алалық көліктік сұлбасының негізгі сипаттамалары

Алалық кө лік желілерінің ү лгілік сұ лбалары. Қ алалық кө лік жү йесінің негізгі сипаттамасы. Кө лік жү йесінің типті схемасы

Транспортты жү йе деп қ алалық тасымалдау жү ретін транспорттың қ осылыстары аталады.

Қ алалық кө лiк желiсі тек қ ана кө шедегi желiсiмен iшiнара немесе жалпы оғ ан қ атысты емес сабақ тас жер асты, жер бетiндегi жә не жер бетi кө лiк сызық тары сонымен бiрге ол кө шелер жә не қ алалық кө лiктiң ә р тү рлi қ ызмет кө рсетiлетiн кө лiк жү рiп ө тулерiн жиынтығ ын қ ұ рады.

Конфигурациясы бойынша қ алалық транспорт келесі схемамен бө лінеді:

1. радиальді

2. диаметральді

3. домалақ ты

4. жартылайдиаметральді

5. тангенциальді

Транспортты схемалардың тү рлері:

- радил домалақ ты

- тікбұ рышты

- еркін

Радиальді схема (1) ескі қ алаларғ а тиесілі, олардың дамуы жолдардың қ иылысуында басталғ ан. Ол перифериялы аудандардың жә не қ ала шетін қ ала орталығ ымен тез уақ ытта байланыстырады бірақ перифериялы аудандардың арасындағ ы хабарларын қ иындатады. Сапарлардағ ы тұ рғ ынның кө лiк уақ ытының ең тө менгi шығ ындарын қ амтамасыз етпейтiн жә не жү рiп ө тудiң қ ұ нын iлгерiлететiн бiрлiк кө шеттеулердi бұ л сапарды тү зу сызық ты еместiң еселiгi жә не сан ә лдеқ айда артық. Осы сұ лбадағ ы кө п тасымалдау орталық тан немес орталық қ а жү реді, бұ ның нә тижесінде оның қ абаттасуына ікеледі, сондық тан мұ ндай сұ лба транспортты ағ ым аз қ алаларда ғ ана қ олдана алады.

Орталық қ а да, шеттегi аудандарда да (2) диаметрлiк сұ лбасы қ арама-қ арсы орналасқ ан шеттегi аудандардың екiлiктерiн ең қ ысқ а байланыс ә деттегiдей жолаушыларды жеткiзу ү шiн ың ғ айлы қ алалық орталық арқ ылы қ амтамасыз етіледі.

Дө ң гелек сұ лба (3) перифериялы аудан қ алаларын орталық арқ ылы ө тпей ө зара байланыстырады, бұ л халық тың жолғ а кеткен уақ ытын азайтады жә не жолаушыны жеткізу уақ ытын қ ысқ артады.

Жартылайдиаметралдьі сұ лба (4) жақ ын емес орналасқ ан екі перифериялы ауданды ең қ ысқ а ара қ ашық тық ты қ осады жә не қ ала орталығ ынан ө теді.

Тангенсальді сұ лба (5) жақ ын орналасқ ан екі перифериялы ауданды ең қ ысқ а ара қ ашық тық ты қ осады жә не қ ала орталығ ынан ө тпейді.

Радиальді-дө ң гелек сұ лба (дө ң гелекті сұ лба жә не радиальді сұ лбаның қ осындысы) радиальді бағ ыттар арқ ылы перифериялық аудандарды орталық пен жә не дө ң гелек бағ ытар арқ ылы перифериялық аудандарды тиімді байланысты қ амтамасыз етеді. Мұ ндай сұ лбаны Мә скеу жә не Лион қ алаларында бар. Сапарлардағ ы жә не кө лiктiң жұ мысын экономикалық кө рсеткiштердi жақ сарту тұ рғ ынның кө лiк уақ ытының шығ ындарының тө мендетуiне мү мкiндiк туғ ызатын радиал сұ лбағ а қ арағ анда едә уiр аздың кө шеттеулерi, кө лiк қ ұ ралын жолаушыларды сапардың орташа ұ зындығ ын кiшiрейту жә не жолаушы айырбасының тездетуiн есепке сапарларды тү зу сызық ты еместiң еселiгi жә не сан. Бірақ та радиальді домалақ сұ лба кү шті емес себебі радиальді бағ ыттар домалақ сұ лбағ а қ арағ анда бә рібір тығ ыз тү рінде қ алады, ал ол орталық тың ауыртпалығ ына ә келеді. Ауыртпашылық ты жоюғ а болады егер орталық тан транспортты жү йенің жартысын немесе бә рін алып тастаса.Бұ л жағ дайда радиальді сызық тар аяғ ында бә сендейді, оның нә тижесінде орталық тан транзитті жолаушыағ ымының ө туін қ амтамасыз етіледі, бұ л жолаушы тасымалының сапасына ә сер етеді.

