Арағандағы Қазақстан қоғамы.

Енді бү гінгі таң дағ ы Қ азақ стан қ оғ амына формациялық жә не цивилизациялық тұ рғ ыдан қ андай бағ а беруге болар екен деген сұ рақ туады. Егерде біз формациялық тұ рғ ыдан талдау жасасақ, онда социализмнің пісіп-жетілмеген ерте тү рінен буржуазиялық -демократиялық сатығ а қ айта оралғ анымызды байқ аймыз. Оның себебін анық тау жолында ХХ ғ. бас жағ ына қ айта оралуғ а тура келеді.

Ө йткен себебі, патшалық Ресей осы кезде бұ рынғ ы-соң ды оның тарихындағ ы болмағ ан терең де жү йелі дағ дарысқ а тап болғ анын байқ аймыз. Ұ лттық буржуазия табы ә лсіз, сонымен қ атар билікпен ө те тығ ыз байланыста болғ аннан кейін, олар Заман Талабына (ол елдегі феодалдық қ атынастарды тү бірінен жойып, буржуазиялық -демократиялық жолғ а тү су қ ажеттігі болатын) тиісті Жауап берудің орнына “кіші-гірім жең істі соғ ыс арқ ылы” ішкі қ айшылық тарды шешкілері келді. Бұ л жолда олар ең алдымен орыс-жапон соғ ысында ө здерінің алып денесі болса да аяқ тарының саз екенін кө рсетті, ө йткені, бір ғ ана айдың ішінде жапондық тар Ресейдің бү кіл тең із флотын суғ а батырып, қ ұ ртып жіберді. Соң ынан Бірінші Дү ниежү зілік соғ ыста екінші рет соқ қ ы алып, қ айшылық тың ө те ө рбуінің себебінде большевиктер ө кімет басына келген болатын. Кө п жылдарғ а созылғ ан дағ дарыстан ашынғ ан ауыр жағ дайдағ ы халық тың кө ң іл-кү йін пайдаланып, большевиктер социалистік бет-бұ рыс арқ ылы барлық мә селелерді шешуге ұ мтылды. В.И.Ленин оны марксизмге ең гізілген шығ армашылық жаң алық ретінде есептеді.

Қ алай дегенде де, большевиктер бү кіл ұ лттық байлық ты мемлекеттің қ олына ө ткізіп, барлық табиғ и жә не адами ресурстарды “жаң а қ оғ амды орнатуғ а” жұ мсады. Бұ л ауыр да тайғ ақ жолда миллиондағ ан адамдарды қ ұ рбан етіп, олар Заман талабына ө зінше жауап берді, яғ ни елді индустриялап, халық тың сауатын ашты.

Бұ л тө ң керісте ә сіресе орны толмас апатқ а ұ шырағ ан қ азақ халқ ы болды. Оны “жаң а ө мірге” большевиктер бү кіл малын тартып алып, зорлап жерге отырғ ызудан бастады. Малынан айырылғ ан халық тың жартысына жуығ ы геноцидке ұ шырап, тіпті кейбір ауылдарда ө лгендерді жерлейтін адамдар да қ алмады. Егер осы апаттан халық аман қ алғ анда, бү гін Қ азақ елінде 20 млн. артық қ азақ тар ө мір сү ретін еді (басқ а халық тардың ө кілдерін есептемегеннің ө зінде). Сонымен, бү гінгі демографиялық мә селелердің тү п-тамырын сол ө ткен ғ асырдың 20-шы жылдардың аяғ ы, 30-шы жылдардың басында жатқ анын байқ аймыз.

Бұ л тарихи кезекті жаң арудың, ә рине, оң жақ тары да болды, оны ешбір адам терістей алмайтын болар. Ол Совет елінің қ уатты индустриалдық елге айналуы, кө п қ алалар мен ауыл кешендерінің пайда болуы, бү кіл халық тың сауатының ашылуы, жоғ арғ ы білім беретін мекемелер, театр, консерватория, кітапханалардың пайда болуы т.с.с.

