Азіргі компьютердің жедел жадыларының көлемі процессордың мүмкіндігінен әлдеқайда төмен екендігін айта кету керек.

Дербес компьюрдің ядросы орнынына кейбір кездерде жү йелік (system board) немесе аналық платалар(mother board) қ олданылады.Бұ л бө лімде: ISA (industry standard architecture) шинасы – кең ейту шинасы, IBM PC модельдерінен ббасталып қ олданылатын жә не ө ндірістікстандарттқ а айналғ ан, VESA (video eiectronics standards association) ассоцицацасының локальды шинасы, басқ аша айтқ анда VLB (VESA local bus) шинасы, USB (universal serial bus) кезекті универсальды шина жә не AGP (advanced graphics port) графикалық порт.

ISA шинасы. ISA (Industry Standard Architecture — архитектура промышленного стандарта) шинасы IBM PC біріктірілген комьютерлік жү йесының тарауынан бастаплданылалды, 1982 ылдан бастап.

ISA шиналары ұ зақ жылдары колданылып жү рді. Алайда кейіннен басқ ала шиналар қ олданыла басталды, разрядтары 16 – биттен асатын: EISA шиналары, VLB жә не PCI шиналары.

Модемдер жә не дыбыс карталары соң ғ ы болып ISA шиналарын қ олданғ ан қ ұ қ рылғ ылар болды, алайда кейіннен оларда басқ а стандарттарды қ олдануғ а кө шті. Модемдер кезекті мә ліметтерді беру қ ұ рылғ ылары болып табылады, оларғ а USB шиналары сә йкес келеді. USB шиналары дыбыстарды ө ң дейтін модульдерді компьютердің корпусының сыртына шығ ара алады, ө йткені дыбыс карталары электр кедергілеріне тө зімді емес.

EISA жә не VLB шиналары. Компьютерлердің жаң артылуына жә не разрядталудың кең ейтілуіне сай 80386—Pentium 4 микропроцессорларында жаң а 32 – разрядты шина қ ажет. Сондық тан EISA (extended ISA) шинасы пайда болды, ол ISA шинасының 32 –разрядты модификациясы болып табылады. EISA шинасы қ алай жаң артылғ ан жү йедағ ы шина болса, солай жоғ алып кетті. Шинаның разрядтылығ ын ү лкейткен сайын32 бит толқ ыны 8 МГц болып қ ала берді, осы EISA шинасының басты мә селесі болып табылды. EISA шинасы кө бінесе файл – серверлерінде кө п қ олданылды.

VLB шинасы. VESA (Video Electronics Standards Association) немесе VLB (VESA local bus) ассоциациясының локальді шинасы 32 – разрядты шинасына қ арағ анда ең тиімді шешім береді. EISA шинасы 8МГц толқ ынында жұ мыс істесе, VLB локальді шинасы 33МГц толқ ынында жұ мыс істейді. Бұ л бө лімде 80486 микропроцессорінде графикалық адаптердің жә не контролер дискісінің қ осылуы ү шін керек VLB локальді шинасы қ арастырылады.

PCI шинасы. PCI (Peripheral Component Interconnect) шинасы жаң а Pen­tium 4 жү йесінде қ олданылады. Кө птеген жү йелер қ ұ рылғ ыларды қ осу ү шін ISA шинасының екі слоты қ олданылады. Кейіннен ISA шинасының слоттары жоғ алып кетті, ө йткені PCI шинасын кең інен шығ ара бастады. VLB локальді шинасының орнына РСІ шинасы келді. РСІ шинасының басты ө зегі ол, «қ оста жұ мыс істе» деген РпР (Plug-and-Play) спецификациясын қ олдайды, 64 – разрядты деректер шинасынан тұ рады. РСІ шинасы регисторлар тізбегінен тұ рады, ал олар плата туралы мә лімет сақ тайтын ЗУда жә не РСІ платасында орналасқ ан. Осы регисторлардың ақ праты коипьютерге автоматты тү рде РСІ шинасымен байланысуына мү мкіндік береді. «Қ оста жұ мыс істе» деген РпР (Plug-and-Play) спецификациясы РСІ шинасының кең інен таралуына тү рткі болғ ан шығ ар.