Тікбұ рышты сұ лба Санкт-Петербург, Нью-Йорк, Чикаго қ аларына тиесілі. Бұ л қ алалар алдын ала жасалғ ан жоспар бойынша дамығ ан.

Тiк тө ртбұ рышты сұ лбаны ерекшелiгі оның кө лiк кү штенiсi туралы сұ рақ ты тө стiктейтiн айқ ын бейнеленген орталық тың жоқ тығ ы болып табылады.

Мұ ндай сұ лба транспорттың жақ сы қ озғ алысын қ амтамасыз етеді жә не тікелей қ озғ алысқ а тиімді.

Оның кемшілігі диагональді пунктердің арасындағ ы тіксызық т байланыстарды қ амтамасыз етпейді. Тікемес сызық тың коэффициенті 0, 41 ге дейін жетуі мү мкін.

Тікбұ рышты сұ лбаның тү рлеріне тікбұ рышты диагональді жә не тікбұ рышты сызық ты жатады. Тікбұ рышты-диагональді сұ лба маң ызды жолқ ұ раушы аудандардан ө теді. Қ иғ аш сызық бұ л аудандарда ең қ ысқ а кө лiк байланысты қ амтамасыз етедi жә не тү зу сызық ты еместiң еселiгiн нақ сол арзандатады, бiрақ сү йiр бұ рышты қ иылысу қ аланың қ ұ рылыс ошағ ын қ иындатады жә не қ ала ө ткiзгiштiк қ абiлет шектейтiн кү рделi кө лiк тү йiндерiн қ ұ рады. Еркін сұ лба ескі шығ ыс жә не еуропалық қ алаларғ а тә н. Жаң ашыл қ алаларғ а мұ ндай сұ лба тек курортты қ алаларғ а тиесілі, бұ л жерде еркін қ ала қ ұ рылысына еркін сұ лба тұ рғ ылық ты жердің кө рінісіне сай келеді.

алалық кө ліктік сұ лбасының негізгі сипаттамалары

1. Транспортты жү йенің тығ ыздығ ы анық талады: транспортты сұ лба желектерімен қ ызмет кө рсететін кө ше тораптарының ұ зындығ ының қ ала алаң ының селетептісіне қ атынасымен анық талады.

, км/км²

Есептеулер кө рсеткендей транспортты сұ лбадан тә уелсіз оның тығ ыздығ ы транспортты желектердің орташа жолжү рушілігіне байланысты. Жолжү рушіліктің орташа кө лемі келесі формуламен анық талады:

Орталық аудандар ү шін L_пд=330 м перифериялық аудандарғ а L_пд=460 м деп алып, орталық аудандара ең аз тығ ыздық δ =1, 01 км^-1 перифериялық аудандарғ а δ =0, 77 км^-1 аламыз.

Қ олданыстағ ы нормативтарғ а сай қ аладағ ы орташа тығ ыздық 1, 5нан 2 км^-1 интервалында тұ р. Қ аланың тығ ыздығ ын біле тұ ра жол жү рушінің орташа аймағ ын табуғ а болады.

км км

Транспорттық жұ мыстың кө лемінің тығ ыздық тан байланысын анық тайық. Жолаушыайналымын корреспонденцияның санының 1ден в j-й пунктіне жә не i-тым жә не j-тым пунктінің ара қ ашық тығ ы анық тайық.

Жолаушылардың осы санының тасымалдауы ү шiн қ ажеттi сыйымдылық тың еселiгi жә не толатын есептеуiнде анық тағ ан автобустардың саны

Қ ала типтiк сұ лбасы мейлi Lс жә не ортақ маршрут ұ зындығ ы L_м. Кө лiк сұ лбасының ортақ ұ зындық қ а маршрут ұ зындық тың қ атынасы маршрут еселiгi деп аталады жә не келесі формула бойынша анық талады: . Бұ л транспорт қ ызмет кө рсететін кө ше жү ріп ө тулердің 1км ү зындығ ына неше км маршруттың ұ зындығ ын келгенін кқ рсетеді.

Автобус арасындағ ы интервалдың бар жү йедегі орташасын анық тайық.

Жү йелік интервал –бұ л автобус арасындағ ы жекеше бө лімді ұ зақ тық тың оның қ олданымды жылдамдығ ына қ атынасы.

Осы формуланы келесі формулағ а сала отырып автобус санын анық таймыз

Бұ л тең деу кө рсетеді: транспорттық жү йенің тығ ыздығ ы транспорттың тиімді жұ мысына жә не автобус қ озғ алысының орташа тә уліктік интервалына тікпропорциональді жә не маршрут коэффициентіне керіпропорциональді. Яғ ни, жұ мыс тиімді болғ ан сайын жү йе де тығ ыз, сондық тан арақ ашық тық аялдама арасы кө бейеді жә не жолаушылардың автобусқ а отырудың орташа уақ ыты да тө мендейді.