Алайда, тарихи уақ ыты ә лі келмеген, жасанды тү рде зорлық -зомбылық арқ ылы орнатылғ ан бұ л қ оғ ам ХХ ғ. 70-ші жылдарынан бастап ақ ү лкен дағ дарысқ а ұ шырады. Оның жағ дайын тү сінікті болу ү шін былайша салыстыруғ а болады. Егер сіз кө ктемде екі жас алма ағ ашын – біреуін қ ұ нарлы жерге, екіншісін – сортаң ғ а отырғ ызсаң ыз – бір-екі жылдың ішінде бірінші ағ аш тез қ арқ ынмен ө сіп жемісін бере бастайды, ал екінші ағ аш бірінші жылы сарғ айғ ан жапырақ тарын шығ арып кү зге шейін тұ рады да, келесі кө ктемде ө мірден кетеді. Міне, жасанды тү рде артта қ алғ ан мемлекетте тарихи кезекті сатыларды аттап ө тіп зорлық арқ ылы орнатылғ ан социалистік қ оғ ам сортаң ғ а егілген ағ аш сияқ ты ө мірден кетті. Біз бү гін уақ ытында большевиктердің аттап ө ткен сатысына қ айта оралып буржуазиялық -демократиялық жолмен жетіліп келе жатырмыз.

Енді бү гінгі кү рделі ө згерістегі Қ азақ стан қ оғ амын цивилизациялық жолмен талдасақ, онда біз қ азіргі постиндустриалдық елдердің қ олы жеткен ө ндіргіш кү штерінен анағ ұ рлым артта қ алғ анымызды байқ аймыз. Сондық тан, негізгі мақ сат – дамығ ан елдердегі жаң а экономикалық жағ ынан тиімді, экологиялық таза технологияларды игеріп қ ана қ оймай, жағ алай ортамызғ а сай келетін ө з технологияларымызды жасау болмақ. Біз кедей елдердің қ атарында болғ аннан кейін, ол ү шін шет елдерден инвестицияларды (қ аражат) тартып жә не жеке меншіктің негізінде қ орланғ ан ұ лттық капиталды тиімді пайдалануымыз қ ажет. Сонымен қ атар, ә рине, біз бү кіл дү ниежү зілік қ арым-қ атынастарғ а толық қ анды дербес мемлекет ретінде кіру жолымызда ө зіміздің тө л мә дениетіміз бен рухани қ ұ ндылық тарымызды жойып алмауғ а тырысуымыз керек.

Осы ауыр да жауапты жолда біздің жас мемлекетіміз біршама ауқ ымды істерді жасап та ү лгірді. Ү лкен жетістіктердің бірі – экономиканы нарық тық жолғ а қ ою. Мың дағ ан жылдардағ ы даму ү рдісінде адамзат нарық тық экономикадан басқ а тиімді жолды таба алмады. Бұ рынғ ы Совет елінде жасалғ ан жоспарлы экономика нарық қ а қ арағ анда ө зінің ә лсіздігі мен тиімсіздігін ашық кө рсетті. Енді, міне, бү гінгі таң да жер бетіндегі басқ а мемлекеттер Қ азақ елін нарық ты мемлекет ретінде мойындап отыр. Тоталитарлық жоспарлы экономикадан ү зілді-кесілді бас тарту, мемлекеттік меншікті жекешелендіру - біршама қ ателіктермен жү ргізілсе де, - белсенді топтарды тудырып, аударылып жатқ ан экономиканы аяғ ына тұ рғ ызды. Кіші жә не орта іскерлікті дамыту саясаты миллиондағ ан адамдарды жаң а ақ уалғ а тартып, олардың ө мірге деген белсенді талпынысын тудыруда. Нә тижесінде, соң ғ ы жылдары халық тың ә л-ауқ аты жоғ арылап, елдің жарқ ын болашағ ына деген сенім қ арапайым халық тың жү регінде ұ ялады.

