Макиавеллидің адам тұжырымдамасы.

Адам мә селесін Н. Макиавелли діни кө зқ арастан айырып, толығ ынан табиғ аттың туындысы ретінде шешеді. Адам ө зінің жаратылысы бойынша ө зімшіл келеді. Шамасы, мұ ндай кө зқ арасқ а келуге алғ ашқ ы капиталдың қ орлануы, басы бос ерікті адамдардың “ө зім дегенде тү йедей кү шім бар² деген сияқ ты іс-ә рекеттері себеп болса керек. Сол кездегі экономика саласындағ ы ең белсенді топтар - саудагерлер мен қ ол-ө нершілердің ө мір салтын мү қ ият қ арап, Н. Макиавелли адамның іс-ә рекетінің ең терең тү рткісі - ол оның мү ддесі деген тұ жырымғ а келеді. Адамдардың мү дделерінің кө птү рлілігіне қ арамастан, оның негізгісі - ө зінің меншігін сақ тау, жә не оны ө сіруге, кө бейтуге тырысу. “Патша² деген ең бегінде Н. Макиавелли “Адамдар меншігінен айырылғ аннан гө рі ә кесін ө лтіргенді кешіруі мү мкін², дейді. Меншік жө ніндегі мү ддеден кейін ғ ана абырой (onore) жә не сый-сияпат (onorі) келеді, - дейді ұ лы ойшыл.

Осындай адамғ а деген кө зқ арасты универсалды аң ық тама ретінде пайдаланып, Н. Макиавелли ө ткен адамзат тарихын (ертедегі Греция мен Римді) осы тұ рғ ыдан қ арайды. Мұ ндай кө зқ арастың тарихтағ ы пессимистік нышанын айтпаса да кө руге болады. “Адамдар жө нінде, жалпы алғ анда, мынаны айтуғ а болады. Олар рахымсыз жә не тұ рақ сыз, алдау мен екіжү зділікке жақ ын, қ айсыбір тө нген қ ауыптан қ ашады, оң ай олжағ а жү гіреді².

Адам табиғ атының ө шпес ө зімшілдігі қ ажетті тү рде мемлекеттік ү йымдардың пайда болуына ә келеді. Тек мемлекеттік кү ш, билік қ ана адамдардың ө зімшіл іс-ә рекетіне тосқ ауыл қ оя алады, ө мірдегі тә ртіп қ алай болуы керектігі жө ніндегі қ ағ идалар мен нормаларды тудырады. Сонымен, Н. Макиавеллидің ойынша, мемлекет - адамдардың ө з іс-ә рекеттері арқ ылы дү ниеге келеді, ал Қ ұ дайдың оғ ан ешқ андай қ атысы жоқ, - деген ашық пікірге келеді.

Н. Макиавеллидің адамғ а деген кө зқ арастырының ғ ажап жері - ол тек жеке адамның мү дделерін мойындап қ оймай, сонымен қ атар адамдардың ортақ мү ддесінің негізінде ә леуметтік топқ а айналу мү мкіндігін кө рсетуінде. Ол Ертедегі Рим тарихын сараптай келіп, ондағ ы қ абылданғ ан заң дардың сипатының ерекшілігі - ондағ ы халық пен басқ ару топтарының арасындағ ы кү рестерден шығ ады, - деген пікірге келеді. Сонымен, ө зінің ә леуметтік-саяси философиясында, Н. Макиавелли Қ ұ дайдың керектігін қ ажет етпейді, бә рі де адамның табиғ аты мен тә лім-тә рбиесінен шығ ады. Оның ойынша, христиан діні алғ ашқ ы қ алыптасқ ан идеалдардан анағ ұ рлым алшақ тап кетті. Католик дінінің қ ызметкерлері Папа мен бірге жемқ орлық жолына тү сіп, халық алдындағ ы абыройынан жұ рдай болды.

Екінші жағ ынан христиан дінінің моральдық қ ағ идалары ө зінің қ асиетті киелі адамдары ретінде мү сә пірлерді, ө мірдің қ ызығ ынан бас тартқ ан адамдарды, жұ мақ қ а ө зінің батыл іс-ә рекеті арқ асында емес, ө зінің кө нбістігінің, зардап-азап шегуінің негізінде барғ ысы келгендерді есептейді. Соң ынан Xқ X ғ. Ф. Ницше христиан дінінің моральдық қ ағ идаларын сынағ анда осы Н. Макиавеллидің идеяларына ұ қ сас пікірлер айтады.

Ал мұ ның ө зі Н. Макиавеллидің айтуына қ арағ анда, кертартпалық қ а ә келеді. Ол ө ткен Грек жә не Рим тарихында болғ ан кө пқ ұ дайлық қ а сү йсіне қ арайды, ө йткені, олар белсенді адамдарды, батырлық ты паш еткен.

Дегенмен, қ оғ амғ а дін керек, ө йткені езілген зардап шеккен халық дін арқ ылы ө зіне рухани сү йеніш тауып, ө мірдің қ иындығ ына тө зе алады, мемлекеттік тә ртіп дінсіз мү мкін емес, - деген ащы пікірге ұ лы ойшыл келіп тоқ талады.