2. Негізгі жолаушық ұ рушы пунктердің арасындағ ы хабар тікеместігінің орташажү йелік коэффициенті.

,

мұ нда L_ijв – ауа кең істігіндегі жолаушық ұ рушы пунктердің арасындағ ы қ ашық тық (тікелей).

Қ озғ алыс қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету б/ша автокө лік кә сіпорынның (АКК-ның) қ ызметтері мен бө лімдерінің мақ саттары.

Автокө лік кә сіпорынның басшысы кә сіпорынның барлық қ ызметіне жауап береді жә не сонымен қ атар апаттық жол оқ иғ аларын болдырмау жұ мыстарын басқ арады.

Автокө лік кә сіпорынның эксплуатация қ ызметі тікелей адамдар мен жү ктерді тасымалдау жұ мыстарын жү зеге асырады.

Автокө лік кә сіпорынның техникалық қ ызметі автомобилдерді техникалық дұ рыс жұ мыс жасайтын жағ дай туралы жұ мыстар жиынтығ ын орындайды.

Кадр бө лімі: - жө ндеу жұ мыстарын жү ргізетін жұ мысшылар мен жү ргізушілерді таң дау, тә рбиелеу жә не оларды жұ мыс орындарына бө лу жұ мыстарын жү ргізеді, жә не сонымен қ атар ү йретуші, бағ ыт беруші-жү ргізушілерді тә жірибесі аз жү ргізушілерге жұ мысты ү йрету туралы тағ айындайды;

- кадрлардың жұ мыста тұ рақ тамау себебін анық тайды жә не олардың тұ рақ ты жұ мыс істеуі туралы шаралар жү ргізеді;

- жү ргізушілер мен жұ мысшылардң квалификациясын кө теру жә не оларды жұ мысқ а дайындау жоспарларын қ ұ райды;

- жү ргізушілердің уақ ытында дә рігерлік тексерістен ө тіп отыруларын қ адағ алайды.

Апаттық жол оқ тиғ аларының алдын алу мақ сатында арнайы жол жү ру қ ауіпсіздігі туралы кабинет жабдық талады.

Оқ у-ә дістемелік бө лім жү ргізушілерді жол қ озғ алысының қ ауіпсіздігі туралы білім алуын, жү ргізушілердің ең бегі мен демалысын ұ йымдастыруды, автокө ліктердің техникалық жағ дайын жә не ең бек пен кө лік тә ртібіне тә рбиелеуді қ амтамасыз етуі керек.

Оқ ыту ұ йымы: ө з қ ұ зыретіне жатқ ызылғ ан функциялардың орындалуына;
кө лік қ ұ ралын жү ргізушілерді даярлаудың оқ у жоспарына жә не жоспар-кестесіне сә йкес оқ у бағ дарламаларының толық кө лемде жү зеге асырылуына; кө лік қ ұ ралдарының техникалық ақ аусыз кү йде ұ сталуына жә не жү ргізуге ө ндірістік ү йрету шеберлерін рейс алдындағ ы медициналық тексерудің ұ йымдастырылуына жауап береді. Анық тама-ақ парат бө лімі ақ парат, кең ес жә не анық тама беру ү шін тағ айындалады.

Агитация-кең ес беру бө лімінде озық жү ргізушілердің, бригадалардың, автокалонналардың тә жірибесі туралы ақ параттар, конкурстардың, жарыстардың айлық тардың, викториналардың қ орытындысы болады.

Пайдалану қ ызметінің қ ұ рылымы.

Қ олдану бө лімі АТО бө лімшесінің маң ызды бө лігі болады. Қ олдану бө лімінің негізгі функцияларына жатады: жү кті тасымалдауды ұ йымдастыру; АТО жұ мысының қ абылданғ ан жоспарын жұ мысын ұ йымдастыру; Тасымалдау спасының қ ажетті дең гейінде жылжымалы қ ұ рам жұ мысын тиімді қ олдану; жү рісте автокө лік қ ұ ралының қ ауіпсіздігін қ амтамасыз ету.

Автокө лік қ ұ ралының тә уелдiлiкте жә не жеке бө лiмшелерде АТО тү рiндегi жанында бұ л топтастыра алады жә не функцияның қ ызмет атқ арылатын пайдалануларын ө згертпеуге табандата алады. Оны орындайтын жұ мыскерлердің саны ғ ана ө згеруі мү мкін.

Жү к тобы қ олдану бө лімінде негізгі болып табылады.

Қ олдану бө лімінің жұ мысының технологиялық циклы ү ш кү н қ ұ райды. Қ олдану бө лімінің қ ұ рылымы: 1 Қ олдану жағ ынан АТО бастығ ының орынбасары (коммерциялық жұ мыспен): 1 Қ олдану бө лімінің бастығ ы: - Жү к тобы: - Диспетчерлік: - сызық диспетчері;

- ауысымды диспетчер;

- шығ ару диспетчері.