РСІ шинасына микропроцессор интегралды схема арқ ылы қ осылады, оны шинаның кө пірі немесе PCI (PCI bridge) деп атайды. Бұ л дегеніміз кез–келген микропроцессор РСІ шинасымен қ осыла алады. Болашақ та барлық компьютер жү йелері бірдей шинаны қ олдана алады. РСІ шинасына тіпті Apple Macintosh жү йесі кө шуде. ІВМ фирмасы міндетті тү рде жү йелерді РСІ шинасымен шығ аратын болады.

РСІ шинасы басқ а шиналар сияқ ты енгізу – шығ ару қ ұ ралдарымен микропроцессордың байланысу ү шін қ олданыладвы. Қ азіргі кезде Pentium 4 процессорындағ ы жү йелер 400 МГц толқ ынды жү йелік шинаны қ олданады.

Универсальды кезекті USB шина

Универсальды кезекті USB шина немесе USВ (universal serial bus) шина қ осымша қ ұ рылғ ылардың компьютерге қ осылу амалын тапты. Бұ л шинағ а қ осымша қ ұ рылғ ыларды компьютерді ө шірмей– ақ қ осуғ а болады мысалы, тышқ ан, клавиатура, джойстик, принтер жә не т.б.

Ақ параттық сигналдар екі фазалы немесе дифференциалды сигналды болып келеді. Дифференциалды логикалық бірлік +Data –дан 2, 8 В-қ а беріледі, ал –Data сызығ ы 0, 3В дифференциалды нольге беріледі.

12.8-сурет. USB шинасы стандартты айырғ ышының екі тү рінің алдынан кө рінісі, ұ яшық USB: “А” типті (а) жә не “В” типті (б)

USB шиналарының мә ліметтері. Ақ паратты сигналдар екі фазалы сигнал болып келеді. 12.8- суреттерде кө рсетілгендей.

12.9-сурет. USB шинасына КМОП-буфері жұ бын қ олданып қ осылу

Бұ л кестеде дифференциалды сызық тың орнына Texas Instruments фирмасы шығ арғ ан 75773 интегралды микросхема қ олданылады. Келесі этапта сигналдардың USB шинасында араласуын қ арастырамыз.

12.10-сурет. USB шинасы бойынша мә ліметтерді ө ткізуде қ олданылатын NRZI кодтау ә дісі

Нольдерден тұ ратын ақ паратты бергенде қ абылдағ ышқ а синхронизацияны ұ стап тұ ру оң ай, ө йткені сигнал дең гейі ү немі ө згеріп отырады. Ал егер ақ парат ұ зын бірліктерден тұ рса сигнал дең гейі ө згермейді. Сол ү шін ақ паратты сенімді жеткізу ү шін NRZI стаффинг (bit stuffing), тә сілі қ олданылады. Стафинг берілетін биттердің санын ү лкейтеді. Ақ парат ә рқ ашан кіші разрядтан бастап беріледі.

33. Оң тү стік жә не солтү стік кө пірлер. SUPER I/O блогы.

34. Чипсеттер. Алмасу процестерін басқ ару. Чипсеттер жә не олардың техникалық параметрлері.

· Чипсеттер жә не олардың техникалық параметрлері.

· Оң тү стік жә не солтү стік кө пірлер.

· Дербес компьютердің қ ұ рылымы.

· SUPER I/O блогы

· AGP ажыратқ ыштары

· PCI ажыратқ ылары

Ozhsksuper chipset Осы қ ұ рылғ ылардан басқ а аналық тақ тада сыртқ ы қ ұ рылғ ылармен орталық процессордың арасындағ ы мә ліметтер алмасу процестерін қ амтамасыз ететін кө птеген микросхемалар (чипсеттер) орналасқ ан. Чипсеттер техникалық параметлері (бір қ арағ анда) ү йлесімсіз болып кө рінетін қ ұ рылғ ылардың бірге жұ мыс істеуін ұ йымдастырады. Ашық архитектуралы компьютердің қ олайлылығ ы осында – яғ ни біраз ғ ана ережелерді сақ тай отырып жұ мысқ а жарамды компьютер дайындап алуғ а болады.