Оқылатын алгоритмдеу тілінің негізгі түсініктері

Паскаль тілінің жетістіктері:

· тілдің қ арапайым синтаксисі; базалық ұ ғ ымдардың шағ ын мө лшер саны. Паскаль тілінде жазылғ ан программаларды оқ у оң ай;

· компилятордың ө зі жә не сонымен қ атар Паскаль тілінде жазылғ ан программалардың аппараттық жә не жү йелік талаптары жеткілікті дә режеде тө мен;

· тілдің ә мбебаптылығ ы. Паскаль тілін программалаудың тіпті барлық есептерін шешу ү шін пайдалануғ а болады;

· қ ұ рылымдық программалауды, " жоғ арыдан-тө мен қ арай" программалауды, жә не сонымен қ атар объектке-бағ ытталғ ан программалауды сү ймелдеу.

Кә дімгі сө йлесу тілі негізгі тө рт элементтерден тұ рады: символдар; сө здер; сө з тіркестері; сө йлемдер.

Алгоритмдік тіл ұ қ сама элементтерді қ амтиды, бырақ:

· сө здерді элементарлы конструкциялар деп атайды;

· сө з тіркестерін - ө рнектер;

· сө йлемдерді - операторлар.

Сурет 5.1 - Алгоритмдік тілдің негізгі тү сініктері

Символдар, элементарлы конструкциялар, ө рнектер жә не операторлар иерархиялық қ ұ рылымды қ ұ райды, себебі элементарлы конструкциялар символдар тізбектерінен қ ұ рылады; ө рнектер - элементарлы конструкциялар мен символдардың тізбектері; ал оператор - ө рнектер, элементарлы конструкциялар мен символдардың тізбегі.

Тіл сипатталуы аталғ ан тө рт элементтердің сипатталуы болып табылады. Символдарды сипаттау – тілдің рұ қ сат етілген символдарын санақ тап шығ у. Элементарлы конструкцияларды сипаттау деп оларды қ ұ ру ережелерін тү сінеді. Ө рнектерді сипаттау – берілген тілде мағ ынасы бар кез келген ө рнектерді қ ұ ру ережелері. Операторларды сипаттау – тілде рұ қ сат етілген операторлардың барлық типтерін қ арастыру. Тілдің ә р элементін сипаттау оның синтаксисі мен семантикасы арқ ылы беріледі. Синтаксикалық анық тамалар тіл элементтерін қ ұ ру ережелерін орнатады. Семантика олар ү шін синтаксикалық анық тамалар берілген тіл элементтерін пайдалану ережелері мен мағ ынасын анық тайды.

Тілдің символдары – олардың терминдерінде тілде барлық мә тіндер жазылатын негізгі бө лінбейтін таң балар. Элементарлы конструкциялар - жеке мағ ынағ а ие болатын тілдің минималды бірліктері. Олар тілдің негізгі символдарынан қ ұ рылады. Ө рнек - элементарлы конструкциялар мен символдардан тұ рады, ол кейбір мә нді есептеу ережесін береді. Оператор – орындалуы қ ажетті болатын белгілі бір амалдың толық сипатталуы. Кү рделі амалды сипаттау ү шін бір топ операторлар қ ажет болуы мү мкін, ол жағ дайда операторлар қ ұ рама оператор немесе блокқ а бірігеді. Операторлар арқ ылы берілген амалдар деректерге қ олданылады. Оларда деректер типтері туралы мә ліметтер берілетін алгоритмдік тілдің сө йлемдері сипаттаулар немесе орындалмайтын операторлар деп аталады.

Бірың ғ ай алгоритммен біріктірілген сипаттаулар мен операторлар жиынтығ ы алгоритмдік тілдегі программаны қ ұ райды.

Паскальда программалар қ атаң форматқ а ие:

program программа_аталуы (программа тақ ырыбы);

uses сыртқ ы модульдер, процедуралар, функциялар сипатталуы, операторлары;

label; таң балар сипатталуы;

const тұ рақ тылар сипатталуы;

type деректер типтерін анық тау;

var айнымалылар сипатталуы;

процедуралар жә не функциялар;

begin операторлар бө лімінің (негізгі блок) басы;

негізгі программаның тұ лғ асы (программаның операторлық бө лімі);

end. соң ы белгісі (нү кте міндетті тү рде).