- Қ орытынды-есептеу тобы: - тариф-технигі;

-техник-бензотоп;

- техник-обкатчик.

2 Автоколонна бастығ ы: - Жү ргізушілер

3 БД бө лімінің бастығ ы.

Пакеттік тасымалдауды ұ йымдастыру

Пакет дегеніміз, салмағ ы тиеу қ ұ рылымдарын жә не жылжымалы қ ұ рамды рационалды пайдалануғ а сә йкес келетін бір блокка жинақ талғ ан тауардың іріленген жү к бірлігі.

Пакеттерді қ ұ ру ү шін пакеттеу жабдығ ы қ олданылады – ол іріленген жү к бірлігіне жү ктерді бекіту жә не жинақ тауғ а арналғ ан техникалық жабдық. Пакеттеу жабдығ ы уақ ыттың кетуін азайту жә не қ ол жұ мысын азайту ү шін қ олданылады: бұ л жағ дайда жү к міндетті тү рде транспорттық қ орапқ а емес тұ тыну қ орабына жинақ талуы мү мкін. Конструктивті белгісі бойынша пакеттеу жабдығ ы келесі тү рлерге бө лінеді:

• ә р тү рдегі поддондар: жалпақ (паллеттар); тік тұ ратын; жә шікті. Жоспардағ ы поддондардың рұ қ сат етілген ө лшемі 1200х1000 мм (ISO 3676), бірақ 1200х800 мм («Европул») да жіберіледі, 19434—74 мемлекеттік стандартқ а сә йкес поддондарда жинақ талғ ан пакеттердің ө лшемі 1240х840 артпауыкерек немесе поддон тү ріне байланысты 1240х1040 мм. Ірі тонналы контейнерлерге тиеу ү шін жоспардағ ы ө лшемі Д1140 х 1140 мм, биіктігі 1350 мм жә не салмағ ы 1, 25 т дейінгі пакеттер қ олданылады. Ішкі тасымалдауларда кө п жағ дайларда поддондарының ө лшемі 1200х800 мм, жү к кө тергіштігі 1 т ағ аш бір қ абатты поддондар қ олданылады, олардың ө зіндік 40 кг-дай салмағ ы болады.

Поддон 15 кем емес тиеу-тү сіру операцияларын орындауғ а есептеледі жә не олардың қ ызмет кө рсетуінің гарантиялық мерзімі 1 жылды қ ұ райды;

• кассеттер нә зік материалдарды пакеттеу ү шін қ олданылады. Олар жү ктерді жан-жақ ты зақ ымданудан қ орғ айтын кең істік рамасы болып келеді;

• строптарды синтетикалық ленталардан жасайды жә не қ ораптағ ы жә не бума жү ктерді пакеттеу ү шін қ олданылады.

Строптардың жү к кө тергіштігі 0, 9-дан 1, 2-ге дейін барады, ал ө зіндік салмағ ы 1, 5 кг аспайды. Бір пакетті қ ұ ру ү шін 10 м строп қ ажет болады.

Азық -тү лік жү ктерін тасымалдау кезінде магазиндерде мү мкін қ орап-қ ұ рылғ ы қ олданылуы мү мкін, ол дө ң гелегі бар қ абырғ алары, полкалары решеткалы, трубкалы каркастан тұ рады.

Тауар дайындалғ аннан кейін тұ тынушы қ орабына салынады жә не сонымен сату залына апарылады. Қ орап негізінің жоспардағ ы ө лшемі 840х620 мм, биіктігі 925-тен 1600 мм-ге дейін, жү к кө тергіштігі 300 кг-ғ а дейін жә не ө зіндік салмағ ы 47-ден 82 кг дейін.

Тауар-кө лік қ ұ жаты.

Тауарлық қ ұ жат – деп, жіберілген тауарлар саны мен сапасы, яғ ни толық мә лімет беріледі. Оларғ а: шоттар, счет – фактуралар, тауарлы – кө ліктік накладнойы, спецификасы. Жү к жіберуші тү біртегі жә не т.б.

Есеп айырысу қ ұ жаттары – бұ л тү скен тауарларды тү сіргенде есеп айырысу жә не жү к жіберушімен олар банқ а беріледі. Мұ ндай қ ұ жаттарғ а: тө лем талап – тапсырмасы.

Кө ліктік - бұ л қ ұ жаттар тасымалданғ ан жү к кө лемін жә не айқ ындайды жә не кө ліктік қ ызмет жә не кө ліктік органдарғ а есеп айырысуғ а арналғ ан қ ұ жаттар.Тасымалдау ү шін қ олданылатын транспорт тү рі:

теміржол накладнойы – теміржол кө лігімен тасымалдайтын тауарлар.

