Стоицизм (Стоя) философиясы.

Стоя философиясын (stoa-Афина қ аласындағ ы философтардың жиналатын ғ имараты) б.ғ.д. 300 ж. Китионнан шық қ ан Зенон деген ойшыл қ алағ ан. Ол мектеп 500 жылдай уақ ыт ө мір сү рген. Оны Кө не Стоя (3-2 ғ.ғ.), Орта Стоя (2-1 ғ.ғ.), Соң ғ ы Стоя (1-2 ғ.ғ.) деп ү ш уақ ытқ а бө леді. Кө не жә не Орта Стоя мектебінің ө кілдерінің толық бір шығ армалары қ алмағ ан. Кө бінесе Стоя философиясында этика мә селеріне кө бірек назар аударылғ ан.

Зенон ө зінің философиясында бү кіл ә лемдік мемлекет жө ніндегі ілім жасағ ан (космополис). Бұ л мемлекетте толық тең дік орнағ ан – еріктелер мен қ ұ лдар, байлар мен кедейлер, еркектер мен ә йелдер - бә рі де тең қ ұ қ ылы. Бұ л елде тек даналық сатысына жеткен адамдар ө мір сү реді. Олар табиғ ат заң ына сә йкес ө мір салтын ұ стайды.

Алайда, табиғ атқ а сә йкес ө мір сү ру - ол ө мірдегі материалдық қ ундылық тарды кең інен пайдалану, қ азіргі замандағ ы сияқ ты жаң а қ ажеттіктерді тудыру жә не оларды ө теу жолдарын іздеу емес, керісінше, адамды қ оршағ ан сыртқ ы дү ниеден тә уелсіз ө мір сү ру; егер біздің жануарлар ә лемінен негізгі айырмашылығ ылымыз ақ ыл-ойда, саналығ ымызда болса, онда ақ ыл-ойдың, ар-ұ жданның басшылығ ымен ө мір сү ру - ол нағ ыз табиғ атқ а сә йкес ө мір сү ру болады.

Ә рине, бұ л ойлардың бә рі, шамасы, ү лкен қ алалардың тез ө суіне, рухани ө мірдің тайызданып, азғ ындауына, тә тті ө мірге деген кө пшіліктің ұ мтылысына сол кездегі ойшылдардың жаратпағ ындығ ынан туса керек.

Олай болса, сыртқ ы Дү ниеде қ андай тө ң керістер жү ріп жатса да сені тағ дыр қ андай тә лтекке салса да, ақ ыл-ойғ а негізделген адамгершілік жолдан таймауың керек. Сыртқ ы Дү ниеге қ ызығ у, оғ ан қ ұ марту ә р-тү рлі залымдық тарды тудырады. Стоиктер Аристотельдің “ортаң ғ ы жолын² қ атты сынғ а алады. Ақ ыл-ойдың, зерденің шын қ ызметі екі қ арама-қ арсы жатқ ан қ умартудың арасындағ ы ортаң ғ ы жолды табу емес, олай болса ақ ыл-ой ә лі де ө мірге деген қ ұ мартудан толық арылғ ан жоқ. Сондық тан, адамның негізгі мақ саты - қ ұ мартудан қ ұ тылу, еріктік алу, самарқ аулық дә режеге жету (apatіa-самарқ аулық). Соң ғ ы стоиктер оны даналық - София – дейді.

Байлық ты аң сап, соның соң ына тү скен адам бақ ытсыз, ө йткені ол ө з-ө зіне зардап ә келеді, ол жаман адам, ө йткені ізгіліксіз; ол ақ ымақ адам - ө йткені, - ақ ылсыз. Стоиктердің айтуынша, мұ ндай адамдар - халық тың кө пшілігін қ ұ райды.

Адамдардың сыртқ ы бір-бірінен ә леуметтік айырмашылығ ы надандық тан шық қ аннан кейін, оғ ан тіпті мә н беріп, я болмаса оғ ан қ арсы кү реске шақ ыру керек емес нә рсе. Оғ ан, ә демісі, кө ң іл аудармау керек.

Сондық тан, тағ дырғ а кө ніп, ешқ андай ің кә рлік жолына тү спеу қ ажет, ө йткені, ол адамның жан-дуниесін тү тіндетү і мү мкін.

Бірақ, адамның ө зіне қ арамастан, сыртқ ы қ олайсыз жағ дай, адамның жан-дү ниесінің тыныштығ ын бұ зып ү не бойы зардап ә келе берсе - ондағ ы ең жақ сы жол - адамның ө зін-ө зі ө лтіріп бұ л Дү ниеден кетуі.

Ө здерінің натурфилософиясында Стоиктер Гераклиттің кө зқ арасына жақ ын болғ ан. Дү ние шығ армашылық алғ ашқ ы оттан пайда болып, уақ ыты ө ткеннен кейін лаулағ ан Дү ниежү зілік отта жанып кетеді. Содан кейін тағ ы да Дү ние басқ а тү рде келіп, тағ ы да жанып кетеді, ол-мә ң гілік алмасу. Қ ұ дай табиғ аттың барлық жақ тарынан ө теді, сің еді. Сонымен қ атар ол бү кіл Дү ниені басқ арады жә не барлық болатын жер бетіндегі оқ иғ аларды біліп отырады. Мұ ндай кө зқ арас адам ө мірінде фаталистік кө зқ арасты тудырады (fatum, -лат. сө зі, -тағ дырғ а сену).