Дәнді бұршақ дақылдарына физиологиялық бақылау жасау

Дақ ыл........ Сорт......... Жыл............

3.2 Қ АУЫРСЫН ЖАПЫРАКҚ ТЫ ДӘ НДІ БҰ РШАҚ ДАҚ ЫЛДАРЫ

Тапсырма:

Ас бұ қ шақ тың тү р тармақ тарын топтарын аудандастырылғ ан сорттармен танысу.

Атбасбұ қ шақ тың тү ршелерімен аудандастырылғ ан сорттарын оқ ып ажыратып ү йрену,

Жасымық тың тү р тармақ тарымен сорттарымен танысу.

Ноғ атық пен ноқ аттың тү р тармақ тарымен сорттарының ажырату белгілері.

Сиырбұ ршақ ө німдері, қ ұ рылысы, тү рлері мен тү ршелерімен танысу

Қ ажетті қ ұ ралдармен материалдар: гербарийлер, тұ қ ымдар, жемістер, қ сімдіктер тү рлері, плакаттар, слайдтар, диафильмдер

Ә дістемелік нұ сқ алар.

3.2. асбұ ршақ – горох – pisum

Л.И.Говоровтың жү йеленуіне сә йкесті мә дени ас бұ ршақ ү ш тармақ қ а бө лінеді.

1.Азиатикум

2. Транс азиатикум

3. Коммунс

Ас бұ ршақ тың негізгі тү р трамағ ына communc жатады да, оғ ан барлық селекциялық сорттар кіреді.

П.М. Жуковский (1950) ас бұ ршақ тың мідени жіне жабайы формаларын сақ тап, олар екі жеке тү рге бө лген: 1. Егістік са бұ ршақ – pisum sativum жә не далалық ас бұ ршақ – pisum arvense (пелюшка).

Егістік ас бұ ршақ – біржылдық шө птесін ө сімдік. Тамыр жү йесі кіндікті, кө птеген ұ сақ бү йір тамыршаларынан тұ рады жә не 1, 2-1, 5 м терең дікке дейін бойлайды.

Ас бұ ршақ тың сабағ ы домалақ келген, айқ ындалмағ ан тө рт қ ырлы, іші қ уыс, жең іл жапырылады, ұ зындығ ы 30-150 мн-дейін, жә не одан да жоғ ары.

Асбұ ршақ тың жапырағ ы кү рделі: сағ ақ тан, 2-3 жұ п жапырақ шадан, тү р ө згерістеріне ұ шырағ ан жапырақ болып табылатын дара санды мұ ртшалардан тұ рады, соң ғ ыларының кө мегімен ас бұ ршақ кез-келген тіреуге сү йеніп тік ө се алады.

Жапырақ тарының негізінде жартылай жү рек пішіндегі ірі жапырақ серіктері орналасқ ан. Жапырақ тар мен сабақ тар балауыз ө атпармен кө мкерілген. Гү лдері ірі, ақ, жапырақ тардың қ олтығ ында біреуден, немесе екеуден орналасқ ан. Жемісі – кө п тұ қ ымды, бұ ршақ қ ап, тү зу немесе қ ылыш тә різді, мұ қ алғ ан ұ шымен аяқ талады.

Тұ қ ымы – домалақ бұ рышты, ә р тү рлі шамада, кө кшіл-жасыл, сарғ ыш-жасыл, ашық -қ ызғ ылт тү сті.

42-сурет. Асбұ ршақ ө сімдігінің қ ұ рылысы мен кескіні. 1-сабақ. 2-буын аралық. 3-буын (тү йін) 4-жапырақ. 5-жапырақ серігі. 6-жапырақ шыбығ ы (бұ тағ ы) 7-жапырақ шыбығ ы 8-жапырақ ша. 9-мұ ртша. 10-гү л тұ ғ ыры. 11- гү л. 12- жеміс сабағ ы. 13-бұ ршақ ша.

Ас бұ ршақ тың тү р тармақ тары – егістік ас бұ ршақ, ә не далалық ас бұ ршақ – бір-бірінен анық байқ алғ ан морфологиялық белгілерімен ажыратылады(43-кесте).

Ас бұ ршақ тың аталғ ан екі тү ртармақ тарының ә рқ айсысы екі топқ а бө лінеді: аршылғ ан жә не қ антты.

Аршылғ ан асбұ ршық тың бұ ршақ қ абығ ының жармасында қ алың пергамент қ абаты болады, бұ л оғ ан қ аттылық беред. Қ анттық асбқ ршақ тың бұ ршақ қ абында мұ ндай пергамент қ абаты болмайды. Оның жармалары жұ мсақ келеді. Сондық тан қ атты асбұ ршақ тың бұ ршақ қ абы жасыл кү йінде тағ камғ а пайдаланылады.

43 кесте