірден анық тап айту қ иын.

Бү л жағ дайда да негізгі уэжін бө ліп кө рсетуге болмайды.

Жағ дайдың қ иындауы, саяхатқ а тү рткі болатын себептер санада ө зінен-

ө зі-ақ бейнеленеді.Саяхат уә ждемесінің 5 негізгі тобы бар (29-сурет).

Физикалық уә ждеме. Физикалық уэждеме демалыс, ем

жә не спорт болып бө лінеді. Егер саяхатқ а шығ удың негізгі себебі

денсаулық ты қ алпына келтіру болса, онда біріиші орында демалу

тұ рады. Мұ нда шешуші фактор денсаулыкты жақ сарту жә не емделу

болып табылады. Егер демалыс кезінде денені шынық тыру кө зделсе,

онда негізгі физикалық уэждеме спорт болып табылады.

Психологиялық уә ждеме. Саяхаттагы негізгі уә ждеме -

психологиялық уэждеме, ол жаң а жерлерді кө ру, мекенжайды ауыстыру

секілді қ ажеттіліктермен байланысты. Бұ л екі уә ждемелік топтың

қ азіргі туризм менеджменті ү шін маң ызы зор.

Тү лғ ааралық уә ждеме. Маң ыздылығ ы бойынша физикалык жэне

психологиялық уэждемелерден кейін тү лғ ааралық уэждеметү рады.

Кө птеген адамдар саяхат барысында басқ а да саяхатшыл армен танысуғ а

немесе сол жердің адамдарымен қ арым-қ атынас жасауғ а тырысады.

Бұ л уэждеме тобында оның достары, туыстары мен таныстары болуы

мү мкін.

Мә дени уә ждеме. Басқ а елдің мэдениетін, салт-дэстү рін, тілі мен

тарихын танып-білу бү л топтағ ы адамдар ү шін бірінші орында тү рады.

Сонымен қ атар онерге деген кызығ ушылық, спорттық мерекелер мен

дін мэселелері де себеп болады.

Лауазым жә не бедел уә ждемесі. Бү л уэждеме тобындағ ы адамдар

саяхат барысында ө зін-ө зін дамыту, жетілдіру мақ сатын кө здейді.

Сонымен қ атар бү л топтағ ы адамдар айналасындағ ы адамдардың

сеніміне кіріп, беделге ие болады. Тү лғ аның дамуы, кө бінесе, кә сіби

дайьшдық пен біліктілікті кө теру жэне қ айта біліктіліктен ө тумен

байланысты.

Егер сіз демалыс туралы ойлансаң ыз, онда бү л шешімнің

қ абылдануына бірнеше себептердің бар екенін кө ре аласыз. Алдымен,

саяхатың ыздың уэждері эртү рлі болғ анымен, бір-біріне кедергі

болмайды, керісінше, бірін-бірі толық тырып тұ рады. Кей жагдайда

саяхаттыц уә ждері бір-біріне керагар болуы дамү мкін.

Мысалы: Демалыстыуайымсыз, ұ мытылмастай етіп ө ткізу,

ә ртү рлі адамдармен тіл табысып қ айту.

Ең бек қ атынастарының уә ждемесі. ■ Мұ нда уә ждеме

қ ызметкерлердің белсенділігін, жұ мысқ а деген ынталарын арттыру

мақ сатын кө здейді. Ә ртү рлі ү йымдастырушылық шаралар ө ткеннен

кейін менеджер жү мыстың сә тті ө туін кадағ алауы керек. Бү л мақ сатта

мынадай шаралар қ Олданьілады: а) ынталандыру, ягни қ ызметкерлерді

ішкі факторлар (материалдық жэне моральдық ынталандыру) арқ ылы

белсенді іс-шараларғ а тарту; б) қ ызметкерлердің жұ мысқ а деген ішкі

ынтасын ояту.

Билік нысандары.

Билік тү рлі нысандарда болады. Оның негізгі ү ш тү рлі нысаны бар:

утилитарлық, авторитарлық -нормативтік, біріккен.

Утилитарлық билік - бұ л кү шті мотивтер арқ ылы эсер ету.

Тапсырманы орындаушы егер «мынаны-мынаны» орындаса, белгілі

бір «нә рсені» алатынын біледі.