Тауарлы – кө ліктік накладнойы – автокө ліктік тасымалдайтын тасымалдайтын тауарлар екі бө лімнен тұ рады: тауарлардың – транспорттық;

Тауар тү ріне байланысты жә не оның счет – фактурасын немесе тауарлы – кө ліктік накладнойыа жабдық таушы кө птеген басқ а қ ұ жаттар беріледі, бір бө лігі мө лшерді растайды жә не тү скен тауарлар санын, ал басқ асы – сапасы жә не т.б. тауарлар бірлігі.

Қ Р заң ына сә йкес «Стандартизация жә не сертификация жайлы» тауарлардың халық тұ тыну ү шін сертефикация жасалынады, ол тізімді Республика Парламенті тағ айындайды.

Автокө лік қ ұ ралының жолдама парақ тары алғ ашқ ы есептің негізгі қ ұ жаттары болып табылады, олар тауар-кө лік жү кқ ұ жатымен немесе ө лшеу (таразығ а тарту) актісімен бірге автокө лік қ ұ ралының жұ мысын есептеуге, жү ктерді тасымалдау ү шін есеп айырысуды жү зеге асыруғ а арналғ ан, сондай-ақ жү ргізушіге жалақ ы есептеуге арналғ ан кө рсеткіштерді белгілейді.

Жолдама парақ тың жыртылмалы талонын жү к жө нелтуші толтырады жә не тасымалдаушы жү к жө нелтушіге тө лемдік талап есебін беру ү шін негіз болып табылады. Жыртылмалы талон есепке қ оса беріледі, ал жолдама парақ тасымалдаушыда қ алады, онда жү к жө нелтушідегі (жү к алушыдағ ы) автокө лік қ ұ ралдың жұ мыс уақ ыты туралы бірдей жазулар қ айталанады.

Жү ктерді тасымалдаудың уақ ыттық тө лемі кезінде жолдама парақ қ а тауар-кө лік қ ұ жаттарының нө мірлері жазылады, олардың бір данасы жү ктің тасымалданғ ан тонналарының мө лшерін жә не басқ а кө рсеткіштерді есептеу ү шін жолдама парақ қ а қ оса беріледі.

Жолдама парақ ты толтыруды тасымалдаушы жү зеге асырады. Бұ л ретте жеке деректерді сондай-ақ жү к жө нелтуші (жү к алушы) толтырады. Жолдама қ ағ азда келесі мә ліметтер болады:

1) жү ргізушінің аты-жө ні;

2) жү ргізуші куә лігінің нө мірі;

3) жолдама қ ағ аз берген диспетчердің аты-жө ні жә не қ олы;

4) кө лік механик техникалық тексеру жү ргізгендігі туралы қ орытынды;

5) жү ргізушіні дә рігерлік тексеріс қ орындысы;

6) спидометрдің кө ліктің жолғ а шығ ар алдындағ ы кө рсетіп тұ рғ ан кө рсеткіші жә не жолдан қ айтқ андағ ы кө рсеткіші;

7) толтырылғ ан жанар-жағ ар майдың сапасы жә не маркасы;

8) жеткізілетін жү к тү рі;

9) кө ліктің жолғ а шығ атын жә не жолдан қ айтатын уақ ыты;

10) кө ліктің қ озғ алыс маршруты.

Жү ктерді халық аралық тасымалдау кезіндегі жү ргізушінің қ ұ жаттары:

1. Баратын елге кіретін жіне шығ атын виза жә не шет ел паспорты.

2. Халық аралық ү лгідегі автомобилді басқ аруғ а рұ қ сат етілген куә лік.

3. Шет ел валютасын шығ ару туралы рұ қ сат қ ағ аз.

4. Дә рігерлік сақ тандыру полисі.

5. Жанар-жағ ар май толтыратын кредит карточкасы.

Халық аралық тасымалдау кезінде жү кке арналғ ан қ ұ жаттар:

1. МДП кітапшасы (карнет ТIR).

2. Тауар-кө ліктік тауар чегі.

3. жү к жібергіш толтырғ ан жү к кедендік декларация.

4. жеткізушінің жауапкершілігін сақ тандыру туралы анық тамасы).

5. жү кке арналғ ан есеп-фактура.

6. жү кті импортқ а жә не экспортқ а шығ ару лицензиясы.

7. кө лік қ ұ ралын кері тиеуге арналғ ан тауар чегінің жиынтығ ы.

Техникалық -эксплуатациялық кө рсеткіштер. Техникалық -эксплуатациялық кө рсеткіштердің жылжымалы қ ұ рама ө німділігіне ә сері.

Ө ндірістің барлық процестері, соның ішінде кө лік процесі, кө рсеткіштер мен есептеулердің жасалғ ан жү йесі бойынша жоспарланады, есептеледі.

