Лекция 2

Химия ғ ылымы

Жоспар:

1. Химия-жаратылысты зерттейтін ғ ылымдардың бірі

2. Химия- заттар жайлы ғ ылым

Қ олданылғ ан ә дебиеттер тізімі:

Негізгі жә не қ осымша ә дебиет

1. Петров А.А., Бальян Х.В., Трощенко А.Т. Органикалық химия. М. ВШ., 1981ж.

2. Грандберг И.И. Органическая химия. М., 1974г.

3. Бірімжанов Б. Жалпы химия. Алматы: Қ азҰ У, 2001ж.

4. Бірімжанов Б., Нұ рахметов Н. Жалпы химия. Алматы: Ана тілі-1992ж.

5. Ахметов Н.С. Общая и неорганическая химия. М.ВШ., 1988г.

6. Усанович М.И. Из истории химии. Алматы: «Қ азақ университеті»-2004ж

7. Шоқ ыбаев Ж. Бейорганикалық жә не аналитикалық химия. Алматы: «Білім», 2003ж.

Лекция мә тіні:

Химия- жаратылысты зерттейтін ғ ылымдардың бірі.

Жаратылыс дегеніміз- бізді айнала қ оршағ ан материялық дү ние. Бұ л материялық дү ние адам баласының сана-сезімінен тыс, оғ ан тә уелсіз, ө з бетімен жасап тұ рғ ан объективті болмыс, «... материя дейтініміз, ол біздің сезім мү шелерімізге ә сер ету арқ ылы тү йсік туғ ызушы; материя дейтініміз бізге тү йсік арқ ылы берілітін объективтік болмыс».

Химия материя қ озғ алысының химиялық тү рін зерттейді, яғ ни зат негізінен ө згеріп, бір заттан екінші жаң а зат тү зілуіне байланысты туатын материя қ озғ алысының тү рін зерттейді. Материя қ озғ алысының химиялық тү рін-химиялық ө згеру процесін-кө бінесе химиялық реакция дейді. Реакцияласушы жә не реакция нә тижесінде тү зілетін заттардың санына жә не сапасына қ арай химиялық реакциялардың тө рт тү рі болады.

Химия-заттардың бір-біріне айналып ө згеруін зерттейтін ғ ылым. Химия-заттардың қ ұ рамын, қ ұ рылысын, қ асиеттерін, химиялық ө згерістерін, ө згеріс жағ дайын, ә рі ө згерістермен қ абат болатын қ ұ былыстарды зерттейтін ғ ылым.

Химиялық зерттеу ә дістерінің бірі-бақ ылау, бірақ ол заттарды жә не тү рлі қ ұ былыстарды ү стіртін бақ ылау жә не сипаттап жазумен қ анағ аттанбайды, сол қ ұ былысты терең тү сіндіруді мақ сат етеді. Қ ұ былысты тү сіндіру ү шін оның мазмұ нына терең бойлап, ол қ ұ былыстарды тауып, оның болу жағ дайын анық тайды.

Міне, осы ү шін жаратылыстың тү рлі қ ұ былыстарын, процестерін, қ олдан жасалғ ан жағ дайда зерттейді, оны тә жірибе не эксперимент деп атайды.

Химик бір қ ұ былысты не процесті зерттеп отырғ анда, келген ойының, жорамалының дұ рыс екенін білу ү шін тә жірибе қ ойып шешеді. Ондай жорамалды гипотеза деп атайды.

Егер тә жірибе жү зінде гипотезаның дұ рыстығ ы анық талса, ол тек бір қ ұ былыс емес, жаң а қ ұ былыстарды тү сінуге жол ашатын болса, онан шығ атын қ орытындылар амқ иқ ат шындық қ а дә л келіп жатса, онда гипотеза теорияғ а айналады.

Сонымен, химия ғ ылымы алдына қ ойғ ан міндеттерді шешуде бақ ылау, гипотеза. Тә жірибені негізгі зерттеу ә дістері ретінде пайдаланып; олардың нә тижесінде анық талғ ан мә ліметтерді тү сіндіру ү шін теорияларды басшылық қ а алады.

Кү нделікті ө мірде біз отынның жануын, металдардың тоттануын, судың булануын, қ атуын, органикалық заттардың жерді қ ұ нарлататынын байқ ап жү рміз. Осыларды қ ұ былыстар деп атайды. Табиғ атта екі тү рлі қ ұ былыс жү реді. Егер қ ұ былыс нә тижесінде заттың пішіні, агрегаттық кү йі ғ ана ө згеретін болса, ол физикалық қ ұ былыс. Қ ұ былыс кезінде заттың қ ұ рамы ө згеріп бір заттан басқ а зат тү зілсе- онда химиялық қ ұ былыс болғ аны. Мысалы, судың буғ а айналуы, металдың балқ уы физикалық қ ұ былыс. Ал темірдің тоттануы, найзағ ай кезінде азоттан азот оксидінің тү зілуі химиялық қ ұ былысқ а жатады. Ө йткені су буғ а айналғ ан кезде оның қ ұ рамы ө згермейді, жаң а зат тү зілмейді, ал темір тоттанғ анда қ атты жылтыр металдар борпылдақ оксидке айналып жаң а зат тү зіледі.

Бір заттың басқ а затқ а айналуы арқ ылы болатын барлық қ ұ былыстарды химиялық деп есептейді де, заттың осы химиялық ө згеру процесін химиялық реакция деп атайды. Барлық химиялық реакциялар жылу қ абылдап не бө ле жү реді.

Сонымен химия- заттар жайлы, олардың ө згеруі кезіндегі қ ұ былыстар жә не олардың қ асиеттері, қ ұ рамы, қ ұ рылысы жайлы ғ ылым.

Химиялық қ ұ былыстар ылғ и табиғ атта жү ріп отырады. Ө сімдік, жануар организімінде жү ріп жатқ ан биологиялық процестердің негізі химиялық реакциялар. Мә селен, жасыл жапырақ та кү н сә улесі ә серінен кө мірқ ышқ ыл газы мен судан углеводтар тү зіледі. Мал жә не адам организмі қ оректік заттардың химиялық ыдырауының, тотығ уының нә тижесінде ө мір сү ре алады. Ө сімдік жә не жануар организмінде қ азіргі кезде 70-ке жуық химиялық элемент бар екендігі табылғ ан. Олардың ролі ә р тү рлі. Сондық тан ө сімдік пен мал организміндерін химиялық жолмен зерттейді.

Химия кө птеген биологиялық ғ ылымдардың теориялық негізі. Соғ ан орай мал мамандарын дайындауда химияның алатын орны ө згеше. Химияны жете мең геру мал шаруашылығ ын жү ргізуге қ ажет арнайы пә ндерді де жақ сы тү сінуге мү мкіндік береді. Атап айтқ анда, огрономия, физиология, микробиология, ө сімдік қ орғ ау, малды қ орғ ау, ауыл шаруашылығ ы ө німдерін ө ң деу, қ оршағ ан ортаны қ орғ ай білу пә ндері химиямен тығ ыз байланысты.