Авторитарлық -нормативтік билік - заң ды билік. Орындаушы

ық пал етушінің бұ йрығ ын тың дауғ а міндетті, ал оның парызы оларды

мү лтіксіз орындау деп сенеді.

Біріккен билік - топ билігі. Бұ л билік ө те ү лкен жә не кө біне санасыз

болады. Топтар нормаларды анық тайды жэне сондық тан да біздің жү ріс-

тү рысымыз ү йымның нормалары мен мә дениетінің шегінен шық пау

керек.

Биліктің білінуі басқ арушының бағ ыныштығ а ә сер ету дең гейімен

анық талады, ал бұ л басқ ару ү рдісінің мә ні. Мұ ндай ә сер ету екі арна

арқ ылы іске асуы мү мкін: менеджердің билігі жә не сендіру арқ ылы.

Бұ л ә сер етуцің екі арнасының айырмашылығ ы іс-эрекетті орындауғ а

мә жбү рлеуді сезінуде, ал екінші жағ дайда бағ ыныштының жұ мысын

билік арқ ылы емес, сендіру арқ ьшы басқ аратындық ган, оның таң дау

еркі болады.

Менеджментте бағ ыныштьшарғ а эсер етудің жұ мсағ ырақ

анық тамасы бар, ол - ық пал жасау. Ық пал жасау - ө зге жеке бастың іс-

ә рекетіне ө згеріс енгізетін басқ а бір жеке бастың іс-эрекеті.

«Жұ қ гыру» - адамдарғ а ық пал жасаудың ең ескі тү рі болмақ. Ол бір

адамның эмоциялық жағ дайының екіншісіне автоматты, санасыз тү рде

берілуімен айқ ындалады. Менеджер осы «жұ қ тыру» тетігін пайдалана

отырып, ұ жымның ынтымақ тастығ ын аргтырып, ұ йымның мақ саттарын

орындауғ а ынтапандыра алады.

Еліктіру - ө зге адамдардың іс-ә рекеттерін, қ ылық тарын, ө зін-ө зі

ұ стау қ алпын, тіптен ойлау тэсілін де қ абылдап алу. Егер «жұ қ гыру»

эмоциялық қ алыптың берілуімен айқ ындалса, онда саналы елігу

басқ апардың бойындағ ы ең жақ сыны бойына сің іру амалы болып

табылады.

Еліктіруге ә сершіл жә не ә лсіз ерікті адамдар кө нбіс келеді, солардың

қ атарында жеке ойлау қ абілеті толық жетілмеген адамдар да бар. Осыны

біпе отыра елігуге «эталон» болатын кім екенін анық тағ ан маң ызды

жэне соғ ан сэйкес басқ ару эрекеттерін орындауғ а болады.

Саналы ық пал жасау тобына сендіру, кө ндіру, ө тініш, қ орқ ьпу,

сатып алу, бұ йрық тар кіреді.

Сендіру - бұ л бағ ыныштыларғ а ық пал етудің дә лелсіз тү рі.

Сендірудің эсері менеджердің жеке қ абілеттері арқ ылы жү зеге асады,

олар: оның мойындауы, беделі, бейнесі жэне т.б. Бұ лар жоғ ары болғ ан

сайын, сендіру тиімдірек болады.

Сендіру бір жақ гы ық пал ету болып табылады: ә детінде сендіруші

бел сенді, ал екінші адам, тың даушы белсенді емес. Кө птеген менеджерлер

адамдарғ а сендіру арқ ылы ық пал етеді. Ә сіресе, қ ызметкер шұ ғ ыл тү рде

пайда болғ ан жағ дайдың шешімін табу ү стінде сендірудің жоғ ары эсері

болады. Бұ л кезде ол кісі басқ арушының кез келген кең есін тындауғ а,

оны орындауғ а эзір. Бұ л жағ дайда сендіру кө ндіруге кө бірек ү қ сайды.

, Кө ндіру - ө з кө зқ арасын басқ а адамғ а тиімді тү рде қ абылдату,

жеткізу. Кө ндірумен ық пал жасайтын басқ арушы орындаушығ а не істеу

керек екендігін айтпайды, ол не істеу керек екендігін «сатады», яғ ни

ол адам ө зі сондай шешімге келген деп есептейді. Тиімді кө ндіру ү шін

тү рлі амал-тә сілдер пайдаланылады.

