Тақырып. Көне Қытай философиясы

Гегель уақ ытында айтқ анындай, Кү ннің ө зі шығ ыстан шық қ аннан кейін, біз де философияның тарихын Шығ ыс елдерінен бастаймыз.

Бірақ, мұ ның ө зі “Шығ ыстық ² тұ жырымына ә келмеуі керек. Жоғ арыдағ ы кө рсеткеніміздей, философия бір уақ ытта Дү ниежү зінің ү ш жерінде - Қ ытай, Ү нді, Грецияда дү ниеге келеді. Философияның мә селелері бір болғ анымен, бұ л ү ш цивилизация оларғ а ү ш тү рлі жауап береді, ұ қ ыпты оқ ырман оны оқ ығ ан кезде байқ айды ғ ой деген ү міттеміз.

Сол ү ш цивилизацияның бірі - ұ лы Қ ытай елі. Ол- бү гінгі таң да заманның талабына сә йкес жақ сы жауап тауып, ө те тез дамып келе жатқ ан ел. Ғ алымдардың айтуына қ арағ анда, XX1 ғ асырдың отызыншы жылдарында Қ ытай Дү ниежү зіндегі ең дамығ ан елге, Дү ниежү зінің экономикалық орталығ ына айналмақ.

Қ ытай елінде болып жатқ ан жаң ару ү рдістері сол елдің терең тү п-тамыры – 4-5 мың жылғ а кететін мә дениетімен, сол халық тың дү ниетанымы мен дү ниесезімі (менталитеті), философиясымен байланысты. Синологтардың (қ ытайтанушылар) айтуына қ арағ анда, Қ ытайдың моральдық философиясының негізгі қ ағ идалары бү гінгі заманның талабына сай келіп, реформаларды жеделдетуге ө зінің зор ық палын тигізуде.

Ендеше сол халық тың тудырғ ан философиясын зерттеп, ө зімізге керек жақ тарын ойымызғ а тү йейік.

Қ ытай философиясына кіріспестен бұ рын бір-екі ауыз сө зді осы халық тың мифологиясына арнау керек, ө йткені, қ ай халық болмасын, оның мә дениеті мен философиясының тү п-тамыры, қ айнар кө зі сол кө не аң ыздарғ а барып тіреледі. Қ ытай аң ыздарында Дү ниенің жаратылуына кө п кө ң іл бө лінген. Алғ ашқ ы тұ ң ғ иық тың (хаостың) ішінде ү лкен жұ мыртқ а пайда болып, оның ішінен дә у алғ ашқ ы адам – Пань-Гу шық ты, - дейді Қ ытай мифологиясы. Содан кейін ол оң қ олымен сермеп қ алғ анда, хаос қ ақ қ а жарылып, жер мен аспан пайда болыпты. Ә рі қ арай оның тынысы желге айналып, дауысынан – кү н кү ркірейді, бір кө зінен кү н туса, екіншісінен ай пайда болады, Дү ниенің тө рт бө лігі – оның екі қ олы мен екі аяғ ынан, ө зендері – оның қ анынан, жаң быр – шық қ ан терінен пайда болыпты.

Қ ытай мифологиясында Дү ниенің екі бастауы – еркектік жағ ы - ян - ол жең іл, ақ шыл бө лшектерден, ал ә йелдік жағ ы – инь – керісінше, ауыр, қ араң ғ ы тү сті бө лшектерден тұ рады. Олардың бір-бірімен ә р-тү рлі ө лшемде қ осылуы- бү кіл болмыстағ ы барлық заттар мен қ ұ былыстарды қ ұ райды.

Б.ғ.д. Vқ -V ғ.ғ. Қ ытай елінде мифологиялық дү ниетанымнан философияғ а қ ө шу ү рдістері басталады. Сонау кө не заманнан бастап Қ ытай философиясында ү ш негізгі ағ ым пайда болды. Олар: даосизм – бұ л ағ ымды Қ ытайдың натурфилософиясы деуге болар еді. Екінші ағ ым – Кон-фу-циандық - ол Қ ытай халқ ының моралдық философиясы, ү шінші – Фа-цзя мектебі –ол Қ ытайдың ә леуметтік-саяси философиясы. Бұ л ағ ымдар сонау кө не заманда пайда болып, осы уақ ытқ а шейін осы халық тың дү ниетанымында елеулі орын алады.