Тасымалдау ө ндірісінің тиімділігі, ең алдымен жү ктерді тасымалдауды ұ йымдастыру сапасы жә не жылжымалы қ ұ раманы пайдалану сатысы арқ ылы анық талады жә не келесі техникалық -эксплуатациялық кө рсеткіштер арқ ылы сипатталады жә не бағ аланады:

- Жылжымалы қ ұ рамның паркі жә не оны ө німді пайдалану;

- Линиядағ ы жылжымалы қ ұ рамның жұ мыс уақ ыты жә не оны ө німді пайдалану;

- Жылжымалы қ ұ рамның жү к кө тергіштігі жә не оны пайдалану;

- Жылжымалы қ ұ рамның қ озғ алыс жылдамдығ ы;

- Жылжымалы қ ұ рамның жү рісі жә не оны ө німді пайдалану сатысы;

- Жү кті тиеу жә не жү еһ кті тү сіру кезіндегі жылжымалы қ ұ рамның тұ рғ ан уақ ыты;

- Жү ктерді тасымалдау қ ашық тығ ы жә не жү рістің ұ зақ тығ ы. Кө ліктік-техникалық қ ызмет кө рсету паркі, жү ктерді тасымалдауғ а арналғ ан жылжымалы қ ұ рамның санымен сипатталады.. Жылжымалы қ ұ рамның жұ мысқ а дайын болуы, парктің техникалық дайындық коэффиценті арқ ылы бағ аланады, ал, жолда жү рген жылжымалы қ ұ рамның саны – шығ арым коэффицентімен анық талады.

Жү рістегі жылжымалы қ ұ рамның жұ мыс уақ ыты, немесе нарядтағ ы уақ ыты, қ озғ алыс уақ ыты жә не жү ктерді тиеу мен тү сіру пунктеріндегі жылжымалы қ ұ рамның тоқ тап тұ рғ ан уақ ытынан қ ұ ралады.

Қ озғ алыс уақ ыты ең алдымен жол ү стіндегі жылжымалы қ ұ раманның қ озғ алыс уақ ыты мен жү рген жолына байланысты болады. Жү ктерді тиеген жә не тү сірген кездегі жылжымалы қ ұ рамның тоқ тап тұ рғ ан кезі кө лік процесінің негізгі қ ұ рама бө лігі болып келеді жә не кө ліктің бір жү рісіндегі жү ктерді тиеу мен тү сіру уақ ытымен сипатталады. Жү ктерді тиейтін пунктердегі жылжымалы қ ұ рамның тұ рғ ан уақ ыты, жү ктерді тиеу-тү сіру операциясын орындау уақ ыты мен жү ктерді қ абылдау, ө ткізу жә не тауарлық -кө ліктік қ ұ жаттарды толтыруғ а кететін уақ ыттан қ ұ ралады.

Жылжымалы қ ұ рамның жұ мысы кө п жағ дайларда қ озғ алыс жылдамдығ ының техникалық жә не эксплуатациялық мө лшеріне байланысты болады. Қ озғ алыстың техникалық жылдамдығ ы пайдаланудың белгілі бір жағ дайында автокө лік тасымалының жылдамдық қ асиетін кө рсетеді, ал эксплуатациялық жылдамдық тек қ ана техникалық жылдмамдығ ына ғ ана емес, сонымен қ атар жылжымалы қ ұ рамның жү ктерді тиеу немесе жү ктерді тү сіру кезіндегі тұ рғ ан уақ ытының ұ зақ тығ ына байланысты болады.

Техникалық экономикалық кө рсеткіштер дең гейі тұ рақ ты болып келеді жә не байланысты болады:

-Жылжымалы қ ұ рамның тү рі мен жү к кө тергіштігіне;

-Тасымалданатын жү ктердің тү рі мен сипатына;

-Тасымалдауды ұ йымдастыру ә дісіне,

-Жылжымалы қ ұ рамның техникалық қ ызмет кө рсетуі мен жө ндеуіне;

-Жолдағ ы жылжымалы қ ұ рамның жұ мыс жағ дайы;

-Жол жағ дайына;

-Тасылым орындалатын табиғ и-климаттық жағ дайына;

-Жұ мысшылардың ең бек ақ ысы жә не орындау жағ дайы жә не басқ а да факторлардан

-Техникалық -эксплуатациялық кө рсеткіштер дең гейіне жылжымалы қ ұ рамның ө німділігі байланысты болады – тонна жә не тонна-километр

2Техникалық -эксплуатациялық кө рсеткіштердің жылжымалы қ ұ рам жұ мысына ә сері

Жылжымалы қ ұ рамның ө німділігін арттырудың ә дістерін анық тау ү шін міндетті тү рде жеке эксплуатациялық кө рсеткіштердің автомобильдік қ ұ рамның ө німділігіне ә серінің сипатын білу қ ажет. Жә не сонымен қ атар, жылжымалы қ ұ рамды тиімді пайдалану сипаты ү шін қ олданатын кө рсеткіштерді есепке алу керек, олар ү ш топқ а бө лінеді:

