Стратиграфия

Ө зен кен орнында терең барлау бұ рғ ылаумен қ алың дығ ы шамамен 3600 м шө гінді мезозойлық жыныстардың қ абаты ашылғ ан, оның қ ұ рылымында триас, юра, бор, палеоген, неоген жә не тө рттік шө гінділері орын алады. Олардың былай белгіленуі скважина ү лгітастарын зерттегенде алынғ ан палеонтологиялық мә ліметтерге жә не Маң ғ ыстаудың басқ а аудандарының ұ қ сас шө гінділерімен салыстыруғ а негізделген. Бө лімдер, ярустар жә не подярустар арасындағ ы шекаралар шартты, негізінен электрокаротаж бойынша жү ргізілген. Соң ғ ы кезде микрофауна мен т.б. зерттеулер арқ асында қ олда бар стратиграфиялық ү лгілерді ө згертуге жә не анық тауғ а мү мкіндік туып отыр.

Ө зен кен орнының мұ найгаздылығ ы юра жә не кейде бор шө гінділерімен байланысты. Кен орнының геологиялық қ имасында бор жә не юра шө гінділеріне қ арасты 26 қ ұ мды горизонттары анық талғ ан. І-XІІ горизонттар (жоғ арыдан тө мен қ арай) жасы бор - газды, XІІІ-XVІІІ горизонттар - жоғ арғ ы жә не орта юра - кен орнының негізгі мұ най-газды қ абаты, жеке кү мбездерде тө менгі юраның XІX-XXІV горизонттары мұ найгазды.

Пермь-триас (РТ) шө гінділері Ө зен кен орнының ең кө нежыныстары болып табылады.

Пермь-триас жү йесі (РТ)

Жоғ арғ ы пермь терең метаморфизм іздері бар кү ң гірт полимиктіқ ұ мтастармен жә не қ ара сланецтермен кө рінеді. Тө менгі триас (Т) шө гінділері қ оң ыр аргиллиттермен жә не орта тү йіршікті қ ұ мтастармен орын алады. Бұ л шө гінділердің оң тү стік Маң ғ ыстаудағ ы қ алың дығ ы 440 метрге жетеді, жабынында шайылудың ізі бар.

Оленекжә не орта триас жыныстары қ ұ мтастар мен қ ышқ ылды туфтар қ абатшалары бар қ ара жә не қ арасұ р аргиллиттер, ә ктастар, алевролиттердің біртұ тас, едә уір біртекті тобын қ ұ райды. Бү л шө гінділер жалпы қ алың дығ ы 1500-1600 м болатын біртұ тас оң тү стік Маң ғ ыстау тобына бө лінген.

Юра жү йесі (J)

Юра жү йесі шө гінділерінде барлық ү ш бө лім де кездеседі: тө менгі, орта жә не жоғ арғ ы, жалпы қ алың дығ ы 1300 м.

Тө менгі бө лім (J₁)

Қ иманың тө менгі юра бө лігі қ ұ мтастар, алевролиттер мен саздың араласуынан тұ рады. Қ ү мтастар сұ р жә не ақ шыл сұ р, кө біне ұ сақ жә не орта тү йіршікті. Ірі тү йіршікті тү рлері қ иыршық тас тү йіршіктері қ оспасымен бірге сирек те болса кездеседі. Кейде қ ұ мтастар ақ шыл сұ р алевролиттерге немесе сазды қ ұ мтастарғ а ауысады.

Қ ұ мтастар мен алевролиттер цементі сазды немесе сазды-кремнийлі. Саздардың тү сі сұ р жә не кү ң гірт, кейде қ оң ыр. Олар ә детте аргиллитке ұ қ сас жә не кө мір тектес затпен байытылғ ан. Қ ұ мтастар, алевролиттер мен саздардың алмасуы негізінен қ иғ аш қ абатталады. Тө менгі юраның жабынында сазды бү йрек тә різді қ ұ рылым дамығ ан, оның қ алың дығ ы шайылу нә тижесінде кү рт ө згерістерге ұ шырағ ан. Тө менгі юра шө гінділерінің қ алың дығ ы 120-130 м. Тө менгі юра қ имасында XXІV-XXV екі ө німді горизонт айқ ындалғ ан.

