Д)Сана және оның әлеуметтік табиғаты

Ми – сананың ө мір сү руінің физиологиялық негізін қ ұ рғ анына қ арамастан, ол – тек қ ұ рал ғ ана. Сондық тан да, тарихта ө мір сү рген ұ лы адамдардың миының ерекшелігі зерттелген кезде, онда ешқ андай ерекшелік байқ алмады. Мысалы, француз жазушысы А.Франстың миының салмағ ы 1100 г. болса, И.С.Тургеневтікі – 2200 г. болғ ан. Лениннің миынан да ешқ андай ерекшелік табылмағ ан. Адам ми арқ ылы ойлағ анмен, оның негізгі органоны - қ оғ амның ө зі болып табылады. Адам басқ а адамдар, жалпы қ оғ аммен, кітаптар арқ ылы ө ткен ұ рпақ тармен сан-қ илы шым-шытырық байланысқ а тү судің негізінде ө з ойын дамыта алады. Сана – адамдар жасағ ан ә р затта, жағ алай оны қ оршағ ан “жасанды табиғ атта” сө нген. Ө зінің ө мірінің барысында сол заттарды пайдаланып, адам ондағ ы сө нген рухты қ айта тірілтіп ө з санасының қ ұ рамына айналдырады.

“Ұ лы мә ртебелі Табиғ аттың ” жасағ ан “аянышты тә жірибелеріне” тоқ талсақ, жоғ арыда айтылғ ан ойдың ақ иқ аттығ ына кө зіміз жетеді. 1920 ж. Ү нді еліндегі орманда қ асқ ырдың соң ында тө ртаяқ тап жү гіріп бара жатқ ан екі егіз қ ыз ұ сталады. Олар қ асқ ыр алып кетіп ө сірген Амала мен Камала болып шығ ады. Оларды адами ө мірге қ айтару мақ сатында Дели университетінің психология факультетінде зерттейді. Ақ ырында, адами қ атынастарғ а шыдай алмай Амала ө леді де, Камала 16 жасқ а шейін ө мір сү ріп не бары 30-ғ а тарта сө здің мә н-мағ насын ұ ғ ады. Бірақ, ол сө здерді сө йлем ретінде бір-бірімен ұ штастырып айта алмайды. Олар кү ндіз енжар болып қ алғ у ү стінде болса, тү нге қ арай кө здері жарқ ырап, қ асқ ырша ұ лып, белсенділік кө рсетеді…

Екінші ғ ылыми экспериментті Кең ес Одағ ының кө рнекті ғ алымдары В.Мещеряков пен Э.Ильенков 60-ші жылдарда жасайды. Олар кө зі кө рмей, қ ұ лағ ы естімей туғ ан 4 баланы тә рбиелеп, адами ө мірге ә келеді. Ең алдымен оларды кең істікті сезінуге ү йрету керек болды. Ол ү шін баларғ а емізікпен тамақ берген кезде, оны бірте-бірте аузынан алшақ татады, - бала болса оны қ олымен ұ стап жібермеуге тырысады, яғ ни ол кең істікті сезіне бастайды. Жү ре келе олардың қ олына қ асық ұ статып, тә рілкеден тамақ алып, аузына жақ ындатып салуғ а ү йретеді т.с.с. Сонымен, адами заттарды игерудің арқ асында олардың сана-сезімі оянып, олар адамдардың қ атарына қ осылып, тіпті сө йлеу дә режесіне дейін кө теріледі. Қ алам иесі 1976 ж. болғ ан МГУ-дағ ы жұ мыс сапарында олармен кө збе-кө з кездесіп сұ хбаттасқ ан болатын. Олар ол кезде психология факультетінің студенттері еді… Бұ л тең десі жоқ ғ ылыми эксперимент И.Канттың кең істік жө ніндегі априоризмін теріске шығ арды, сонымен қ атар сананың ә леуметтік табиғ атын шынайы кө рсетті.

Келесі экспериментті АҚ Ш-тағ ы ғ алымдар жасады. Олар шимпанзенің жаң а ғ ана туғ ан баласын қ олдарына алып, ә лди-ә лди ө лең дерін айтып, адами жолмен тә рбиелеп ө сірді. Бірақ, ол сө зді ұ ғ у дә режесіне кө терілмеді. Сонымен қ атар, ол 240-қ а жуық “ымдау тілімен” (язык жестов) айтылғ ан мә н-мағ наны тү сінетін дә режеге кө терілді. Қ аншалық ты тә рбиелесе де, жалпы алғ анда, ол адами ө мірге жат болып шық ты.

Бұ л айтылғ ан деректердің бә рі де сананың ә леуметтік адами қ ұ былыс, ал мидың ө зі - ойлау қ ұ ралы екенін кө рсетеді.