· экстенсивті, жорық тағ ы жылжымалы қ ұ рамның санын ө сіруді қ амтамасыз етеді жә не оның жұ мысының ұ зақ тығ ын қ амтамасыз етеді (шығ ару коэффициенті, кө ліктің орташа бір тә уліктік нарядта болу ұ зақ тығ ы);

· интенсивті, жоспарлады дамыту жә не тасымалдау процесін ұ йымдастыру есебінен жылжымалы қ ұ рамның ө німділігін арттырады (орташа тә уліктік кө лік жорығ ы, жорық ты пайдалану коэффиценті жә не жү к кө тергіштігі, жү рістің эксплуатациялық жә не техникалық жылдамдығ ы);

· жалпылама кө рсеткіштер жылжымалы қ ұ рамды тұ тасымен тиімді пайдалануды сипаттайды (жылжымалы қ ұ рамның 1 т жү к кө тергіштігіне тонна-километрдағ ы ө німділігі, сағ аттық ө німділік жә не т.б.).

Мұ нда жылжымалы қ ұ рамның ө німділігі бір қ алыпты ө згеруі мү мкін емес. Ол секірмелі ө суді, жылжымалы қ ұ рам қ осымша жү ріс алғ ан кезде алады, жә не транспорттық циклда жү кті жеткізу аяқ талады.

Сонымен, ө німділіктің артуы, жеке немесе біріккен эксплуатациялық факторлар мағ ынасының жақ саруы жылжымалы қ ұ рамғ а қ осымшама жү рісті орындауғ а мү мкіндік берген кезде байқ алады.

Тұ рғ ындардың кө ліктік жылжуы.

Қ озғ алмалық тың қ арқ ындылығ ын санды тү рде, халық тың қ озғ алмалығ ы деп аталатын кө рсеткіштер кө рсетеді. Қ озғ алмалық тың бірнеше тү рлері болады: потенциалды; жү зеге асатын; жалпы; абсолютті; кө ліктік; жаяу

Жалпы жағ дайда қ озғ алмалық дегенімізе уақ ыт аралығ ында белгілі бір топтағ ы адамдардың ішінен бір адамғ а келетін қ озғ алмалық саны болып келеді (жыл, тә улік, сағ ат).

Егер қ озғ алмалық та Н-адам қ атысатын болса, ал қ озғ алмалық тың жалпы саны – П болса, онда қ озғ алмалық бір адамғ а келетін қ озғ алмалық саны болып келеді .

Потенциалды қ озғ алмалық – биологиялық жә не жалпы тұ тынушылығ ы, ә леуметтік жағ дайы, ө ндірістік қ ажеттілігі, байланыс қ ұ ралдарының жә не ақ параттардың жә не мә дени қ ажеттілігінің дамуы арқ ылы анық талатын қ озғ алысқ а халық тың сұ ранысы сә йкес келетін қ озғ алмалық болып келеді.

Жү зеге асатын қ озғ алмалық – берілген жағ дайда, орында, қ ұ былыстарда жү зеге асатын нақ ты қ озғ алыс болып келеді. Қ ала тұ рғ ындарының жү зеге асатын қ озғ алысы қ аланың жоспарланғ ан қ ұ рылымына, оның аудандарына, орталық тағ ы жү ргіншілердің кө птігіне жә не оларды транспорттық жү йемен қ амтамасыз етудің дамуына байланысты болады.

Абсолютті қ озғ алмалық – қ озғ алысқ а қ атысатын, қ аралып отырғ ан адамдардың ішіндегі уақ ыт бірлігінде бір адамғ а келетін қ озғ алыс саны. Абсолютті қ озғ алыстың ү ш тү рі болады:

1 қ озғ алмалық қ а қ атысатын, қ аланың ө з тұ рғ ындарының абсолюттік қ озғ алысы

, мұ нда П_Г – қ ала бойынша қ озғ алыс саны;

Н_Г – қ ала тұ рғ ындарының саны.

2 Қ алағ а тұ рмыстық жә не мә дени-тұ рмыстық мақ сатта шық қ ан қ аланың шет жақ тарындағ ы тұ рғ ындардың абсолюттік қ озғ алысы

3 Басқ а қ алалардан келген тұ рғ ындардың абсолюттік қ озғ алысы

Жалпы қ озғ алмалық – қ аланың ә кімшілік шекарасында тұ рғ ан, Н тұ рғ ындар санына кіретін, тұ рғ ындардың барлық топтарымен уақ ыт бірлігінде қ ала кө ліктерінің жү йесіндегі қ озғ алыс саны.

- қ арастырылып отырғ ан уақ ыт аралығ ындағ ы қ аланың жү ргінші кө ліктерінің қ озғ алысының жалпы саны..