Ортаң ғ ы бө лім (J₂)

Оң тү стік Маң ғ ыстаудың орта юра шө гінділері мұ найгаздылығ ы жағ ынан ең ірісі. Сондық тан орта юраны бө лшектеп стратиграфиялық мү шелеу ө німді горизонттарда олардың корреляциясын айқ ындаумен тығ ыз байланысты. Орта юрада жалпы қ алың дығ ы 700 м аален, байос жә не бат ярустары айқ ындалады.

Аален ярусы (J₂ a)

Аален ярусы негізінен мортсынғ ыш, қ ұ мды-галькалы жыныстардан қ ұ ралғ ан жә не орта юра қ имасының базальді қ абаты ретінде қ арастырылуы мү мкін. Ярустың қ имасында сұ р жә не қ оң ыр ә ртү рлі тү йіршікті қ ұ мтастар басым, олардың арасында орта жә не ірі тү йіршіктілері кең жайылғ ан. Кейде соң ғ ылары гравелиттермен алмасады. Аален қ ұ мтастары мен гравелиттерінің цементі негізінен сазды, кейде карбонатты жә не байланысқ ыш тү рлі болады. Біршама кө п жұ қ а қ абаттар тү рінде қ ұ мтастар мен гравелиттер арасында ұ сақ галькалы конгломераттар да кездеседі. Саздар ә детте, сұ р, қ арасұ р, кейде қ оң ыр тү сті, тығ ыз, аргиллитке ұ қ сас.

Ярустың жалпы қ алың дығ ы 330 м. Аален мен байос ярустары арасындағ ы шекара XXІІ горизонттың табанымен ө теді.

Байос ярусы (J₂ b)

Байос шө гінділері ең кө п жә не барлық жерде тарағ ан. Байос ярусының шө гінділері негізінен арасында кө мір қ абатшалары бар алевролиттер мен саздардан қ ұ ралғ ан континентальды фациялармен белгіленді. Байос ярусы қ имасының тө менгі бө лігінде сазды жә не алевролитті жыныстар, жоғ арғ ы бө лігінде қ ұ мтасты жыныстар басым. Олардың қ алың дығ ы 500-ден 520 м-ге дейін ө згереді. Зерттеулер кешені бойынша байос ярусының шө гінділері екі подярусқ а бө лінеді.

Тө менгі байос (J₂ b₁)

Бұ л подярустың шө гінділерінің жалпы қ алың дығ ы 470 м, жә не саздар, қ ұ мтастар мен алевролиттердің, кө мір тектес заттың қ абатшалары алмасуымен кө рінеді. Жыныстар негізінен жұ қ а қ абаттармен қ атталады. Қ ү мтастар мен алевролиттердің тү сі негізінен сұ р жә не ақ шыл сұ р, кейде қ оң ыр жә не сары да болады. Сирек қ арасұ р тү сті қ ұ мтас-алевролит жыныстар да кездеседі. Саздар кө біне қ арасұ р, тіпті қ ара, кейде қ оң ыр тү сті.

Ө зен кен орнының тө менгі байос шө гінділерінде XXІІ, XXІ, XX, XІX, XVІІІ жә не XVІІ горизонттар орналасқ ан.

Жоғ арғ ы байос жә не бат ярустары (J₂ b₂+bt)

Олардың шө гінділері арасында саз қ абатшалары бар біршама қ алың қ ұ мтастар мен алевролиттер қ абаттарынан тұ рады. Қ ұ мтастар сұ р, қ оң ыр-сұ р, нашар жә не орташа цементтелген.

Алевролиттер сазды, қ ұ мтасты, ірі тү йіршікті жә не қ ұ рамы айқ ын емес. Саздар қ ара қ оң ыр-сұ р. Байос жә не бат шө гінділерінің арасындағ ы шекара шартты тү рде XV горизонттың табанымен ө теді. Жоғ арғ ы байос-бат шө гінділерінің қ алың дығ ы 100-150 м.

Жоғ арғ ы бө лім (J₃)

Жоғ арғ ы юра бө лімінде негізінен тең із шө гінділері мен жануарлар қ алдық тары тү рінде кездесетін келловей, оксфорд жә не кембридж ярустары ерекшеленеді.