Осы бө лімдердің ә рқ айсысы қ ызметші сө зден басталады. Оның тағ айындамасы тіркелген жә не оны басқ а мақ саттар ү шін пайдалануғ а болмайды. Паскаль программасында барлық амалдар begin жә не end арасында орындалады. Программаның негізгі блогында процедуралар мен функциялардың шағ ындау блоктары орын алуы мү мкін. Процедуралар мен функциялар басқ а процедуралар мен функциялардың ішіне салынуы мү мкін, яғ ни блоктар басқ а блоктарды қ амтуы мү мкін.

Ә р программада сипаттаулардың барлық (label, const, type, var, сонымен қ атар процедуралар мен функциялар) бө лімдерінің болуы міндетті емес. Бырақ, егер ол бө лімдердің программада болуы қ ажет болса, олар дә л кө рсетілген ретпен ілесуі тиіс жә не жеке блоктың ішінде ә р бө лім жалғ ыз рет кездесуі тиіс.

Сипаттаулар мен операторлар бір-бірінен «нү ктелі ү тір» арқ ылы ажыратылады. Программа қ атарының максималды ұ зындығ ы 126 символ. Ө ту операторлары қ олданбағ ан жағ дайларда программа сол жақ тан оң жақ қ а қ арай қ атар-қ атар бойынша орындалады. Программаның барлық объектілері (label, const, type, var) оларды қ олданудан бұ рын анық талуы тиіс (кері жағ дайда компиляциялау барысында қ ате пайда болады).

Осы қ ағ идаларды бейнелейтін қ арапайым программаның мысалы 1 қ осымшада Р1 программа мә тіні. Мұ ндағ ы бірінші қ атар – программа тақ ырыбы, программаның қ алғ ан бө лігі – негізгі программалық блок. Ол кілттік begin сө зден басталып end сө збен аяқ талады. uses wincrt MsWindows-қ а арналғ ан Паскальдің нұ сқ аларында қ ажет.

Программаны жазу барысында мә тінде шегіністерді пайдаланғ ан жө н, олар программа қ ұ рылымын тү сінуді жең ілдетеді (қ осымшадағ ы программалар мысалдарын қ ара).

5.2 Тілдің алфавиті. Паскаль тілінде пайдаланылады:

· - ә ріптер: A дан Z-ке дейін жә не a дан z-ке дейін ағ ылшын алфавитінің ә ріптерін.

· - цифрлар – 0-ден 9-ғ а дейін араб цифрлары.

· - оналтылық цифрлар - 0-ден 9-ғ а дейін араб цифрлары, A дан Z-ке дейін жә не a дан f-ке дейін ә ріптер

· - бос орын – бос орын символы жә не ASCII кодтың барлық басқ арушы символдарын.

· арнайы символдар мен резервтелген сө здер бір немесе бірнеше бекітілген мә ндерге ие болатын символдар. Арнайы символдар келесі жеке символдар немесе символдар жұ птары болып табылады: + - * / = < > [ ]., ():; ^ @ $ # < = > =: =.. (* *) (..)

Кейбір арнайы символдар сонымен қ атар, операция таң балары болып табылады. Сол жақ ты квадрат жақ ша [ сол жақ ты жай жақ ша мен нү ктеден тұ ратын (. символдар жұ бына эквивалентті. Ұ қ сама тү рде ] ≡ .).

Келесі сө здер Паскальда резервтелген сө здер болып табылады:

Absolute and array begin case const div do downto else end external file for forward function goto if implementation in inline interface interrupt label mod nil not of or packed procedure program record repeat set shl shr string then to type unit until uses var while with xor

Паскаль ү шін (С тіліне қ арағ анда) клавиатураның регистрі бә рі бір, сондық тан программада кіші ә ріптер мен қ атар бас ә ріптерді де пайдалануғ а болады.