Қ аланың жү ргінші кө ліктері арқ ылы қ озғ алыс аздағ ан жағ дайларда жаяу жү ргіншілер жолы арқ ылы жә не кө п жағ дайларда жү ргіншілер транспорты арқ ылы жү зеге асады.Осығ ан байланысты жалпы қ озғ алыс бө лінеді:

- транспорттық

- жаяу

Жалпы қ озғ алыс келесі формула бойынша анық талады:

Транспорттық қ озғ алыс, кө лік қ ұ ралдары арқ ылы жү зеге асатын бір жылда бір тұ рғ ынғ а келетін қ озғ алыс санымен анық талады. Транспорттық қ озғ алыс жалпы жү ргінші кө лігінің қ озғ алысы мен жеке жү ргінші кө лігінің қ озғ алысына бө лінеді.

Қ ала тұ рғ ындарының қ озғ алысының кө рсеткішінің қ ұ рылуына факторлардың екі тобы ә сер етеді:

1. қ ала тұ рғ ындарының қ озғ алысының ө су факторы

а) қ ала аумағ ының территориалдық кө лемінің ө суі

б) қ аланың жү ргінші кө лігінің жабдық тарының ө суі

в) қ атынастың қ ол жетерлігінің жақ саруы

г) билет бағ асының тө мендеуі

2. қ ала тұ рғ ындарының қ озғ алысының тө мендеу факторы

3. а) қ арым-қ атынастың қ иындауы

б) байланыс жабдық тарының дамуы

в)билет бағ асының ө суі

Кө ліктік қ озғ алыс кө лік желілерін жоспарлау жү йесінде кө ліктік есептің бастапқ ы ө лшемі ретінде ретінде қ олданылуы мү мкін.

Тұ рғ ындардың кө лік қ озғ алысының есебін, нақ ты жағ дайда ол негізінен тұ рғ ындардың ә леуметтік қ ұ рамына байланыстылығ ын есепке ала отырып анық тайды.

Ә леуметтік қ ұ рамы бойынша қ ала тұ рғ ындары бө лінеді:

1. ең бекшілер бұ қ арасы, қ аланы қ ұ райтын кә сіпорындар жә не мекемелер, яғ ни, соның негізінде қ аланың ү лесімді салмағ ы қ ұ рылғ ан = 30%;

2. кә сіпорындар мен мекемелер, тұ рғ ын ү й шаруашылығ ы, сауда жә не мә дени-тұ рмыс орталық тарында қ ызмет ететін ең бекшілер бұ қ арасы, ү лесімді салмағ ы = 20%;

3. жоғ арғ ы оқ у орындары, техникум, училище оқ ушылары – 5 %;

4. ө з ә рекетсіз тұ рғ ындар– балалар, зейнеткерлер, ү й қ ызметіндегі ә йелдер, жұ мыссыздар, саудагерлер – 45 %.

Мақ сатты белгісі бойынша тұ рғ ындар қ озғ алысы бө лінеді:

1. жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің ө здерінің тұ ратын жерлерінен жұ мыс орнына қ арай, жә не керісінше, мектеп оқ ушыларының, жоғ арғ ы оқ у орындарының, колледждардың жә не т.б. оқ у орнына жә не керісінше қ озғ алысы.

2. Барлық ә леуметтік топтағ ы тұ рғ ындардың мә дени-тұ рмыстық кә сіпорындарғ а қ озғ алысы жә не кері қ озғ алыстары...

Кей жағ дайларда ө зіндік ә рекетті топтарғ а іскерлік қ озғ алыстарды бө леді: жұ мыс уақ ытында ккә сіпорынның ө німділік қ ажеттігіне байланысты жұ мысшылар мен қ ызметкерлердің қ озғ алыстары.

Қ алалық тұ рғ ындардың бө лінуіне байланысты ең бекшілердің, оқ ушылардың жә не ө зіндік ә рекетсіз тұ рғ ындардың ең бек, мә дени-тұ рмыстық жә не іскерлік қ озғ алыстарын ажыратады.

Жұ мысшылардың, қ ызметкерлердің жә не оқ ушылардың ең бек қ озғ алысы анық талады:

,

мұ нда 2 – қ озғ алыстың екі бағ ыты ескеріледі;

А₁, А₂ – жылдық демалыс жә не мейрам кү ндері саны;

А₃ – ең бек демалысы кү ндері (каникул);

А₄ – ең бекке жарамсыз кү ндердің орташа статистикалық саны (ауырғ ан кездегі).

Кө ліктік жұ мыстың осы кө лемінде біршама бө лігін мә дени-тұ рмыстық қ озғ алыстар алады (»50% орташа тә улігіне): .

Іскерлік қ озғ алыстар жалпы кө лік қ озғ алысында онша салмағ ы болмайды жә не»50% ең бек қ озғ алысын қ ұ райды: