Мемлекет пен қоғам мәселелерi

Сонау кө не заманнан берi қ оғ ам мен мемлекет мә селелерiне келген кезде ойшылдар оны негiзiнен екi қ арама-қ арсы тұ рғ ыдан қ арады. Бiреулер қ оғ амдық пен мемлекеттiлiктiң басымдылығ ын (мысалы, Аристотель, кең ес заманындағ ы идеология), екiншiлер, -жеке адамның мемлекет пен қ оғ ам алдындағ ы бiрiншiлiгiн (атомистер, қ азiргi ө тпелi дә уiрдегi кебiр реформаторлар) кө рсеттi. Бұ л аталғ ан екi бағ ыттың қ айсысына Т.Гоббсты жатқ ызамыз? Ә рине, екiншi бағ ытқ а, ө йткенi, ол ө зiнiң iлiмiнде мемлекеттiлiктi адамның ө зiмшiл табиғ атынан шығ арады. Ә рбiр адам ең алдымен ө з мү ддесiн алғ а қ ояды, олай болса, жалқ ылық, жекелiк - бiрiншi, ал қ оғ амдық, мемлекеттiлiк - екiншi орында.

Т.Гоббстың ойынша, ә р халық ө зiнiң тарихында екi сатыдан ө тедi. Олар - мемлекеттiкке дейiнгi табиғ и (status naturalis) жә не мемлекеттiк (status civilis) саты.

Алғ ашқ ы табиғ и сатыда мемлекет те, жеке меншiк те, мораль да ә лi жоқ, тек қ ана адамдардың табиғ и қ ұ қ ы бар. Ол адамның керек қ ылатын нә рселерiнiң бә рiне деген қ ұ қ ы. Ө зiнiң ө мiрiн сақ тап қ алу жолында адам қ андай iс-ә рекет жасаса да шектелген жоқ. Сондық тан, мұ ндай жағ дайда ә р адам ө мiрге керек қ ұ ндылық тарды ө зiне тартқ аннан кейiн “бә рiнiң бә рiне қ арсы соғ ысы² (bella omnia contra omnies) басталады. Адамдар бiр-бiрiне қ асқ ыр сияқ ты (homo homini lupus est) болады. Мұ ндай жағ дайда адамдардың ө зiн-ө здерi қ ұ ртуының қ аупы туып, табиғ и жағ дайдан азаматтық мемлекеттiк дең гейге кө шу қ ажеттiгi пайда болады.

Сондық тан, адамдар ө здерiнiң кейбiр қ ұ қ ық тарынан ерiктi тү рде бас тартып, оларды кү штi орталандырылғ ан билiкке бередi. Сонымен, қ оғ амдық осындай шарттың негiзiнде, - мемлекет дү ниеге келедi.

Т.Гоббстың ойынша, қ оғ амдық шартқ а ө ту тiлсiз болмас едi. “Тiлсiз адамдарда мемлекет, қ оғ ам, шарт, бейбiтшiлiк те болмас едi²

Адамдардың мемлекеттiкке ө туiнде олардың табиғ атында бар заң (lex naturalis) ү лкен рө л атқ арады. Ол заң - “ө зiң е тiлемейтiндi басқ ағ а да жасама². Оны бiз моральдың “алтын ережесi² деймiз.

Екiншiден, ә рбiр адам ө лiмнен қ орқ ады, сондық тан ол бейбiт ө мiрдiң қ ажеттiгiн сезiнедi, ал мұ ның бә рi оны мемлекеттiлiкке қ арай итермелейдi.

Мемлекетке шарттық негiзде ө з еркiмен берiлген адамдардың қ ұ қ тары ендi қ айтып алынбайды. Адамдар мемлекет заң дарын бұ лжытпай орындаулары қ ажет. Сонымен қ атар, Т.Гоббс қ ұ қ пен заң ның арасындағ ы айырмашылық ты анық байқ ағ ан адам. Бiр жағ ынан алғ анда, мемлекетте заң дылық, тә ртiп болуы керек. Екiншi жағ ынан, заң дар мө лшерден шығ ып барлық қ оғ амдағ ы қ арым-қ атынастарды ретке келтiруге тырысса - онда адамдардың белсендiлiгiне нұ сқ ан келедi. Бұ л жерде Т.Гоббс тоталитаризмнiң болуын болжағ ан секiлдi. Сондық тан, заң дар ақ ыл-ой елегiнен ө ткен қ ажеттi қ атынастарды ғ ана ретке келтiруi тиiс.

Ә рине, мемлекеттiң дуниеге келу мә селесi - ө те кү рделi қ ұ былыс. Ол жө нiнде ә р-тү рлi болжамдар бар. Т.Гоббстың жасағ ан “конвенционалдық ² (шарттық) тұ жырымы, ә рине, бұ л мә селенiң мә ндi бiр жағ ын ғ ана кө рсетедi. Осы тұ рғ ыдан алғ анда, қ айсыбiр мемлекеттi шарттық негiзiнде ө мiр сү редi деп ә бден айтуғ а болады. Бiздiң жас мемлекет те ө зiнiң екiншi “Ата заң ын² (Конституциясын) 1995 ж. Бү кiлхалық тық референдумда қ абылдағ ан болатын. Ал мұ ның ө зiн белгiлi шарт деп айтуғ а, ә рине, болады.