Дәріс жоспары

1. ішкі толқ ындардың мағ лұ маты.

2. сыртқ ы толқ ындардың мағ лұ маты.

3. атылғ ан оқ тын таралуы.

4. атудың нақ тылығ ы.

Ішкі толқ ындардың мағ лұ маты. Ішкі толқ ын қ ұ былысты қ арастырады, яғ ни оқ тың (гранатаның) атылу кезінде, дә лірек айтқ ада тү тік каналынан шық қ ан оқ тың жылдамдығ ын қ арастырады.

Ату деп газдың кү шімен оқ тың (гранатаның) тү тік каналынан сыртқ а жарылғ ыш ұ нтақ тың кө мегімен атылуын айтады.

Ату қ ұ ралынан оқ атқ ан кезде, келесі қ ұ былыстар байқ алады. Оқ ты жарғ ыш таяқ шасы оқ ты ұ рғ ан кезде от пайда болады да, ол от тесік арқ ылы гильза тү біне барып қ опарылғ ыш заттың жағ ады. Қ опарылғ ыш заряды жанғ ан кезде кө п мө лшерде қ ызғ ан газ пайда болады, оқ тың тү біне тү тік каналы арқ ылы жоғ арғ ы қ ысым береді, оқ тың тү біне жә не гильза қ абырғ асына, тү тікке жә не қ атайтатын қ ұ ралғ а дейін барады.

Газ қ ысымы жоғ ары артады, егер оқ 4-6 см қ ашық тық та тү тіктің кескін бө лігінін бас жағ ында орналасканда. Осы сә тте қ опарғ ыш заттың қ ысымы 280-290 артады.Оқ тың қ озғ алысы артады.

Бастапқ ы жылдамдық дегеніміз- тү тіктің кө здейтін кескіндегі оқ тың жылдамдығ ы. Ол тү тіктің ұ зындығ ына, оқ тың салмағ ына, қ опар-ғ ыш зарядтың салмағ ына, температурасына, ауаның ылғ алдылығ ы жә не тағ ы басқ а факторларғ а байланысты.

Газ қ ысымы ату кезінде гильза тү бінде артқ а қ озғ алыс береді. Бұ л қ озғ алысты қ айтарым деп атайды. Ол иық ты, қ олды жә не жерді итергенде білінеді.

Қ опарғ ыш газдың қ ысым кү ші жә не қ арсылық қ айтарым кү ші бір бағ ытта емес, қ арама қ арсы бағ ытта болады. Ол екі кү шті пайда болғ ызады, сонын салдарынан тү тіктін кескін бө лігі жоғ рығ а қ арай лақ тырады. Сонымен қ атар қ арумен атқ ан кезде колебальдік қ озғ алыс- вибрация береді.

Тү тіктің толқ ыны, қ арудың қ айтарымы жә не басқ ада себептер атуғ а дейін жә не оқ тың ұ щу бағ ытында тү тік каналының бұ рыштарында осьтардың бағ ытында бұ рыштардың пайда болуына ә кеп соғ ады. Бұ л бұ рыш ұ шу бұ рышы деп аталады.

Оқ ату нә тижелеріне теріс ә сер беретін жағ дайды азайту барысында, кейбір оқ ату қ ұ ралдар ү лгілеріне тнжнуіш кескін жә не қ алыпқ а келтіргіш арнайы қ ондырғ ылар қ олданылады.

Сыртқ ы толқ ындардың мағ лұ маты. Сыртқ ы толқ ын оқ тың (гранатаның) қ озғ алысын қ арастырады.

Оқ (граната) атқ ан кезде қ арудың тү тігі белгілі бір бағ ыт немесе орын алады. Тү зу сызық, қ арудан атқ ан оқ тың жалғ астырушы осі, лақ тыру сызығ ы деп аталады.

Оқ (граната) ауда ұ шқ анда ауырлық кү ші мен ауаның қ арсылығ ы ә сер етеді. Ауырлық кү ші тө мен бағ ытталғ ан жә не оқ ты біртіндеп тө менге тартады, ал ауаның қ арсылығ ы ұ шқ ан оқ қ а қ арама-қ арсы, ол оқ тың жылдамдығ ын азайтады, жә не оқ ты бас жағ ын артқ а қ аратуды іске асырады.

Екі кү штің ә серінен оқ (граната) ауда лақ тыру сызығ ымен емес, кисық сызық пен, яғ ни лақ тыру сызығ ынан шамалы тө мен орналасады. Қ исық сызық, оқ тың (гранатаның) ауада ұ шқ анындағ ы аурлығ ының орталығ ын сипаттайды, бағ ыт деп аталады(сурет 1).

Атқ ан кезде, егер бағ ыты кө здеген сызық тан атқ ан жерге дейін жоғ ары кө терілмесе, онда ол тү зу атылғ ан болып саналады(сурет 2).

Ауырлық кү ші жә не ауаның қ арсылығ ынан басқ а оқ тың ұ шуына атмосфера қ ысымы да ә скр етеді, ауаның ылғ алдылығ ы, желдің бағ ыты, ауаның температурасы ә сер етеді.

Атылғ ан оқ тың (гранатаның) таралуы. Бір қ арудан бірнеше рет атқ ан кезде, атқ ан оқ тар(гранаталар) ө з бағ ыттарын жә не тию нү ктелерін сипаттайды, олар бір біріне ұ қ самай ар жерге тиеді. Оқ тардың (гранатаның) лақ тырылуы болады.Бір карудан оқ тың (гранатаның) лақ тыру қ ұ былысы бірдей жағ дайда шынайы оқ тың (гранатаның) таралуы деп аталады.

Оқ тың (гранатаның) бағ ытының жиынтығ ы, олардың таралу кезінде пайда болғ анын бағ ыттың снопы деп аталады(3сурет), ал сноп бағ ытының ортасынан ө ткен бағ ытты орташа бағ ыт деп атайды.Орташа бағ ыттың жоғ арғ ы кедергімен кездесетін жерін орташа тигізу нү ктесі деп атайды немесе таралу ортасы деп атайды.

Атудың нақ тылығ ы. Ату каруы жә не гранатометтан атқ ан кезде кө здеудің сипаты, ара қ ашық тығ ы, атудың тү рі, жарақ тардың тү рлері жә не де басқ ада фактілерге байланысты ә р тү рі жетістіктерге жету. Ату тапсырмаларын ең оң ай жолын таң дау ү шін, ең алдымен атудғ а бағ а беру керек жә не шынайлығ ын анық тау керек.

Атудың шынайлығ ы деп ату тапсырмасымен атудың нә тижесімен салыстыруды айтады. Ол алдын ала есептеу жолымен жә не ату нә тижесімен анық талады. Атуды шынайлығ ы атудың орналасуына байланысты канай жолмен атуы, кө здеудің сипаты, атудың алыстылығ ы, қ арау мақ сатында атушының қ аншалық ты білуіне жне басқ ада фактілерге байланысты.Алыстық ты кө здеуге деін кө бейткенде кө бейткенде атудың іске асуы азаяды.

Атудың іске асуы, сонымен қ атар, денгейіне оқ тың ө лтіру жә не тесіп ө туіне байланысты.

Негізгі ә дебиеттер:

1. Жаяу ә скер бө лімшесінің қ ару-жарақ дайындау ә дістемесі. Москва 1978 ж.

2. Жаяу ә скер сержантының кітапшасы. Москва 1989 ж.