Билет

1 сұ рақ

Туризм саласын басқ ару тэжірибесінде желілік, функциялық

жэне желілік-функң иялық ұ йымдастырушылық қ ұ рылымдар кө бірек

шоғ ырланғ ан.

Басқ арудың желілік ұ йымдастыру қ ұ рылымы.

¥ йымдағ ы желілік байланыстар басқ ару шешімінің жэне

сызық тық менеджердің ақ паратын, яғ ни шағ ын ұ йымның немесе

оның кү рылымдық бө лімдерінің жауапты тұ лғ асының іс-қ имылын

кө рсетеді. Бұ л — басқ арудың ең қ арапайым ұ йымдық қ ұ рылымының

бірі. Оның ерекшелігі: эр қ ұ рылым бө лімінің басында оғ ан бағ ынатын

жұ мысшыларды басқ аратын жэне ө з қ олындағ ы барлық басқ ару

функң иясын қ адағ алайтын ө кілеттілігі бар басшы болады.

Барлық басқ ару

командасы сол арқ ылы ө теді. Брі жерде басқ арушы буындар ө здері

басқ арғ ан нысандардың қ орытындысына ие болады. Ә р басшы

басқ ару шешімдерін ө здері қ абылдайды, себебі басқ арудың желілік

қ ұ рылымында шешімдерді «жоғ арыдан тө менге қ арай» жібереді. Ал

тө менгі буынның басшысы одан жоғ ары тұ рғ ан басшығ а бағ ынады.

Бұ л жерде жеке басшыпық қ ағ идаты жү реді, себебі бағ ынушылар тек

бір ғ ана басшының ө кімін орындайды. Басқ армадағ ы жоғ ары тұ рғ ан

орган басқ а бір басшының қ ызметкерлеріне ү кім бере алмайды.

Желілік қ ұ рылымдаұ йымның басқ ару жү йесінің ө ндірістік белгісі

ө ндірістің дең гейіне, техникалық ерекшеліктеріне, кө рсетілетін

қ ызмет тү ріне байланысты кұ рылады.

Ұ йымды басқ арудың желілік қ ұ рылымы логикалық ү йлесімді

жэне ресми анық талғ ан, бірақ сонымен қ атар ү йлесімдіпігі тө мен

сипатта болады. Ә р басшы толық билікке ие, бірақ функциялық

проблеманы шешуде арнаулы білімі жеткіліксіз болса, соғ ан қ атысты

мү мкіндігі де шектеулі болады.

Басқ арудың функцияльщ ұ йымдық қ ұ рылымы. Басқ ару

қ ұ рылымындағ ы функциялық байланыс ақ парат қ озғ алысының желісі

бойынша жэне басқ арушылық шешімі қ атаң басқ ару функциясымен

жү зеге асылылады. Желілік басқ ару жү йесінде шешім қ абылдау

жү мыс тү рін орындауғ а мамандандырылғ ан функционалдық басқ ару

бө лімшелерінің жиынтығ ымен жү зеге асады. Белгілі бір сү рақ тарғ а

байланысты жеке функцияларды орындау мамандарғ а жү ктеледі,

яғ ни басқ арудың эр мү шесі (немесе орындаушысы) жеке қ ызмет тү рін

орындауы тиіс. ¥ йымда бір бағ ыттағ ы мамандар мамандандырылғ ан

қ ұ рылымдык бө лімге бірігеді. Мысалы, маркетинг бө лімі, жоспарлау

бө лімі, бухгалтерия бө лімі, т.б.

Функциялық басқ ару желілік басқ арумен бірге бола отырып,

орындаушылардың екі есе бағ ынуын туғ ызады.

Желілік кұ рылым сияқ ты, функциялық қ ұ рылымда да кемшіліктер

мен артық шылық тар болады. Желілік пеи функциялық қ ұ рылымның

кемшіліктері желілік-функциялық қ ұ рылыммен жойылады.

Басқ арудың желілік-функциялъщ қ ү рылымы. Желілік-функциялық

қ ұ рылымды ұ йымдастырудьщ мә ні - ортақ басқ арманың желісі

бойынша эр жұ мысшы тек бір басшығ а бағ ынады. Функциялық

басшыпарғ а оларғ а қ атысты сұ рақ тарды шешуге қ ұ қ ық береді. Соғ ан

байланысты осындай басқ арудың қ ұ рылымымен барлық басқ ару

жұ мысын желілік қ ұ рылым басшысы алады.

Белгілі бір мақ сатты қ арастырғ анда, басшығ а функциялық

бө лімдерден (басқ армалар, бө лімдер, бюро, т.6.) тұ ратын арнайы

аппарат кө мектеседі. Бұ л жағ дайда бө лімнің функциялық қ ұ рылымы

ең негіздіжелілік басшының қ арауында болады. Сызық тық басшының

негізгі міндеті - функциялық қ ызметінің іс-ә рекетін ү йлестіру жэне

оларды ұ йымның ортақ қ ызығ ушылыгына бағ ыттау.

2. Бү л мэселені қ арастыру барысында менеджмент екі аспектіге

сү йенеді: саяхаттар уэждемесі жэне ең бек қ арым-қ атынастарының

уә ждемесі.

Саяхаттар уә ждемесі. Саяхат мақ саты - (адамды саяхаттауғ а

итермелейтін уэж) - бұ л себеп, егер де ол болмаса саяхат жү зеге

аспайды. Саяхаттың мақ саты туралы ақ парат туристік нарық ты

сегменттерге бө лу, туристік маршруттар мен ағ ымды басқ ару ү лгісін

жү зеге асырумен анық талады.

Саяхаттаушы топ - мақ саты бір, бірге саяхатқ а шық қ ан адамдар

тобы. Сонымен қ атар топтағ ы эр адамның саяхатқ а шығ у уэжі болады.

Ал менеджмент ү шін адамдардың саяхатқ а шығ у уэжін анық тау ө те

маң ызды болып табылады. Мысалы:

Ш. ханым сэулетші болып қ ызмет етеді. Ол Барселондагы

конференцияга (1-8 наурыз аралыгында) қ атысуга жолдама аладьі.

III ханым Испанияга бару туралы шешімді эртү рлі себептерге

байланысты қ абылдайды. бір жагынан, оны конференция қ ызық тырса;

ал екінші жагынан.демалып қ айту мү мкіндігі бар екенін біледі.

Сонымен қ атар конференциядан бос уақ ытта қ аламен танысып,

мұ ражайларды аралауга болады. Ш. ханымның конференң ияғ а

жолдаманы қ абылдап, саяхатқ а шығ у уэжін бірден анық тап айту қ иын.

Бү л жағ дайда да негізгі уэжін бө ліп кө рсетуге болмайды.

Жағ дайдың қ иындауы, саяхатқ а тү рткі болатын себептер санада ө зінен-

ө зі-ақ бейнеленеді.

Физикалық уә ждеме. Физикалық уэждеме демалыс, ем

жә не спорт болып бө лінеді. Егер саяхатқ а шығ удың негізгі себебі

денсаулық ты қ алпына келтіру болса, онда біріиші орында демалу

тұ рады. Мұ нда шешуші фактор денсаулыкты жақ сарту жә не емделу

болып табылады. Егер демалыс кезінде денені шынық тыру кө зделсе,

онда негізгі физикалық уэждеме спорт болып табылады.

Психологиялық уә ждеме. Саяхаттагы негізгі уә ждеме -

психологиялық уэждеме, ол жаң а жерлерді кө ру, мекенжайды ауыстыру

секілді қ ажеттіліктермен байланысты. Бұ л екі уә ждемелік топтың

қ азіргі туризм менеджменті ү шін маң ызы зор.

Тү лғ ааралық уә ждеме. Маң ыздылығ ы бойынша физикалык жэне

психологиялық уэждемелерден кейін тү лғ ааралық уэждеметү рады.

Кө птеген адамдар саяхат барысында басқ а да саяхатшыл армен танысуғ а

немесе сол жердің адамдарымен қ арым-қ атынас жасауғ а тырысады.

Бұ л уэждеме тобында оның достары, туыстары мен таныстары болуы

мү мкін.

Мә дени уә ждеме. Басқ а елдің мэдениетін, салт-дэстү рін, тілі мен

тарихын танып-білу бү л топтағ ы адамдар ү шін бірінші орында тү рады.

Сонымен қ атар онерге деген кызығ ушылық, спорттық мерекелер мен

дін мэселелері де себеп болады.

Лауазым жә не бедел уә ждемесі. Бү л уэждеме тобындағ ы адамдар

саяхат барысында ө зін-ө зін дамыту, жетілдіру мақ сатын кө здейді.

Сонымен қ атар бү л топтағ ы адамдар айналасындағ ы адамдардың

сеніміне кіріп, беделге ие болады. Тү лғ аның дамуы, кө бінесе, кә сіби

дайьшдық пен біліктілікті кө теру жэне қ айта біліктіліктен ө тумен

байланысты.

Егер сіз демалыс туралы ойлансаң ыз, онда бү л шешімнің

қ абылдануына бірнеше себептердің бар екенін кө ре аласыз. Алдымен,

саяхатың ыздың уэждері эртү рлі болғ анымен, бір-біріне кедергі

болмайды, керісінше, бірін-бірі толық тырып тұ рады. Кей жагдайда

саяхаттыц уә ждері бір-біріне керагар болуы дамү мкін.

Мысалы: Демалыстыуайымсыз, ұ мытылмастай етіп ө ткізу,

ә ртү рлі адамдармен тіл табысып қ айту.

Ең бек қ атынастарының уә ждемесі. ■ Мұ нда уә ждеме

қ ызметкерлердің белсенділігін, жұ мысқ а деген ынталарын арттыру

мақ сатын кө здейді. Ә ртү рлі ү йымдастырушылық шаралар ө ткеннен

кейін менеджер жү мыстың сә тті ө туін кадағ алауы керек. Бү л мақ сатта

мынадай шаралар қ Олданьілады: а) ынталандыру, ягни қ ызметкерлерді

ішкі факторлар (материалдық жэне моральдық ынталандыру) арқ ылы

белсенді іс-шараларғ а тарту; б) қ ызметкерлердің жұ мысқ а деген ішкі

ынтасын ояту.

Бұ л жерде ең беккедегенқ ызығ ушылық, оның белсенділігі маң ызды

болып табылады. Бұ л адамның іс-эрекетінің уэжі екенін білдіреді. Ол

шын ниетімен, бар ынтасымен, қ ызығ ушылық пен ең бек етуі, сонымен

катар жұ мыстан алшақ тап кетуі де мү мкін. Тұ лғ аның жеке мінезі басқ а

да кө ріністерден туындауы мү мкін.

Уә ждеме - ө зің ді жә не басқ аларды ө зіндік жә не ү йымдық

мақ саттарга жетудегі ынталандыру ү рдісі.

Уә ждемені дэстү рлі тү сініктерге сай қ арастыратьга болсақ, онда

ол қ ызметкерлер ү шін тиімді атқ арылғ ан ресурстар, активтер больга

табылады. Бірақ ондірістік революң иядан кейін біздің ө кіметіміз одан

да кү рделіленді. Техникалық прогресс адамдардың ең бекке деген,

кү нделікті тіршілікке деген кө зқ арастарын толығ ымен озгертті. Осының

салдарынан қ азіргі кезде менеджер қ ызметкерлердің кү ш-қ уатын белгілі

бір жұ мыстың атқ арылуына қ алай бағ ыттап отыру керек деген ой

туындайды. Жұ мыстың жақ сы атқ арылуы жэне ө з ең бектерінің жемісін

кө ру қ ызметкерлердің мақ сатына жету сезімін оятады. Бұ л ақ шадан кем

емес фактор болып табылады (ең бек уэждемесі тұ рғ ысынан). Адамдар

қ андай жағ дайда да басқ а біреудің істерімен айналысуғ а уә жденген

деген сұ рақ менеджерлер тарапынан қ ызығ ушьшық тудьфады. Бұ л

қ ызығ ушылық бағ ыныштының жеке басының қ ұ ндьшық тары ө скен

сайын жэне ол бағ ынышты қ ызметкерден серіктес қ ызметкерге

айналуына дейін артып отырады. Қ ызметкердің қ ұ ндылық тары ө скен

сайын оны қ андай кү ш қ озгайды жә не оның кө п пайда ә келуіне не

ә серетеді деген сұ рақ тар ол ү шін маң ызды.

Адамдар оқ у барысында, біліктілігін жетілдіру барысында алғ ан

теориялық білімдерін жэне ө ндірістік тә жірибеден алғ ан біліктіліктерін

ең бекте қ олданады. Қ ызметкер теория мен практиканы ұ штастыра алса,

оның ө з-ө зіне деген қ анағ аттануы да артады. ¥ йымның алдына қ ойғ ан

мақ саттары қ ызметкердің ө з мақ сатындай болады.

Кез келген қ ызметкер ө з саласында ең білікті маман болғ ысы

келеді. Ең бекті басқ ару мен ұ йымдастыруда қ ызметкерге осындай

мү мкіншіліктерді ұ сынғ анда, оның ең бегі жоғ ары эрі сапалы, ең бек

етуге деген қ ұ лшынысы да жоғ ары болады. Яғ ни, қ ызметкерді

уә ждендіру дегеніміз - бү л оның қ ызығ ушылығ ын тудыру, ең бек іс-

эрекеттерінде ө здерін білікті маман ретінде кө рсетуге мү мкіндік беру.

Уә ждеменің мазмұ ндық теориялары. Уэждеменің мазмұ ндык

теориясы адамның уэждемелік ерекшелігін терең талдап кө рсетеді.

Адамның мінезін анық тайтын қ ажеттіліктердің негізгі категориялары

анық талады жә не олардың арасында қ арым-қ атынас орнатылады.

Мазмұ ндық уә ждеменің негізін салган Маслоу, Альфред, Герберц,

Актинсона жэне Макклелланда теориялары.

Маслоу теориясы. Маслоудың ең алғ ашқ ы кө зқ арастары 1943

жылы «Адамдар уэждемесінің теориясы» атты мақ алада жарияланғ ан.

Абрахам Маслоу (1908-1970). Абрахам Гарольд Маслоу 1908 жылы

1 сә уірде Бруклинде дү ниеге келген. Оның ата-анасы Одессада тұ рьш,

кейін АҚ Ш жеріне қ оныс аударғ ан. Ө з отбасында Абрахам баланың

ү лкені болды, сондық тан да ата-анасы оғ ан кө п ү міт артып, сабақ оқ уды

қ атты талап еткен. Абрахамның қ абілеті ө те жоғ ары еді, бірақ ол ұ ялшак

болатын. Естеліктерінде бала кезінде бақ ытсыз жэне жалғ ыз болғ анын

айтады. Кітап оқ у арқ ылы ғ ана ө зінің жалғ ыздығ ын ұ мытатын. Ә ке-

шешесі Абрахамның адвокат болғ анын қ алайды, сондық тан да ол

басында Нью-Иорктегі қ ұ қ ық тану мамандығ ында, кейін Висконсин

университетінде психология мамандығ ын оқ ьш, сол жерде қ алады.

Ә ке-шешесінің қ алауымен ө зінің бө лесі Берте Гудманғ а ү йленеді.

1934 жылы Абрахам диссертация қ орғ ап Нью-Йоркке оралады. Ол

жерде атақ ты бихевиорист жэне зоопсихологтардың бірі - Торндайк-

пен танысып, бірге жұ мыс істейді. Кейін ө зінің туғ ан қ аласына оралып,

сабақ бере бастайды. Бұ л уақ ыт аралығ ында ол Адлер, Фромм, Хор-

ни сынды атақ ты психологтармен кездесіп, ой бө ліседі. «Организм»

(1934 ж) кітабының авторы атақ ты Курт Голдстайнмен танысады.

50-60 жылдары ол гуманистік психологиялық мектепті басқ арады.

Гуманистік психологияны ол фрейдизм жэне бихевиоризмнен кейінгі

«ү шінші кү ш» деп санады.

Абрахам Маслоу адамдардың мінезін зерттей отырып, олардың ө з

қ ажеттіліктерін қ анағ аттандыру мақ сатындағ ы талпыныстары кү шті

қ озғ аушы кү ш екенін ескертеді. «Адамның ерекшелігі - ө мір бойы бір

нә рсені қ алауында», - деп жазғ ан Маслоу.