Келловей ярусы (J₃ k)

Қ ұ мтастар, алевролиттер мен кейде ә ктастар қ абатшалары араласқ ан сазды қ алың қ абаттартү рінде кездеседі. Келловей ярусының саздары сұ р, қ арасұ р, кү лдей сұ р, кейде жасыл жә не қ оң ыр тү сті. Қ ү мтастар мен алевролиттердің тү сі сұ р, жасыл-сұ р, кейде қ арсұ р жә не қ оң ыр. Қ ү мтастар арасында ұ сақ тү йіршіктілері кө п. Келловей ярусында XІV горизонттың жоғ арғ ы бө лігі мен XІІІ горизонт орналасқ ан. Оның қ алың дығ ы 50-135 м.

Оксфорд-кембридж шө гінділері (J₃о- km)

Юра шө гінділерінің мұ найгаздылығ ын бағ алағ анда оксфорд-кембридж шө гінділері аален-келловей кешені мұ найлы қ абатының ү стін жапқ ан сазды-карбонатты жабын ретінде кө рінеді. Ол саз-мергель жыныстарының біршама қ алың қ абатынан қ ұ ралғ ан, ара-арасында қ ұ мтастар, алевролиттер мен ә ктастар жұ қ а қ абатшалар тү рінде кездеседі. Оксфорд-кембридж шө гін -ділерінің қ алың дығ ы тө менгі будақ ү шін 50-55 м, жоғ арғ ысы ү шін 30-97 м.

Бор жү йесі (К)

Бор жү йесінің шө гінділері жоғ арғ ы юра шө гінділерінің шайылғ ан бетінде орналасады жә не тө менгі, жоғ арғ ы бө лімдері мен барлық ярустарымен орын алғ ан. Литологиялық жә не генетикалық белгілері бойынша бор шө гінділері ү ш бө лікке бө лінеді: тө менгі терриген-карбонаттық, ортаң ғ ы терриген (альб, сеноман) жә не жоғ арғ ы карбонат (турондат) ярустары. Тө менгі бө лікке ХІІ горизонт, ал ортаң ғ ы жә не жоғ арғ ы бө ліктерге І, ІІ, ІІІ, ІV, V, VІ, VІІ, VІІІ, ІX, X жә не ХІ газды горизонттар жатады. Бор шө гінділерінің қ алың дығ ы1100 м шамасында. Бор шө гінділерінің ө німді қ алың дығ ы алевролит жә не саз қ абаттары мен будақ тарының біртекті астарласуы ретінде кө рінеді.

Кайнозой тобы (KZ)

Кайнозой тобында палеоген жә не неоген жыныстары орын алғ ан. Палеоген шө гінділеріне мергель-ә ктас жыныстары мен саздардың бірқ алыпты қ абаты жатады. Палеоген шө гінділерінің қ алың дығ ы 150-170 м. Неоген жү йесі тортон жә не сармат ярустарымен кө рінеді. Тортон ярусының қ алың дығ ы 19-25 м, сармат ярусы - 80-90 м.

Палеоген жү йесі (f)

Палеоген шө гінділеріне эоцен жә не олигоцен бө лімдері жатады. Эоцен бө лімі саз қ абатшалары араласқ ан мергель жә не ә ктастар тү рінде. Олигоцен бө лімі сұ р жә не ақ шыл сұ р тү стес саздардың бірқ алыпты қ абаты тү рінде. Палеогеннің қ алың дығ ы 150-170 м.

Неоген жү йесі (N)

Неоген шө гінділері тортон жә не сармат ярустарының шө гінділері тү рінде кездеседі. Тортон ярусына саздар, мергелдер, қ ұ мтастар мен ә ктастар қ абатшалары кіреді. Сармат ярусы ә ктастар, мергелдер мен саздардың астарласуынан тұ рады. Неоген жү йесінің жалпы қ алың дығ ы 115 м-ге жетеді.

Тө рттік жү йесі(Q)

Тө рттік жү йе эмовиаль-демовиаль текті қ ұ мдар, саздар, суглиноктармен кө рінеді. Шө гінділер қ алың дығ ы 5-7 м.