Ә сіресе қ омақ ты ө згерістер қ оғ амның саяси-қ ұ қ тық салаларында байқ алады. Демократиялық принциптерге негізделген жас мемлекет бірте-бірте ө з кү шіне енуде. Елді нақ тылы басқ арып отырғ ан атқ ару билігі ө зінің кә сіби шеберлігін шың дауда – бұ л салағ а талантты кө п жастар тартылды. Екі палатадан тұ ратын кә сіби парламент заң шығ армашылығ ымен айналысуда. Сот билігі де біршама терең ө згерістерге тү сіп халық тың сеніміне кіруде. Ақ парат тарату саласына келер болсақ, бү гінгі таң да сан-алуан жеке меншіктік газет-журналдар, радио жә не телестансалар жұ мыс істеуде. Жеке адамдардың бас бостандығ ы мен қ ұ қ тарының қ орғ алу дең гейі жыл артып ө суде.

Бү гінгі дамығ ан қ оғ амдарда заттық қ орланғ ан байлық емес, адам факторы негізгі қ оғ ам дамуының қ айнар кө зіне айналуда. Ә р адамның табиғ и дарынын талантқ а айналдырып оны шығ армашылық дең гейге дайындайтын – университеттер. Олай болса, тә уелсіздікті алғ аннан бері білім беру жү йесін дамытуғ а да кө п кө ң іл білінді. Кө п жоғ арғ ы оқ у орындары университет болып қ айта қ ұ рылды, жеке меншікке негізделген оқ у орындары жұ мыс істеп конкуренция бұ л салағ а да жетті.

Дербестік алғ ан халық тың тез арада шығ армашылық мү мкіндіктері гү лдеп, қ азақ мә дениет қ айраткерлері бү кіл дү ниежү зіне халқ ымыздың ө з ерекшелігі, қ айталанбас жақ тарымен танылатын асыл мұ раларын, бү гінгі кү нмен ү ндесіп жатқ ан жаң а туындыларын таныстырды. Айман Мусаходжаева, Жә ния Аубакирова, Марат Бисенгалиев, Роза Рымбаева, Макпал Жунусова, Майра Мухамедқ ызы т.с.с. мә дениет қ айраткерлері кө п елдердің ү лкен сахналарына шығ ып еліміздің ғ ажап мә дени қ ұ ндылық тарын басқ а халық тарғ а ұ сынып, солардың қ ошеметіне бө лінді.

Ә рине, қ айсыбір қ оғ амның жү йелі дағ дарысы сан-алуан қ айшылық тарғ а толы, оның негізгі ауыртпалығ ы қ арапайым адамдардың еншісіне ө теді. Ә сіресе, тоталитарлық социализм жү йесінен демократиялық қ оғ амғ а ө ту – бұ рынғ ы-соң ғ ы адамзат тарихында болмағ ан қ иындық тарғ а ә келгенін 90-шы жылдар айқ ын кө рсетті. Алайда, бас бостандығ ына ие болғ ан халқ ымыз оның бә ріне де шыдап, шығ армашылық жолмен оларды жең е білді.

Келесі даму сатысындағ ы негізгі мә селелер – шикізат ө ндіретін елді жаң а технологияларғ а негізделген ө ндірісі бар, дү ниежү зілік конкуренцияғ а сай келетін заттарды шығ ара алатын қ оғ амғ а айналдыру болмақ. Сонымен қ атар, ұ лттық тілімізді толық қ анды дә режеге кө теріп, салтымыз бен ә дет-ғ ұ рпымызды жаң а ө мірге сай келтіріп, біздің рухымызғ а жат шет елден кірген тұ рпайы мә дени туындыларды сырттататын ақ уалғ а жетсек дейміз.